ŹRÓDŁa prawa karnego + zasady
Yüklə 88,47 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
- Karta Prawa Podstawowych
- nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości czynu w stopniu większym niż znikomy
- Nie wpływają na stopień społecznej szkodliwości czynu okoliczności, które związane są z osobą sprawcy
- Warunkiem (winy) jest występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem ( przy przestępstwach umyślnych sprawca ma zamiar popełnienia czynu).
- Winą jest
| Strona z ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO + ZASADY  
Odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej; myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne lub jego stan niebezpieczeństwa. Odpowiedzialność karna może nastąpić, gdy czyjś pogląd uzewnętrzni się w czynie i gdy zamiar popełnienia przestępstwa jest realizowany.
Ustawa z 28.10.2002r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za cyny zabronione pod groźbą kary takich podmiotów jak; osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości pranej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków. Polskie prawo skarbowe zna tzw. Odpowiedzialność posiłkową, polegającą na ty, że grzywną wymierzoną sprawcy można obciążyć osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której sprawy prowadził sprawca przestępstwa skarbowego. Pozostałości odpowiedzialności zbiorowej- w postaci takich typów przestępstw jak udział w bójce lub pobiciu, z których wyniknął uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka Zasada odpowiedzialności indywidualnej- KK formułuje przestępstwo jako własny czyn sprawcy. Obowiązuje tam zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa. KK zawiera zasadę indywidualizacji kary. Odpowiedzialność karna powinna mieć charakter nie tylko indywidualny, ale i osobisty, tzn. nie może jej przyjąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępstwa.
Kodeks zawiera wprost wymaganie, aby odpowiedzialność karną oraz związane z nią kary i środki stosowane były z uwzględnieniem zasad humanizmu oraz z poszanowaniem godności człowieka. Zawarta w kodeksie norma nie ma znaczenia deklaratoryjnego, lecz powinna stanowić zasadniczą dyrektywę wymiaru kary i stosowania innych środków będących prawnokarną reakcją na popełnienie czynu zabronionego. Art. 3 KK jest nawiązaniem do zasady humanitaryzmu ujętej w Konstytucji. W art. 41 ust. 4 nowej Konstytucji stwierdzono: "Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny". Zgodnie zaś z art. 40 nowej Konstytucji "Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych". O przyrodzonej godności człowieka jest mowa w Preambule do Konstytucji. Art. 30 Konstytucji stanowi: "Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych". Zarówno art. 3 KK, jak i powołane przepisy Konstytucji RP, związane są z postanowieniami międzynarodowych Konwencji, to jest Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1984 r. Podstawowym problemem nasuwającym się na tle art. 3 KK jest zagadnienie kary śmierci. Konsekwentnie do treści art. 3, ustawodawca polski z 1997 r. zniósł karę śmierci. W KK kara ta nie figuruje w katalogu kar. W Konstytucji brak jest przepisu, który by w sposób bezpośredni odnosił się do kary śmierci. Niemniej art. 40 Konstytucji zawiera w sobie, jak się zdaje, zakaz stosowania kary śmierci. Oprócz tego, że zakazuje on okrutnego i nieludzkiego karania, to także wyraźnie zakazuje kar cielesnych, a kara śmierci do takich kar należy. Uzupełnieniem zasady humanitaryzmu są też przepisy Konstytucji dotyczące zasady nietykalności osobistej, prawa do sądu i zasady rzetelnego procesu (art. 41, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45). Akty prawa międzynarodowego normujące zasadę humanitaryzmu:
Jest najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego, chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Została sformułowana w art.8 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. Zasada ta jest składnikiem idei państwa prawa. W prawie polskim zasada ta została sformułowana w art. 42 Konstytucji RP („odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”) Zasada ta jest formułowana w postaci bardziej rozbudowanej jakonullumcrimen, nulla poena sine lege poenalianteriori.) Art. 1 § 1 KK zawiera fundamentalną dla nowoczesnego prawa karnego zasadę: nullumcrimen, nulla poena sine lege poenalianteriori, czyli zasadę nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy karnej wcześniejszej)- zawiera się w niej zatem zasada: prawo nie działa wstecz (lex retro non agit), która ma zastosowanie tak do uznania czynu za przestępstwo jak i do możliwości wymierzenia kary. Wynikają z niej pewne reguły: a) prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie (nullumcrimen sine lege scripta) b) przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny (nullumcrimen sine lege certa) c) niedopuszczalne jest stosowanie analogi na niekorzyść oskarżonego d) ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (lex retro non agit) e) kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (nulla poena sine lege) Adresatem tych reguł jest zarówno sędzia jak i ustawodawca. Zasada nullumcrimen sine lege anteriori ma podwójne zabezpieczenie w prawie polskim; jest nie tylko zasadą Kodeksu karnego (art. 1 § 1 KK), lecz jest również zasadą konstytucyjną (art. 42 ust. 1). Omawiana zasada, wyrażona w art. 1 § 1 KK i Konstytucji (art. 42 ust. 1), jest nie tylko zasadą krajowego (wewnętrznego) prawa karnego i konstytucyjnego, lecz jest także zasadą prawa międzynarodowego. Sformułowana ona została w art. 15 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.
