Redaks ġya heyəTĠ
Yüklə 7,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QAFQAZ BOLġ EVĠK TƏġKĠLATLARININ BĠRĠNCĠ QURULTAYI
- QAFQAZ CƏBHƏSĠ
103
kimi A zərbaycanın siyasi, iqt isadi və mədəni həyatındakı roluna geniĢ yer ayrılırdı. Me morandumun 5, 6 v ə 7- ci bölmələrində Azərbaycan xalqının bolĢevik və erməni-daĢnak quldurlarına qarĢı mübarizəsindən, bolĢevik- daĢnakların Bakı, ġamaxı, Quba və digər yerlərdə azərbaycanlılara qarĢı törətdikləri soyqırımı cinayətlərindən və Bakın ın azad o lunmasından bəhs edilird i. Memorandumun ən mühüm bölmə ləri Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ərazisi və əhalisinə aid bölmələr idi. Ermənistanın, Gürcüstanın və Ġranın konfransa təqdim etdikləri əra zi iddia ları bilavasitə Azərbaycana qarĢı yönəldiyindən, Cü mhuriyyət ərazilərinin tarixən ona məxsus olması, A zərbaycana qarĢı iddia qaldırılmıĢ ərazilərdə əhalinin böyük əksəriyyətini ta qədimdən azərbaycanlıların təĢkil etməsi tarixi faktlarla əsaslandırılırdı. "Millət lər liqası. Azə rbaycanlıların mövqeyi. BolĢeviklə rə qarĢı mübarizədə türklərə mü raciət" adlanan 13-cü bölmədə A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin Millətlər liqasına daxil o lmaq təĢəbbüsü, dünya xalqlan ailəsində özünün qanuni yerini tutmaq üçün Millətlər liqasının tribunasından istifadə arzuları ifadə edilmiĢdi. Memorandu mun sonuncu - 14-cü bö lməsində Azərbaycan nü mayəndə heyətinin Paris Sülh Konfransına bəs- lədiyi ü mid lər və konfransdan tələbləri əksin i tap mıĢdı. Azərbaycan nümayəndə heyətinin tələbləri konfrans nümayəndələrinin ciddi mü za kirə lərinə səbəb oldu və nəhayət, bəhrəsini verdi. 1920 il yanvarın 11-də Paris Sülh Konfransının Ali ġurası A zərbaycan Cü mhuriyəyətinin varlığ ını de-fakto tanımaq barədə qərar qəbul etdi. Bu, A zərbaycanın Parlamentin in sədri Ə.TopçubaĢovun rəhbərlik etdiyi sülh nümayəndə heyətinin, ü mu miyyətlə isə, Azərbaycan xalqın ın, Höku mətinin və d iplo matiyasının böyük qələbəsi idi.
1998; TopçubaĢov Ə. , Paris məktubları, B., 1998; Hə sənov C, Azər baycan beynəlxalq m ünasibətlər sistemində (1918-1920-ciillər), B., 1993.
Rusiya Sosial-De mo krat Fəh lə (bolĢeviklə r) Part iyasının [RSDF(b)P] rəhbərliy i a ltında birləĢdirmək və onla rın fəaliyyətini vahid məqsədə yönəltmək niyyətilə keçirilmiĢ toplantı. 1917 il oktyabrın 2-dən 7-dək Tiflis Ģəhərində keçirilmiĢdir. Quru ltayda Bakı, Batu m, Gəncə, ġuĢa, Tiflis və baĢqa Ģəhərlərin bolĢevik teĢkilat ları 52 nü mayəndə ilə təmsil olunurdular. Qurultay aqrar və milli məsələlə rə, siyasi vəziyyətə dair qərarlar qəbul et miĢ və RSDF(b)P-n in Qafqa z ölkə Ko mitəsini seçmiĢdi.
