17
“kabus” indi istismarçı sinfin nümayəndələrinin yuxusuna zəhər qatırdı.
Lakin istismar Avropa sərhədləri daxilində qalmadığından “kabus”un da
tezliklə, Avropaya sığışmayacağı məlum idi.
XIX əsrdə sənayenin bütün sahələrində fəhlələrin vəziyyəti olduqca acınacaqlı
idi. Gün doğumundan gün batımına kimi davam edən (bu da yay aylarında 18 saat
demək idi) iş günü, acınacaqlı yaşayış şəraiti, qadın və uşaq əməyindən istifadənin
bütün hədləri aşması və s. Əksər hallarda onlar heç bir siyasi hüquqa da sahib
deyildilər.
Lakin fəhlələr ilkin olaraq əmək haqlarının artırılması və iş gününün qısaldıl-
ması kimi sırf sosial tələblərlə çıxış edirdilər. Artıq XIX əsrin ortalarından etibarən
bütün inkişaf etmiş burjua cəmiyyətlərində işçilərin yüksək səslə tələb etməyə
başladıqları 8 saatlıq iş günü isə ilk dəfə ingilis utopik-sosialisti Robert Ouen
tərəfindən irəli sürülmüşdü. R.Ouen fəhləyə “8 saat iş, 8 saat yuxu, 8 saat asudə
vaxt” imkanının tanınmasını tələb edirdi. Ouen öz koloniyasında bu prinsipi tətbiq
edirdi. Dünya proletariatı isə bu imtiyazları almaq üçün hələ xeyli çarpışmalı idi.
Göründüyü kimi, 8 saatlıq iş günü uğrunda mübarizə Avropada başlamışdı.
Lakin bu mübarizənin beynəlmiləl bir hərəkata çevrilməsi və davamlı ənənə halını
alması Avropadan kənarda başlanan prosesin nəticəsi oldu.
Dünya tarixində 8 saatlıq iş günü tələbiylə təşkil olunmuş ilk kütləvi tətil də
məhz Avropadan kənarda – Avstraliyada baş tutmuşdu. 1856-cı il aprelin 21-də
Melburn fəhlələri 8 saatlıq iş günü tələbiylə kütləvi nümayiş keçirdilər. Nümayişlərdə
əsas şüar R.Ouenin yuxarıdakı formulu idi.
“8 saat iş, 8 saat yuxu, 8 saat asudə vaxt”
Minlərlə insanın iştirak etdiyi bu tətilin davamlı olacağı ilk başda planlara daxil
olmasa da, nümayişlər fəhlələrin əhval-ruhiyyəsinə o qədər yaxşı təsir etmişdi ki,
təşkilatçılar analoji tətilləri hər il təşkil etmək qərarına gəldilər. Bu tətil beynəlmiləl
fəhlə hərəkatı baxımından çox əhəmiyyətlidir. Bir sıra tarixçilər, o cümlədən Roza
Luksemburq Bir May bayramının yaranma tarixi kimi məhz 1856-cı il Melburn tətilini
qeyd edirlər.
19
olar. Bunlardan biri ABŞ və Kanada Mütəşəkkil Peşələr və Əmək Birliyi Federasiyası
(The Federation of Organized Trades and Labor Unions of the United States
and Canada – FOTLU), digəri isə “Əmək Cəngavərləri”
(Knights of Labor – K of
L) təşkilatı idi. Qeyd edək ki, o dövrdə olduqca geniş təsir dairəsinə malik (təxminən
700 min üzv) “Əmək Cəngavərləri” (“ƏC”) orta əsrlər sex təşkilatları üslubunda
təşkil olunmuşdu və onun strukturundakı bu köhnəlik sonradan onun fəaliyyətində
də özünü göstərəcəkdi.
1886, 1 May.
Materikin bütün fəhlə təşkilatlarını 8 saatlıq iş günü tələbi ətrafında
birləşdirməyə çalışan FOTLU 1884-cü ilin dekabrında toplanaraq bu məqsədlə
kampaniyaya başladığını elan etdi. Qəbul olunmuş qərara görə, kampaniya 1886-
cı il mayın 1-inə qədər davam edəcəkdi. Həmin tarixdən etibarən bütün ABŞ ərazi-
sində 8 saatlıq iş gününə keçirilməyəcəyi təqdirdə tətil elan olunacaqdı. Tələblərin
yerinə yetirilməyəcəyi əvvəlcədən məlum olduğundan FOTLU tətil hazırlıqlarına
başlamışdı və bu sahədə ƏC-lə də əməkdaşlıq etməyə çalışmışdı. Lakin “cəngavərlər”
“yaxalarını kənara çəkdilər”. Təşkilatın sədri, Böyük Usta (Grand Master Workman)
titullu T.V.Pouderli sonradan xatirələrində də yazdığı kimi, iş gününün 10 saatın altına
salınmasını “zərərli” (!) addım hesab edirdi. Beləliklə, “Cəngavərlər”in 13 mart 1886-
cı ildə
qəbul etdikləri qərara görə, onlar tətil və nümayişlərə qoşulmayacaqdılar.
Buna baxmayaraq, 1 may 1886-cı il tarixinə təyin olunmuş tətil bütün ABŞ
miqyasında baş tutdu. Bütün ölkə üzrə nümayişlərdə 610 minə qədər fəhlə iştirak
etmişdi ki, bu da həmin dövr üçün olduqca böyük rəqəm sayılmalıdır. Beləliklə,
ABŞ-da 8 saatlıq iş günü uğrunda kütləvi may nümayişlərinin əsası qoyuldu. Amma
o zaman hələ bu nümayişlərin davamlı olaraq hər il təşkil ediləcəyi barədə heç bir
qərar yox idi.
May nümayişindən sonra nüfuzu artan və sıraları genişlənən FOTLU 1886-
cı ilin sonlarına doğru adını Amerikan Əmək Federasiyası (American Federation of
Labor – AFL) olaraq dəyişdi. May nümayişlərinin doğurduğu əks-sədadan və AFL-in
durmadan artan nüfuzundan qorxuya düşən ABŞ hökuməti onlara qarşı təzyiqləri