Rasim Əliquliyev
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
– İnformasiyanın idarə olunması: axtarışı, qiymətləndirilməsi, saxlanması və s.; –
davranış; –
Münasibətlərin idarə olunması: İnternet vasitəsi ilə münasibətlərin qurulması və dəstəklənməsi. Lakin viki konsepsiyası Web 2.0 texnologiyaları ilə işləyən ənənəvi saytlardan: forumlar, sosial şəbəkələr, bloqlar və s. kimi layihələrdən daha şəffaf, çoxşaxəli və əlyetərli olması ilə fərqlənir. Nəzərə almaq lazımdır ki, adı çəkilən layihələrdə müəllif nə zamansa daxil etdiyi kontenti və ya səhifəni silməklə müəyyən problemləri oxuculardan gizlədə bilər, viki-layihələrdə isə silinən və ya gizlədilən kontent asanlıqla aşkarlanıb, bərpa oluna bili r. Bütün müzakirələr açıq şəkildə keçirilir və hər kəs bu müzakirələrdə iştirak etməklə viki-texnologiyaların təqdim etdiyi imkanlardan geniş şəkildə istifadə edə bilir. U.
Kenninqem və həmmüəllifi Bo Leyf "The Wiki Way: Quick Collaboration on the Web” kitabında viki konsepsiyasının mahiyyətini izah edərkən yazırlar [5]:
–
viki bütün istifad əçilərə yalnız brauzerdən istifadə etm əklə virtual biliyin yaradılması işində iştirak etməyi t əklif edir; –
əlif mövzuları əhatə edən veb-səhifələr arasında əlaqəni təmin edir və bu səhifələrin mövcud olub- olmaması mühüm rol oynamır;
14
– viki ensiklopedik m əqalənin yazıldığı veb-səhifələrin yaradılması və dəyişdirilməsində kollektiv biliyə üstünlük verir. Digər ənənəvi sosial şəbəkələrdən fərqli olaraq bu gün viki-texnologiya ları ilə idarə olunan layihələr kollektiv bilik bazasının təşkilində mühüm rol oynayır [2, 6]. Viki-texnologiya larını bəzən
“canlı sənədlər texnologiya ları” da adlandırırlar. Viki-texnologiyaların verdiyi imkanlar bunlardır [3, 7]: –
əhifələrdəki məlumatların veb-brauzerdən d əyişdirilmə imkanının olması və bütün versiyaların serverd ə yadda saxlanılması; –
brauzerdə görünməsi; –
hiperistinadların generasiyasının avtomatlaşdırılması və veb-s
əhifələr arasında onların aktuallığının d əstəklənməsi; –
veb-s əhifələrin yaradılmasında HTML dili əvəzinə ona oxşar, lakin daha sadə dilin istifadə edilməsi; –
əlişlər tarixçəsinin olması – viki-səhifələrin yarandığı andan başlayaraq istənilən dəyişikliyə baxmaq və bərpa etm ək imkanının olması; –
viki- səhifələrin fərdi istifadəçi tərəfindən və ya kollektiv şəkildə yaradıla və redaktə edilə bilməsi; –
istifadəçilər arasında müzakirələrin mümkünlüyü; –
viki- səhifələr arasında semantik əlaqələrin mövcudluğu. 15
ların mənasını təyin edir: hər hansı biliyə malik olan istifadəçi həmin informasiyanı veb-saytda çap etməklə bu biliyi başqaları ilə bölüşür və layihənin inkişafında müəyyən rol oynamış olur. 15 mart 2007- ci ildə “wiki” sözü Oksford İngiliscə Lüğətinə (Oxford English Dictionary ) daxil edilmişdir [8]. Bu gün v iki konsepsiyası cəmiyyətin müxtəlif sahələrini əhatə edən viki-iqtisadiyyat ( Wikinomica ), viki-demokratiya, viki- parlament və s. kimi yeni baxışların inkişafına da təkan vermişdir. Vikinomica menecmentlikdə, iqtisadi yanaşmalarda, idarəetmədə kütləvi əməkdaşlığı və qarşılıqlı münasibəti dəstəkləyən yeni bir baxışdır. İnformasiya texnologiyaları üzrə ekspert, tanınmış alim Donald Topskott özünün “Vikinomica: kütləvi əməkdaşlıq olmaqla hər şeyi dəyişir” kitabında bildirir ki, gələcəyin biznesi iki cəhətlə xarakterizə olacaqdır: qapalılıq öz yerini şəffaf münasibətlərə verəcəkdir və şirkətlər istehsalatla bağlı mürəkkəb məsələlərin həlli üçün xarici mütəxəssisləri cəlb etməyə çalışacaqlar [9]. Viki-texnologiya ları ilə idarə olunan Vikipediya virtual ensiklopediyasının təsisçiləri Oqayo Universitetinin fəlsəfə doktoru Larri Sanqer (Larry Sanger) və amerikalı sahibkar Cimmi Uelsdir (Jimmy Wales). Onlar ilk dəfə viki- texnologiya larından istifadə etməklə “Nupedia” İnternet ensiklopediyasını yaratmışdılar [10]. U ğurlu struktura və semantikaya malik olmasına baxmayaraq Nupedia qapalı virtual ensiklopediya olub müəyyən qrup mütəxəssislər tərəfindən yoxlanılan məlumatlar hesabına
16
zənginləşirdi. Bu isə ensiklopedik məqalələrin yaradılması və yoxlanılmasında müəyyən vaxt tələb edirdi və məqalələrin sa yının artım dinamikası gözləniləndən fərqli olaraq ləng inkişaf edirdi . Problemi nəzərə alan Sanqer və Uels ikinci layihəni – Vikipediya ensiklopediyasını İnternetə buraxmaq qərarına gəldilər. Onlar fəlsəfəsi tamamilə fərqli olan, biliklərini paylaşan insa nlar sayəsində zənginləşəcək, dünyanın ən dolğun onlayn ensiklopediyasını yaratmaq istəyirdilər. Bu təşəbbüs özünü doğrultdu və bu gün Vikipediya İnternet məkanında fəaliyyət göstərən yüz milyonlarla sayt arasında ən yüksək reytinqə malikdir. Vikipediya l ayihəsinin əsasını qoyanlardan biri Cimmi Uels viki- cəmiyyətdəki əməkdaşlığı belə izah edir: “Viki- istifadəçi axşam üç cümlədən ibarət məqalə yaradır. Daha sonra sehirli bir proses baş verir – məqaləni yaradan istifadəçi səhər yaratdığı məqalənin mükəmməl, ətraflı və maraqlı bir bilik mənbəyinə çevrildiyini müşahidə edir. Vikipediya ensiklopediyasında məqalələrin kollektiv əməkdaşlıq nəticəsində inkişafı istifadəçilərdə yeni-yeni məqalələr yaratmaq həvəsi yaradır” [11]. Sosial şəbəkənin imkanlarına malik olan viki-cəmiyyətin müxtəlif siyasi baxışlara və ideologiyalara malik insanlardan təşkil olunması viki-mühitdə mübahisələrin, konfliktlərin və informasiya qarşıdurmalarının genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Baş verən informasiya qarşıdurmaları isə öz növbəsində viki- cəmiyyətdəki əməkdaşlığa zərbə vurmaqla müəyyən qruplaşmaların, gizli sosial şəbəklərin yaranmasına səbəb olur. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|