1915 ilin o ktyabrında yaranmıĢdı. Tü rkiyənin Qara dəniz sahillərində yerləĢən Tirebolu Ģəhərindən Ġranda Təbriz və Ġsfahanadək olan 1000 km-lik məsafəni əhatə edirdi. Qafqaz cəbhəsi tərkibinə Tü rkiyə ərazisində Qafqaz ordusu (1-ci, 4-cü, 5-ci, 6-c ı Qafqa z və 2-c i Türküstan korpusları), Ġran əra zisində 2 ə lahiddə ko rpus (7-c i Qafqa z və 1-c i Qafqa z süvari korpusu), 2 möhkəmləndirilmiĢ mövqe (Ərzuru m və Trab zon) və b. h issələr daxil id i. Qafqaz cəbhəsi qərargahı Ərzuru mda, sonra Tiflisdə yerləĢirdi. Qafqaz cəbhəsində qoĢunların sayı 1917 ilin martında 600 min, oktyabrında isə 508000 nəfə r idi. 1917 ilin mart -aprelində cəbhə qoĢunlarının baĢ ko mandanı N.N.Yudeniç olmuĢdur. Qafqa z cəbhəsinin ən böyük arxa s ənaye rayonu Bakı bölgəsi idi. Fevra l inqilabından (1917) sonra qarnizonla rda əsgər deputatları sovetləri, martın sonunda isə hissə və birləĢmələrdə əsgər ko mitələri yaradıldı. Qafqaz cəbhəsinin əsgərləri arasında eser-menĢeviklərin və milli partiyaların mövqeyi güclü idi. Qafqaz ordusu (faktik olaraq, cəbhəsi) 1-ci ölkə qurultayında [Tiflis, 1917, 23 apre l-28 may (6 may-10 iyun)] seçilən Qa fqaz ordusu diyar sovetində (150 nəfə r) 100 nəfərədək eserləri, 40 nəfərədə k isə menĢevikləri müdafiə ed irdi. Qa fqaz cəbhəsi hissələrində part iya təĢkilatla rın ın yaradılmasına qadağa qoyulmasına baxmayaraq, bolĢeviklər bu sahədə fəal iĢ aparmaqda davam ed irdilər. Rusiya Sosial De mo krat Fəhlə (bolĢeviklər) Partiyasının [RSDF(b)P] 1-ci Qa fqaz diyar qurultayında [Tiflis, 1917, 2-7 (15- 20) oktyabr] hərbi h issələrdə partiya təĢkilatları yarat maq qərara a lındı və Qafqa z cəbhəsi hərbi təĢkilatla rın ın RSDF(b)P diyar bürosu yaradıld ı. Oktyabr çevriliĢindən (1917) sonra təĢkil olun muĢ Zaqafqaziya ko missarlığ ı Qafqaz cəbhəsində hakimiyyəti öz əlinə a lmağa çalıĢırd ı. Zaqafqaziya ko missarlığ ı və Qafqa z cəbhəsi ko mandanlığ ı 1917 il dekabrın 5 (18)-də Tü rkiyə ilə Ərzincan barıĢığ ını imza ladı. Qafqa z o rdusunun 2-ci ölkə qurultayında [Tifıis, 1917, 10-23 dekabr (1917, 23 dekabr- 1918 5 yanvar)] bolĢeviklər sol eserlərlə birgə üstünlüyə nail oldular. 1917 il dekabrın 27-də (1918, yanvarın 9-da) Qa fqaz ordusu diyar sovetinin sağ hiss əsi Zaqafqaziya ko missarlığı və Qafqa z cəbhəsi ko mandanlığın ın kö məyi ilə özünü Qafqaz ordusunun diyar soveti elan etdi. Sovetin sol hissəsi isə sonralar azərbaycanlılara qarĢı soyqırımda fəa l iĢtira k et miĢ Korqanovun baĢçılığı ilə müvəqqəti inqilabi ko mitə yaradaraq, hərbi hissələrin geri çə kilməsini təĢkil et məyə baĢladı. Zaqafqaziya ko missarlığ ı geri qayıdan h ərbi h issələrin tərk- silah edilməsini qəra ra ald ı. 1918 ilin yanvarında ġa mxor stansiyasında onların tərksilah olun ması həyata keçirild i (ba x Şamxor hadisəsi). Qafqaz cəbhəsi əsgərlərin in bir hissəsi Ba kıda və ġimali Qafqa zda sovet hakimiyyətinin dayağına çevrildi. 1917 ilin dekabrından Qafqa z cəbhəsində milli birləĢmə lər - əsasən, erməni, gürcü və rus birləĢmə ləri fo rma laĢmağa baĢladı. 1918 ilin yanvar-fevra l aylarında e rməni (fevra lda 17 min nəfər) və gürcü (12 min nəfər) korpusları Qa fqaz cəb-həsi qoĢunlarının əsas hissəsini təĢkil edirdi. Bakıda hakimiyyəti ə lə keç irmiĢ S.ġau myanın daĢnak-bolĢevik rejimi Qafqa z cəbhəsindən geri çəkilən ermən i silah lı birləĢ mələ rindən istifadə edərək Azərbaycan xa lqına qarĢı dəhĢətli soyqırımları törətdi [ba x Mart soyqırımı (1918), Soyqırımı],
Yüklə 7,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|