Zasadą o charakterze gwarancyjnym jest również wyrażona w art. 1 § 2 KK zasada: nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości czynu w stopniu większym niż znikomy (nullumcrimen sine damno socialimagisquamminimo). Stosując interpretację a maiori ad minus powiemy, że nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości czynu.
Zgodnie z art. 115 § 2 okolicznościami tymi są: rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Cechy indywidualne czynu, konkretyzujące te okoliczności, decydują o stopniu społecznej szkodliwości czynu i przy atypowym wystąpieniu okoliczności zmniejszających społeczną szkodliwość mogą spowodować, że osiągnie ona stopień znikomy wyłączający karygodność czynu. Nie wpływają na stopień społecznej szkodliwości czynu okoliczności, które związane są z osobą sprawcy. W szczególności nie wpływa na tę ocenę poprzednia karalność sprawcy, dobra lub zła opinia o nim. Brak przestępstwa, o którym mowa w art. 1 § 2, zachodzi z powodu znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu, a nie z powodu braku niebezpieczeństwa po stronie sprawcy. Zasada natomiast nullumcrimen sine damno socialimagisquamminimo jest elementem materialnym definicji przestępstwa. A zatem w art. 1 § 1 i 2 KK ujęto formalno-materialną definicję przestępstwa. Przestępstwem jest więc czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i zarazem społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy. Ponadto przestępstwem może być jedynie czyn zawiniony (§ 3 art. 1 KK) oraz bezprawny.
Jest to następna zasadą o charakterze gwarancyjnym jest zawarta w § 3 art. 1 KK zasada: nie ma przestępstwa bez winy. Zgodnie z tym przepisem, nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Zasada winy wyrażona jest w art. 1 § 3 KK ( nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu). Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Określa się go wówczas jako czyn zabroniony. Czyn zabroniony- czyn obiektywnie naruszający prawo karne, ale niekoniecznie przestępny. Zasada: nie ma przestępstwa bez winy jest zasadą Kodeksu karnego. Wynika ona także, choć pośrednio, z art. 42 ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi: "Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu". Przepis ten wyraża procesową zasadę domniemania niewinności, o której jest też mowa w Kodeksie postępowania karnego (patrz art. 5 § 1 KPK). Zasada domniemania niewinności jest częścią składową zasady rzetelnego procesu. Warunkiem (winy) jest występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem ( przy przestępstwach umyślnych sprawca ma zamiar popełnienia czynu).
Winą jest oceniona z punktu widzenia kryteriów społeczno-etycznych nieusprawiedliwiona wadliwość procesu decyzyjnego. Zarzut uzasadniający winę jest warunkowany aksjologicznie i kulturowo. Przypisanie sprawcy winy (uznanie go za winnego popełnienia czynu bezprawnego, karalnego i karygodnego) wymaga określenia katalogu przesłanek tego przypisania. Poszczególne przesłanki ustala ustawodawca. Na podstawie regulacji zawartych w Kodeksie karnym można sformułować następujące przesłanki przypisania winy: a) sprawca musi być zdatny do przypisania winy; zdatność sprawcy warunkowana jest jego dojrzałością (art. 10) i poczytalnością, przynajmniej ograniczoną (art. 31), b) sprawca musi mieć możliwość rozpoznania bezprawności czynu (art. 30) i możliwość rozpoznania, że nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę (art. 29), c) wymagalność zgodnego z prawem zachowania się musi zachodzić w konkretnej sytuacji (art. 26 § 2); na konsekwencje dla ustalenia istoty winy wynikające z pominięcia tego elementu w Kodeksie karnym skarbowym zwraca uwagę L. Wilk (Wina..., s. 49 i n.). Zarzut nieusprawiedliwionej wadliwości procesu decyzyjnego ma charakter zindywidualizowany i odnosi się do konkretnego sprawcy, podejmującego decyzję w konkretnym czasie i sytuacji. Należy jednak przyjąć, że występują pewne granice tej indywidualizacji.
Zasada stosowania ustawy względniejszej dotyczy sytuacji, gdy w czasie popełnienia przestępstwa obowiązywała określona ustawa karna, a potem została ona zmieniona przez ustawę inną lub została uchylona. Stan prawny zatem dotyczący popełnionego czynu uległ zmianie. W sytuacjach takich należy stosować ustawę nową tylko wtedy, jeśli poprzednia nie jest względniejsza dla sprawcy. A zatem, gdy nowa ustawa jest korzystniejsza dla sprawcy (lub nie zmienia sytuacji sprawcy) działa ona wstecz.
