Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
97
fəlsəfəni, tarixi, təbabəti, astronomiyanı, məntiqi, ilahiyyatı öyrənmək üçün buraya 6-7 min tələbə gəlirdi. dastakert - Sasanilər dövlətində şərti torpaq mülkiyyəti. dastan - şifahi xalq yaradıcılığı, nağıl, qəhrəmanlıq eposu forması. daş dövrü (əsri) - ağac və sümük alətlərlə yanaşı, insanların əsas əmək alətlərini daşdan düzəltdikləri ən qədim tarixi dövr. Burada "dövr", "əsr" sözü şərtidir, belə ki, daş dövrü bacarıqlı insanın meydana gəlməsi ilə (iki milyon ildən çox əvvəl) başlamış və metal dövrünün (yeddi min il əvvəl) başlanmasınadək - yəni iki milyon ilədək davam etmişdir. Hələ bir neçə on il əvvəl öz inkişaflarında geri qalmış bir sıra qəbilələr daş dövrünə yaxın mərhələdə yaşayırdılar. Daş dövrü üç əsas mərhələyə (dövrə) - paleolit, mezolit və neolitə bölünür. Daş dövrü eneolitlə əvəz olunmuşdur.
4 m hündürlüyündə yonulmuş və Monqolustan və Altaylardan tutmuş Dnestrədək çöllərdə qoyulmuş daş heykəllər. Sibirdə tunc dövrünə aid heykəllər məlumdur. Daş heykəllər haqqında ən qədim yazılı mənbələr Orxon-Yenisey qədim türk mətnləri (V - VIII əsrlər) hesab olunur. Daş heykəllərin bir qismi qadın heykəlidir. Görünür ki, daş heykəllərin qoyulması ululara etiqadla bağlıdır. daşnak - "Daşnaksütyun " partiyasının üzvü. "Daşnaksütyun" (erm. "İttifaq") - 1890-cı ildə Osmanlı imperiyasında yaradılmış erməni millətçi partiyası. Minimum proqramı. Avropa dövlətlərinin yardımı ilə Osmanlı imperiyası tərkibində Ermənistan üçün muxtariyyətə nail olmaq; maksimum proqramı - Aralıq dənizi ilə Qara dəniz arasında "Böyük Ermənistan" adlanan dövlət yaratmaq. XX əsrin əvvəllərində erməni yazıçısı, şovinist Artsruni Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqaz torpaqlarında Ermənistan muxtariyyəti yaratmaq ideyasını irəli sürmüşdür. 1904-cü ildə "Böyük Ermənistan" yaradılması planına Cənubi Qafqaz ərazisi də əlavə edildi. Bu dövrdə Cənubi Qafqazın 54 qəzasından yalnız 5-də, əsasən İran və Türkiyədən köçürülmüş erməni əhalisi üstünlük təşkil edirdi. Ermənilərin kompakt yaşadığı ərazini genişləndirmək məqsədi ilə "Daşnaksütyun" partiyası hədə və milli qırğın yolu ilə azərbaycanlı əhalini öz yerlərini tərk edib getməyə vadar etməyi qarşısına məqsəd qoydu. Bu ideyanın həyata keçirilməsi üçün daşnaklar çar hökumətinin yardımına ümid bəsləyirdilər. 1905 - 1907-ci illər birinci Rusiya burjua inqilabı
dövründə daşnaklar çar hökumətinin etinasızlığı, bəzən də birbaşa yardımı ilə Cənubi Qafqazın müxtəlif şəhər və kəndlərində azərbaycanlıların qırğınma başladılar. İran, Türkiyə və Gürcüstandan silahlı erməni könüllü dəstələri daşnakların yardımına gəlirdilər. Azərbaycanlı əhalinin qətliamında çar ordusunda qulluq edən erməni əsgər və zabitləri fəal iştirak edirdilər. 1905-ci il fevralın 6 - 10-da daşnaklar Bakıda, 1905- ci il mayın əvvəllərində Naxçıvanda, həmin il mayın axırlarında İrəvanda, avqustun 16 - 23-də Şuşada azərbaycanlıların qırğınını təşkil etdilər. Daşnaklar
98
