Rasim Əliquliyev

25 

 

haqqında informasiyadır. Metaverilənlər verilənlərin strukturunu 

və onların emalı metodlarını təsvir edir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 2. Vikipediya və onun layihələrinin işini təmin edən 

sistemin arxitekturu 

 

Bu gün VB serverinin daha rahat idarə olunması üçün PHP 

MyAdmin  (MySQL)  və  ya  PHP  PgAdmin  (Postgres) 

proqramlarından  istifadə  edilir,  300  server  ABŞ-ın  Florida 

ştatının Tampa şəhərində, 44 server Amsterdamda, 23 server isə 

Mətnlərin 

saxlanması 

Alətlər serveri

 

 

SQL 

Pdf 

Əsas klasterlər – 

(Wikipedia, Wiktionary 

və s.) 

Mediafayllar 

HTML 

HTML 

HTML + Mediafayllar 

Media-

fayllar 

 

Alətlər  serveri 

Damp serverlər 

Axtarış serverləri 

Yenilənmə 

indeksi 

Silinmiş verilənlər 

Şəkil 

faylları 

 

Şəkil faylları 

Fayl 

ser

verləri 

Multimedia 

anbarı 

Viki-

mətn 

Əlavə saytlar 

Verilənlər 

bazası 

 

Verilənlər 

bazası 

İSTİFADƏÇİ 

İNTERFEYSİ 

ƏSAS 

SERVİSLƏR 

Viki-

mətn 

VB replikasiyası 

---

26 

 

Cənubi  Koreyada  yerləşir.  Vikipediya  serverlərinə  bir  saniyədə 

25 mindən 60 minə qədər sorğu göndərilir [21, 22]. 

Mətnlər  Apache  HTTP  serverlərdə  saxlanılır.  Apache 

serverlər istifadəçilərin sorğuları əsasında VB-dən informasiyanı 

əldə  edir  və  MediaWiki  proqramı  vasitəsilə  Vikipediya 

istifadəçilərinə  ötürür.  Qeydiyyatdan  keçməyən  istifadəçilərin 

sorğuları  və  eləcə  də  təkrar  sorğular  Squid  serverlər  tərəfindən 

emal  edilir.  Onların  effektivliyi  Apache  serverlərinin 

effektivliyinin 75%-

ni təşkil edir.  

Sistemd

ə  21  veb-server  Apache HTTP Server, 7 server 

Squid 

serverin  dəstəyi  ilə  işləyir.  Sistemdə  çoxlu  sayda  əlavə 

serverlər  də  fəaliyyət  göstərir:  fayl-serverlər,  axtarış  serverləri, 

silinmiş  faylları  özündə  saxlayan  “damp”-serverlər  və  s.  Hal-

hazırda  Vikipediya  layihələrinin  idarə  olunmasında  Linux 

serverlərinin  dəstəyindən  geniş  istifadə  edilir.  Şəkil  2-də 

Vikipediya sisteminin arxitekturu 

göstərilmişdir.  

Həddən  artıq  çox  istifadəçilərin  fəaliyyət  göstərdikləri 

böyük viki-

layihələrdə  MediaWiki  keşləmə  əməliyyatını 

dəstəkləyir  və  Squid  proksi-serverdən  istifadə  edir.  Keşləmə, 

tələb  olunma  ehtimalı  daha  çox  olan  informasiyanın  üzünü 

köçürərək yaddaşda, xüsusi qovluqlarda saxlanması deməkdir. 

MediaWiki sistemind

ə 

viki-s

əhifələrdə 

aparılan 

d

əyişikliklər  haqqında  məlumat,  silinmiş  mətn və  multimedia 

resursları VB-lərdə saxlanılır. WMF tərəfindən idarə olunan VB-

l

ər  İnternet istifadəçiləri  üçün  açıqdır  və  bazaya daxil olmaqla 

viki-istifad

əçilərin fəaliyyət 

statistikasını, ensiklopedik 

m

əqalənin  yaradılmasında  rolunun  analizini aparmaq, yazıldığı 

---

27 

 

dild

ən  asılı  olmayaraq  hər bir viki-səhifənin reytinqini təyin 

etm

ək mümkündür [23]. 

Viki-

səhifələr  üzərində  aparılan  əməliyyatlara  baxmaq  və 

silinmiş  kontentləri  bərpa  etmək  mümkündür  ki,  bu  da 

MediaWiki  sisteminin  əsas  üstün  cəhətlərindən  biridir.  Viki-

səhifələrə riyazi düsturların daxil edilməsi üçün serverə LaTeX, 

Dvips və İmageMagick proqram paketləri daxil edilmişdir.  

Sistemin  malik  olduğu  geniş  imkanlar  viki-mühitdə 

müxtəlif mənfi amillərin də ortaya çıxmasına şərait yaradır. Bu 

amillərə aşağıdakılar aiddir: 

−

 

viki-

səhifələrə  müraciətdə  hər  hansı  mürəkkəb 

məhdudiyyət  mexanizminin  olmaması  nəticəsində 

vandalizm hallarının mövcudluğu; 

−

 

MediaWiki  əsasında  yaradılmış  səhifələrdə  hədsiz 

dərəcədə  çox  hiperistinadların  olması  və  onların  da 

müəyyən  hissəsinin  tam  olmayan  və  ya  ümumiyyətlə 

mövcud olmayan səhifələrə keçid verməsi; 

−

 

istifad

əçilərə  redaktə  azadlığı  verən  viki-mühitdə  bəzən 

müəyyən qarışıqlığın, sistemliliyin pozulması hallarının 

mövcudluğu və s. 

1.4. Vikipediya layihələri 

Vikipediyaya  ensiklopedik  məqalələrdən  başqa  xəbərlər, 

dərsliklər, elmi məqalələr, kitablar, monoqrafiyalar, şəkil, video-, 

audio-fayllar 

və digər məlumatlar daxil etmək mümkündür [22]. 

Bu məqsədlə Vikipediyada  müxtəlif  layihələr fəaliyyət göstərir:  

---