Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Avraam Linkoln
26 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
lan hər bir halda seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi, sonra isə səslərin hesablanması inqilabi eyforiyanın artmasında ka- talizator rolunu oynadı və “məğlub olmuş” müxalifətin qələbəsi ilə başa çatdı. Gürcüstanda parlamentə hücum, Kiyevin Müstəqillik meydanında qurulmuş narıncı çadırlar, Qırğızıstanda Feliks Kulovun həbsdən buraxılması sürətli, lakin ABŞ senatoru Sem Braunbəkin dediyi kimi, gözlənilən aksiyalar oldu. İqtisadi gerilik, siyasi bəsirətsizlik və demokratik transfor- masiyalar üçün real zəminlərin olmaması dövləti durmadan tənəzzülə, əhalini isə yoxsullaşmağa doğru aparırdı. Mərkəzi Asiya üzrə mütəxəssis, Beynəlxalq Sülh Uğrunda Karnegi Fondunun baş elmi işçisi Marta Brill Olkot Qırğızıstanda inqilab haqqında Helsinki dinləmələrində demişdir ki, “yoxsulluq, korrupsiya, Əsgər Akayevin öz hakimiyyətini davam etdirmək üçün sabotaja əl atacağından ehtiyatlanması müxalifəti və xalqı, Gürcüstanda “qızılgüllər inqilabı”nın və Ukraynada “narıncı inqilab”ın gedişində baş verdiyi kimi, küçələrə çıxmağa vadar etdi”... Əgər “zanbaq inqilabı” uğurlu olarsa, bu, xalqın gücündən xəbər verəcək və çoxlarının demokratiya quruculuğu baxı- mından hesabdan sildiyi bütün regionda müsbət dəyişikliklə- rə gətirib çıxaracaqdır. Bu, regionun digər ölkələrinin liderlə- rinə vətəndaş hüquqlarına, siyasi hüquqlara əməl edilməsinə ciddi yanaşmaq baxımından siqnal olacaq, əks halda, onlar hakimiyyəti itirməyin mümkünlüyü ilə hesablaşmaq məcbu- riyyətində qalacaqlar. Yox, əgər “zanbaq inqilabı” məğlubiy- yətə uğrasa, onda bu, Mərkəzi Asiya xalqlarının imtahandan çıxa bilmədiyinin deyil, yalnız bunun sübutu olacaq ki, Qırğızıstanın hakim elitası siyasi dəyişikliklər prosesini mü- vəffəqiyyətlə pozmuşdur. Qırğızıstan inqilabının hətta əbəs
27 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
olduğu halda da, Mərkəzi Asiya ölkələrinin digər liderləri özlərini təhlükəsiz hiss etməyəcəklər” 1 . Qırğızıstandakı in- qilab postsovet respublikalarında iqtisadi modernləşdirmənin və siyasi islahatların zəruriliyi barədə fikrin bütün aktual- lığını əyani şəkildə nümayiş etdirdi. İnqilab son vaxtlaradək Rusiyanın təsiri altında olmuş və ya onunla antaqonist münasibətlər saxlamış sabiq sovet res- publikalarında yeni siyasi və iqtisadi quruluşun formalaşma- sına əhəmiyyətli təsir göstərdi. Prezident Corc Buş Tbilisi- dəki çıxışında Gürcüstanda “qızılgül inqilabı”nı səciyyələn- dirərək demişdir: “Gürcüstanın ən böyük töhfəsi sizin digər xalqlara nümunə göstərən “qızılgül inqilabı”nızdır. İndi Qafqazdan Mərkəzi Asiyayadək xalqlar azadlıq tələb edirlər və buna nail olacaqlar”. Ancaq hətta belə qəti bəyanat da Rusiyanın regionda rolunu sarsıda bilmədi, çünki əgər “qızılgül inqilabı” ilə bağlı nikbinlik hələ qalsa da, Britaniyanın “The Guardian” qəzetinin Corctaun Universitetinin Gürcüstan-Amerika münasibətləri üzrə eksperti professor Çarlz Kinqdən gətirdiyi sitatda deyildiyi kimi, “bu nikbinliyin qarşısını daha güclü realizm alırdı”. Lakin yuxarıda qeyd edilən ölkələrdə baş vermiş de- mokratik transformasiyaların kökündə heç də təkcə rəhbər- liyin siyasi təfəkkürünün köhnəliyi və iqtisadi artımın sürəti- nin aşağı olması dayanmırdı. “Rəngli” inqilabların səbəbi xeyli dərəcədə problemlər kompleksi ilə bağlıdır və biz bu kitabın sonrakı hissələrində onlardan bəhs edəcəyik.
1
28 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Amma inqilabi zəminlərin mahiyyətindən, Qərbi və Şərqi Avropa ölkələrində demokratikləşmə təcrübəsindən danış- mazdan öncə, bəşəriyyətin sabit demokratik məkan qurmağa yönəlmiş səylərinin əsasında nələrin dayanmasının qısa təhlilini vermək istərdik. “Demokratiya” anlayışı nədir? Söz yox ki, biz bu çox mürəkkəb anlayışın hər hansı “son”, ideal tərifini verməyə iddia etmədən, müasir dünya quruluşunun bu ayrılmaz as- pekti barədə öz fikrimizi açıqlamağa çalışacağıq. Antik mütəfəkkirlər, xüsusən də Platon və Aristotel kimi dühalar bu suala cavab verərkən, ilk növbədə, demokratiyanı idarəetmə forması kimi nəzərdə tuturdular. Onlar idarəetmə formalarını bir nəfərin, az sayda adamların və ya bütün xalqın idarə edib-etməməsindən asılı olaraq fərqləndirir və idarəçiliyin üç əsas vəziyyətini göstərirdilər: monarxiya, aristokratiya və demokratiya. Lakin Platon da, Aristotel də idarəetmənin hər bir formasını ictimai həyatın onlara məlum olan forması ilə, ictimai inkişafın bəzi daha dərin şərtləri ilə bağlayırdılar. Onların hər ikisinin siyasi formaların inkişafı və dəyişməsi məsələsinə dair müəyyən empirik materialı vardı və hər ikisi də görürdü ki, əgər dövlətdə onu saxlayan hər hansı daxili qüvvə mövcuddursa, heç bir fəlakətə baxmadan, onun formaları dəyişir. Bu formalardan hər biri onların qanun yolu ilə getməsindən və ya ondan kənara çıxmasından, ümumi rifahı, yaxud hökmdarların öz mənafe- lərini nəzərə alıb-almamasından asılı olaraq, pis və ya yaxşı ola bilər. Amma bütün bu formalar mütəhərrik və dəyişkəndir. Onların heç biri “son” və mükəmməl forma deyildir. Həmin müddəa demokratiyaya da aid idi. Platonun təsəvvüründə demokratiyanın dəyişkənliyi məntiqsizliyə gətirib çıxarır: bir tərəfdən, bu, idarəetmə formalarının ən Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|