1906-cı ilin iyununda Şuşada yerləşən rus qoşunlarının yardımı ilə oradakı azərbaycanlıları qırmağa başladılar. Daşnaklar Azərbaycan kəndlərinə də basqın edirdilər. Azərbaycanlılar hər yerdə daşnaklara layiqli müqavimət göstərirdilər. Qaçaq dəstələri də dasnaklara qarşı vuruşurdular. Birinci Dünya savaşı başla-yanda müharibənin qələbə ilə başa çatma-sından sonra "Böyük Ermənistan" yaradılmasında Rusiya və digər Antanta ölkələrindəki himayədarlarının yardımına ümid bəsləyən "Daşnaksütyun" partiyası çar ordusunun qələbəsi istəyi ilə çıxış etdi. "Daşnaksütyun' partiyası "Erməni milli şurası" və Bakı Soveti ilə birlikdə Bakıda 1918-ci il mart qırğınında fəal iştirak etmişdir. Şəhərin azərbaycanlı məhəllələrinə basqın edən erməni döyüşçüləri dinc sakinləri vəhşiliklə öldürür, müsəlman ictimai binalarını və mədəniyyət ocaqlarını yandırırdılar. 1918-ci il aprelin əvvəllərindən sentyabradək daşnaklar Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Salyan, Göyçay və Kürdəmirdə qırğınlar törətmişdilər. Baksovetdə, səmalar ingilisləri Bakıya dəvət etmiş "Sentrokaspi Diktaturası" hökumətində "Daşnaksütyun" partiyasının nümayəndələri çoxluq təşkil edirdilər. 1918-ci ilin mayı - 1920-ci ilin noyabrında "Daşnaksütyun" ennənilərin Ararat Respublikasında hakim partiya olmuşdur. Erməni respublikasının hökuməti Azərbaycan Demokratik Respublikasından xahiş etmişdi ki, İrəvanı özlərinə paytaxt etmək üçün onlara versin. Azərbaycanın Müvəqqəti Milli Şurası İrəvanı ermənilərə bir şərtlə verməyə razı oldu ki, onlar Qarabağın dağlıq hissəsinə olan iddialarından birdəfəlik əl çəksinlər. Lakin İrəvanı aldıqdan sonra daşnak hökuməti Zəngəzur, Naxçıvan və Dağlıq Qarabağı tutmağı qarşısına məqsəd qoydu. 1918-ci ilin yayında silahlı quldurlara başçılıq edən Andranik Zəngəzur və Naxçıvanın dinc azərbaycanlı əhalisini kütləvi surətdə qırmağa başladı. Azərbaycan Demokratik Respublikası hökuməti buna cavab olaraq Xosrov bəy Sultanovun başçılığı ilə Qarabağ general- qubernatorluğunu yaratdı və Qarabağ, Zəngəzur və Naxçıvanda Azərbaycan Demokratik Respublikasının suverenliyini bərpa edə bildi. Daşnak hökuməti "Böyük Ermənistan"ın yaradılması haqqında ideyanı həyata keçirməyə səy göstərdi və Antanta ölkələrinin yardımı ilə diplomatik yollarla Türkiyənin bir sıra vilayətlərinə, Gürcüstanın bir hissəsinə və Azərbaycanın xeyli hissəsinə (Zəngəzur, Naxçıvan və Dağlıq Qarabağ) iddialarla çıxış etdi. 1920-ci ildə Azərbaycan SSR-in ağır vəziyyətindən istifadə edən erməni daşnak hökuməti Zəngəzura erməni ordusu göndərdi və bura talan edildikdən sonra ermənilər Naxçıvana soxuldular. Buna cavab olaraq türk ordusu Naxçıvanı öz nəzarəti altına götürdü. Yalnız bundan sonra Qırmızı Ordu 1920-ci il iyulun 6-da Gorusu tutaraq erməni ordusunun Zəngəzurun digər hissələrinə gələn yollarının qarşısını aldı. 1920-ci il iyulun sonları - avqustun əvvəllərində ermənilər Şəmkir və Qazax qəzalarının ərazilərinə soxuldular, eləcə də maneəsiz olaraq Zəngəzuru işğal etdilər. Eyni zamanda, Qarabağ qəzalarında erməni-daşnak qiyamları baş verdi. Ermənilərin zəbt etdikləri
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|