Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
736 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
cəyini söyləmək lazım deyildir. Bizim xalqın mentalitetinin demokratik dəyərləri qəbul etməyə imkan vermədiyi barədə deyilənləri eşidəndə mənə həmişə ağır gəlir. Axı, fransızlarda və amerikalılarda olduğu kimi, azərbaycanlılarda da abırlı və abırsız adamlar var”. Gördüyümüz kimi, bu deyilənlərdə mürəkkəb bir sosial proses olan demokratiyaya keçid insanların abırlı və abırsız olmasından asılı edilir. Bütövlükdə isə, L.Hacıyeva ölkənin ictimai həyatının mühüm sosial-fəlsəfi problemlərinə toxu- narkən tam bir sıra elmi xətalara yol verir. Əgər “Azadlıq” blokunun həmtəsisçiləri müxalifət mühitində “moda qanun- vericiləri” roluna iddia etməsəydilər, zənnimcə, onun “elmi baxışlarını” nəzərdən keçirməyə vaxt sərf etməyə dəyməzdi. Müxalifət xadimlərinin bu cür fikirlərini araşdırdıqda “maraqlar”, “dəyərlər” və “demokratiya” kimi anlayışların təfsirindəki səhvləri və istəsəniz, yalanları görmək çətin deyildir. Radikallar bu elmi kateqoriyaları öz bildikləri kimi başa düşməklə oxucuya nəyi nümayiş etdirmək istəyirlər: fəlsəfə, sosiologiya və politologiya sahəsində öz biliklərini göstərmək istəyirlər, yoxsa, həmişə olduğu kimi, meşşanların “savadsızlığına” ümid bəsləyirlər?! Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Böyük Sovet ensiklopediyasında 1 “maraq (sosial ma- raq)” anlayışı “sosial fəaliyyətin, hadisələrin, əməllərin bi- lavasitə bu hərəkətlərdə iştirak edən fərdlərin, sosial qrup- ların, siniflərin motivləri, niyyətləri, ideyaları arxasında dayanan real səbəbi” kimi izah edilir. Konkret qərarlar qəbul edilməsinə yönəlmiş iqtisadi, siyasi, şəxsi, ictimai və başqa maraqlar vardır.
1
Большая советская энциклопедия. М., 1972, стр. 945.
737 Sözardı əvəzi
“Dəyər – gerçəkliyin müəyyən hadisələrinin insani, sosial və mədəni əhəmiyyətini göstərmək üçün fəlsəfi və sosioloji ədəbiyyatda geniş istifadə edilən termin. Mahiyyət etibarilə insanın fəaliyyətinin ictimai münasibətlərin və onların əhatə dairəsinə daxil olan təbii hadisələrin bütün müxtəlif predmet- ləri dəyər münasibəti kimi çıxış edə, yəni xeyir və şər, həqi- qət və yalan, gözəllik və eybəcərlik, yolverilən və qadağan edilən, ədalətli və ədalətsizlik baxımından qiymətləndirilə bi- lər; bu cür qiymətlər bəzən şkalalı (müvafiq keyfiyyətli müx- təlif səviyyələri göstərən…) ola bilər. İnsan fəaliyyətinin strukturunda dəyər aspektləri idrak və iradə aspektləri ilə qarşılıqlı şəkildə bağlıdır; dəyər kateqo- riyalarının özlərində müxtəlif ictimai qrupların və şəxsiyyət- lərin biliklərinin, maraqlarının və üstünlük verdikləri amil- lərin istiqamətinin “həddi” ifadə olunmuşdur 1 . Deməli, xüsusən demokratiyadan söhbət gedəndə “ma- raqlar” və “dəyərlər” anlayışlarını bir-birinə qarşı qoymaq səhv olardı. Əgər cəmiyyətin maraqları demokratiyanın bər- qərar olmasının zəruriliyindən ibarətdirsə, artıq bunun özü dəyərdir və özünün dəyəri ilə əlaqəlidir. Ümumi mənada deyə bilərik ki, “maraqlar” və “dəyərlər” arasında qarşılıqlı əlaqə, qarşılıqlı şərtləndirmə və qarşılıqlı asılılıq var. Əgər maraqlar varsa, onlar hökmən konkret dəyərlərə istiqamət- lənmiş olur. Dəyərlər olmadan maraqlar yoxdur. Demok- ratiyanın dəyəri “şübhə doğurmur, çünki demokratiyanın varlığı o deməkdir ki, müvafiq cəmiyyətdə insanlar – ayrı- lıqda hər biri və hamısı birlikdə özlərinin müqəddəs seçim hüququnu reallaşdıra bilmişlər” 2 . 1
Большая советская энциклопедия. М., 1972, стр. 941.
2 Теория и практика демократии. Избранные тексты. М., 2006, стр. XXIII.
738 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Eyni zamanda, demokratiyaya “oyun qaydaları” kimi tərif vermək də səhvdir. “Demokratiya” anlayışının bu cür səthi izah edilməsi hələ formalaşmamış və refleksiyaya yabançı olan radikal müxalifətin apardığı mübarizənin xarakterini, məqsədini və məzmununu tamamilə açıb göstərir. Aydındır ki, müxalifətin bu hissəsi üçün demokratiya heç də ictimai quruluş forması deyil, iddiaların reallaşdırılması, hakimiy- yətə gəlmək üsuludur. Halbuki, amerikalı tədqiqadçı Yozef Şümpeterin fikrincə, demokratiya “siyasi qərarlar qəbul edilməsi üçün elə bir institusional mexanizmdir ki, burada fərdlər seçicilərin səsləri uğrunda rəqabət mübarizəsi yolu ilə qərarlar qəbul etmək səlahiyyəti əldə edir” 1 . Demokratiyanın formalarına gəldikdə isə, yuxarıda sitat gətirdiyimiz müsahibənin müəllifi çox yanılır. İdrak nəzəriy- yəsi baxımından demokratiya çoxsaylı təkcələrdən ibarət olan gerçəkliyin ən ümumi formasıdır. Təkcə ümumisiz mövcud ola bilmədiyi kimi, ümumi də təkcəsiz mövcud ola bilməz. Deməli, ayrılıqda götürülmüş hər bir sosiumda xal- qın inkişaf tarixinin, onun mədəniyyətinin, mentalitetinin və başqa amillərin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, demokratiya- nın özünəməxsus təzahür formaları vardır. ABŞ dövlət katibinin Yaxın Şərq üzrə köməkçisinin müavini Skott Karpenterin fikrincə, demokratiyanın inkişafı üçün vahid formul yoxdur. “Hər bir regiounun öz xüsusiyyəti var və biz nəinki bunu nəzərə almalı, həm də hər bir konkret halda yanaşmaları radikal şəkildə dəyişməliyik” 2 .
jurnalisti ilə söhbətində (1 noyabr 2006-cı il) demişdir: “Yer-
1
2
“Аmеrikanın səsi”, 21.09.2006.
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|