Art. 5-7 KK regulują szczególnie istotne dla odpowiedzialności karnej kwestie, takie jak zasada terytorialności (i bandery), gdy chodzi o zasięg stosowania polskiej ustawy karnej w odniesieniu do miejsca popełnienia czynu, problem czasu i miejsca popełnienia czynu zabronionego oraz podział przestępstw na zbrodnie i występki. Art. 5 KK odnosi się do problematyki obowiązywania ustawy karnej w przestrzeni, wytyczając zakres terytorialny stosowania polskiej ustawy karnej. Zgodnie z tym przepisem ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej. Obywatelstwo sprawcy nie ma w takim wypadku znaczenia. Art. 6 KK określa pojęcie czasu i miejsca popełnienia przestępstwa. Zgodnie z § 1 art. 6 KK, czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Regulacja ta ma podstawowe znaczenie dla interpretacji wielu istotnych przepisów KK i ustaw karnych pozakodeksowych. Art. 6 § 2 KK traktuje o miejscu popełnienia przestępstwa. Stanowi on, że czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Prawo karne musi być prawem pisanym. Musi być zapisane w specyficznym akcie normatywnym jakim jest ustawa. Przepis karny może mieć niekiedy charakter blankietowy, tzn. może odsyłać do rozporządzeń i zarządzeń dla sprecyzowania pewnych znamion. Pogląd ten został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny, wg którego zasada ustawowego charakteru przepisów karnych ma charakter absolutny. TK stwierdził, że nie narusza zasady nullumcrimen sine lege doprecyzowanie znamion przestępstwa w zgodzie z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP Nullumcrimen sine lege certa Jest to wynikający z zasaynullumcrimen sine lege postulat określoności ustawowego opisu przestępstwa adresowany jest do ustawodawcy, który powinien tak sformułować przepis, by jego odbiorca mógł go zrozumieć i przestrzegać. Zasada określoności i przejrzystości zakazu może być naruszona przez niejasne sformułowanie przepisu. Nieokreśloność przestępstwa wynika z używania tzw. Znamion ocennych dopuszczających różne ich rozumienie.
Stosowanie przepisów w drodze analogii jest w prawie karnym zabronione, w tym zakresie w jakim miałoby prowadzić do odpowiedzialności karnej osoby, której czyn nie wypełnia znamion żadnego z przestępstw opisanych w ustawie karnej. Zakaz analogii wynika z art. 1§1 KK. Analogia legis- stosowanie analogii, odwołujące się do konkretnego przepisu
Analogia stosowana jest niekiedy mimo zakazu pod hasłem interpretacji rozszerzającej (np. kradzież energii elektrycznej) Zakaz analogii nie dotyczy analogii na korzyść sprawcy. Może ona więc bez naruszenia zasady nullumcrimen sine lege być stosowana dla wykluczenia bądź złagodzenia odpowiedzialności karnej
Zakaz wydawania ustaw o mocy wstecznej (tzw. Ustaw retroaktywnych) umożliwiających skazanie za czyn popełniony przed wejściem w życie ustawy kryminalizującej taki czyn. Zasada lex poenalis retro non agit (ustawa karna nie działa wstecz) dotyczy tak określenia w ustawie karnej czynu zabronionego (nullumcrimen sine lege anteriori), jak i kary (nulla poena sine lege anteriori) Przypadki naruszenia tej zasady w polskim prawie karnym; • dekret o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości polskiej w czasie wojny 1939- 1945 • dekret o odpowiedzialności karnej za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego • dekret o wymiarze kary dla faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego Przy wydawaniu ustaw istotne jest posługiwanie się vacatio legis tzn. ustalenie okresu między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie umożliwia to zapoznanie się obywateli z ustawą Zasada lex retro non agit zabrania również stosowania wstecz ustaw zaostrzających odpowiedzialność karną. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustawom łagodzącym odpowiedzialność karną lub znoszącym przestępczość czynu.
Gwarancyjna funkcja zasady nulla poena sine lege wymaga by rodzaj i granice kary były określone w ustawie karnej, aby uniknąć arbitralnych decyzji w tym względzie. (Zasadę nulla poena sine lege Trybunał uznał za wchodzącą w skład zasady demokratycznego państwa prawa). Jak pisze T. Pietrzykowski, zasada nulla poena sine legerozumiana jako zakaz wymierzania kary, która nie została przewidziana przez przepisy obowiązujące w czasie jego popełnienia za ten właśnie czyn zabroniony, konsumuje niejako zasadę nullumcrimen sine lege. Wymogi formy ustawowej, określoności, zakaz analogii i zakaz retroaktywności odnoszą się również do ustanawiania i stosowania kary za przestępstwo. Oznaczenie kary za dany typ przestępstwa w postaci tzw. Sankcji bezwzględnie oznaczonej uniemożliwia sędziemu wymierzenie kary sprawiedliwej, dostosowanej do wagi i okoliczności konkretnego czynu. Przyjęte jest określanie w ustawie rodzaju kary oraz jej dolnej i górnej granicy (sankcja względzie oznaczona). Naruszeniem zasady byłoby pozostawienie sędziemu całkowitej swobody w wyborze rodzaju i wysokości kary (sankcja nieoznaczona)
Yüklə 88,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|