Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Demokratiya mücərrəd anlayışdır, yəni ona nəzərdə tu- tulan son məqsədə çatmaq üçün hansısa bir konkret çıxış nöqtəsi kimi baxmağa imkan vermir. Ona görə də de- mokratiya xalq hakimiyyəti ideyalarının yad, yaxud yeni olduğu məkanlarda birdən-birə həyata keçirilə bilməz. Hər bir digər nəzəriyyə kimi, o da əvvəlki stereotiplərin bütün- lüklə yox edilməsini, habelə başqa davranış normaları və standartlarının formalaşması üçün vaxt olmasını tələb edir. Üstəlik, demokratik rejim qurulması prosesinin ambivalent- liyi demokratik transformasiyanın mahiyyətinə yanaşmanın özündədir. Əgər 1974-cü ildə Portuqaliyada başlanmış “üçüncü demokratik dalğa” qlobal demokratik irəliləyişin nəticəsi idisə, yeni minilliyin əvvəlində “azadlıq və demokra- tiya zonasının genişlənməsi”ni çoxları Pax Americana şərt- lərinin diktə etdiyi yeni dünya nizamı yaratmaq niyyəti kimi qavrayırlar. Eyni zamanda, əgər Sovet İttifaqının süqutu təbii iqtisadi və siyasi durğunluğun – zamanın tələblərinə adekvat cavab verməyə qadir olmamağın doğurduğu durğunluğun yekunu idisə, XXI əsrin əvvəlində “zərif” transformasiya- ların baş verdiyi bəzi dövlətlərdə gedən proseslər çox vaxt klientalist qruplar vasitəsilə “yeni baxışlar”ın postsovet mə- kanlarına indoktrinasiyasının nəticəsi olmuşdur. Təbii ki, demokratiya yalnız demokratik inkişaf təcrübəsi- nin olduğu yerdə uğurla həyata keçirilir, lakin bu mühakimə tranzit cəmiyyətlərdə demokratiyanın müvəffəqiyyətinin mümkünlüyünü əsla şübhə altına almır. Lakin demokratik keçid daha ehtiyatlı, ölçülüb-biçilmiş və ətraflı düşünülmüş yanaşma tələb edir. İdeya və baxışlar kommunitarizmin ənənəvi strukturuna, yəni ictimai baxışlar sisteminə uyğun olmasa, onların ixracı səmərəli ola bilməz. İdxal edilən mo- dellər transformasiyalı cəmiyyətlərdə şəraitə uyğunlaşmağa 15 heç də həmişə hazır olmur, çünki gələcək transformasiyanın müvəffəqiyyətini xeyli dərəcədə bəri başdan cəmiyyətin si- yasi, iqtisadi və sosiomədəni hazırlığı müəyyənləşdirir. Ona görə də, hansı məkanda qurulduğundan asılı olmayaraq, de- mokratiya təkamül yolu ilə və suveren olmalıdır ki, bu da vətəndaş cəmiyyətinin kompleks şəkildə və sabit inkişafını, səmərəli siyasi strukturun təsis olunmasını, rəqabət qabiliy- yətli iqtisadiyyat formalaşdırılmasını və regional proseslərə təsirin fəal mexanizmlərinin tətbiqini təmin etməyə imkan verir. XXI əsrdə Azərbaycanın inkişafının milli strate- giyasının əsas istiqaməti məhz bundan ibarətdir. “Demokratik dövlətlər zolağı”nın genişləndirilməsi prob- lemi “sivilizasiyaların münaqişəsi” baxımından da aktualdır, çünki iki dünya, – Qərb və qeyri-qərb dünyası bəşəriyyətin inkişafının trayektoriyası haqqında öz təsəvvürlərini təklif edir: bəzilərinin fikrincə, dünyanın sabitliyinin təməli dəyər- lərin müəyyən iyerarxiyasına əsaslanan homogen qaydadır; digərləri isə öz modellərinə müvafiq surətdə mövcud olmağı üstün tutur və bu zaman Qərbin daxili işlərə müdaxiləsini rədd edirlər. Demokratik xristian dünyasının daha az de- mokratik, guya ki, avtoritar, qeyri-qərb dünyasına qarşı qo- yulması problemi dərinləşdirir. Şübhəsiz ki, bütün bu dema- qoq təriflər demokratiya anlayışını xalq hakimiyyəti nəzəriy- yəsi müstəvisindən yeni dünya nizamı qurmağa dair geosi- yasi nəzəriyyə müstəvisinə keçirmişdir. Görünür ki, transformasiyalı cəmiyyətlərdə demokratiya ona mərhələlərlə davranışın yad stereotipləri və normalarının aşılanmasını tələb edir. Həm də hər bir belə mərhələ ictimai şüurun yeni psixoloji və sosial determinantlar məcrasına keçməsini şərtləndirir. Başqa sözlə desək, vaxtilə ingilis ya- zıçısı Hilbert Kiyt Çestertonun (1874-1936) yazdığı kimi, Müəllifdən
16 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
“demokratiyaya gəlib çıxmaq üçün inqilab gərək deyildir. İnqilabın baş verə bilməsi üçün demokratiya gərəkdir”. Bu kitab üzərində iş milli müstəqilliyimizin 15-ci ildönü- mündə başa çatmışdır. Təbii ki, 15 il hər bir dövlətin tari- xində olduqca az müddətdir, amma sabit və səmərəli dövlət- çilik qurulmasından, mükəmməl siyasi strukturun və demokratik sistemin formalaşmasından, milli iqtisadiyyatın intensiv inkişafından, ölkə əhalisinin rifahının artmasından ötrü Azərbaycan üçün tamamilə kifayət etmişdir. Azərbayca- nın inkişaf etmiş dövlətlərin səviyyəsinə çatması üçün hələ xeyli yol keçmək və çox işlər görmək lazımdır, lakin buna baxmayaraq, indinin özündə cəsarətlə deyə bilərik ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin seçdiyi və Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi strategiya Azərbaycan xalqı- nın tələblərinə və maraqlarına cavab verir. Biz bu kitabda Azərbaycan oxucusundan ötrü, habelə de- mokratiyanın tarixi və “məxməri” transformasiyaların təcrübəsi ilə tanış olmaq istəyənlər üçün maraq doğuracaq məsələlərin geniş dairəsini ümumi şəkildə təsvir etməyə çalışmışıq. Bununla yanaşı, biz 2005-ci ilin noyabrında, parlament seçkiləri ərəfəsində Azərbaycanda “narıncı” inqilab ssenarisinin həyata keçirilməsi imkanlarını və onun iflasa uğramasını da təhlil etməyə çalışmışıq, çünki dövlət idarəçiliyi strukturunda bilavasitə işləyən insanın mövqeyi təkcə müasirləri üçün deyil, gələcək nəsillər üçün də maraq doğura bilər. Biz mümkün qədər obyektiv olmağa çalışmışıq, çünki tarix ədalətlidir və yalançı iddiaları qəbul etmir. Professor V.İ.Ukolova A.C.Toynbinin “Sivilizasiya tarixin məhkəməsi qarşısında” kitabına ön sözdə yazır: “İlk baxışdan tarixin məhkəməsi... hökm verilməsi ilə nəticələnən, yaxud, hər halda, qətiliyi vahimə doğuran son qiymət verilməsinə gətirib çıxaran sərt, hətta amansız Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|