Redaksiyadan əvvəli də var. Ancaq “
Yüklə 3,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haymarket hadisələri və Bir May
- Albert Parsons, Semyuel Filden, Mixail Şvab, Adolf Fişer, Georq Engel, Avqust Şpis, Lui Linq
- Bir Mayın “milad”ı
- Bütün ölkələrin proletarları birləşir
20 №2 İyun 2014 artırdı. Lakin fəhlə hərəkatını boğmaq mümkün olmadı. 8 saatlıq iş günü tələbi ilə təşkil olunacaq növbəti nümayiş yenə də eyni tarixə - bu dəfə 1890-cı il mayın 1-nə təyin olundu. Bu barədə qərarı isə AFL-in 1888-ci ilin dekabrında Sent-Luisdə keçirilən qurultayında qəbul etmişdilər. Bu qərar isə, sonradan Bir Mayın bütün dünya zəhmətkeşlərinin bayramı olması üçün əsas olacaqdı. Haymarket hadisələri və Bir May Bir Mayın tarixini araşdıran oxucu tapacağı əksər ədəbiyyatlarda bayramın köklərinin “Haymarket hadisələri” ilə bağlanıldığını görəcəkdir. Bu baxımdan Sovet tarixşünaslığı da istisna deyil. Lakin “Haymarket hadisələri” fəhlə hərəkatı tarixinin çox mühüm epizodu olsa da, Bir Mayla birbaşa əlaqəli deyil. İndiyə qədər doğru olaraq qəbul edilimiş bu səhvin haradan qaynaqlandığını izah etməyə çalışaq. Çikaqoda “McCormick Harvesting Machine Company”yə aid “McCormick Reaper Works” fabrikində 1886-cı ilin fevral ayından may ayına qədər tətil elan edilmişdi. Tətilin təşkilatçıları sendikalist anarxistlər Albert Parsons, Semyuel Filden, Mixail Şvab, Adolf Fişer, Georq Engel və b. idilər. 3 aya yaxın davam edən tətilə mayın 3-də ştreykbreyxerçilər və polis müdaxilə edir. Tətilçilər müqavimət göstərir və toqquşma zamanı 4 (və ya 6) fəhlə həlak olur. Buna görə də Çikaqodakı anarxist və sosialist qüvvələr mayın 4-də Haymarket meydanında kütləvi etiraz mitinqi üçün çağırış etdilər. Mitinq uğurla keçirildi, lakin sonlarına doğru naməlum şəxslər polislərə tərəf əl bombası atdılar. Bunun ardınca baş vermiş toqquşmalarda 7-si polis olmaqla 11 nəfər həlak oldu. Bu hadisədən sonra Çikaqoda fəhlə hərəkatının iştirakçılarına qarşı repressiyalar gücləndirildi. “McCormick Reaper Works” fabrikindəki tətilə başçılıq etmiş 8 nəfər – Albert Parsons, Semyuel Filden, Mixail Şvab, Adolf Fişer, Georq Engel, Avqust Şpis, Lui Linq və Oskar Nebe məhkəmə qarşısına çıxarıldı. Məlum idi ki, müttəhimlər Haymarket hadisələrinə görə yox, məhz ona qədərki inqilabi fəaliyyətlərinə görə ittiham olunurlar. 1887-ci il avqustun 20-də məhkəmə qərarını verdi. Oskar Nebe 15 illik həbs cəzasına, digər 7 müttəhim isə edama məhkum olundu. Avropa və Amerikanın 21 intellektual-humanist dairələrinin çoxsaylı müraciətlərindən sonra S.Filden və M.Şvabın ölüm hökmləri də ömürlük həbslə əvəz olundu. Edam hökmləri isə 1887- cı il noyabrın 11-də yerinə yetirildi. Lui Linq hökmün icrasından bir gün əvvəl həbsxanada intihar etmişdi, digər 4 inqilabçı isə edam kürsüsündə can verdilər. Haymarket hadisələri və bu hadisənin qurbanları ümumdünya fəhlə hərəkatı tarixində çox önəmli yer tutur. Amma bu hadisənin Bir Mayın yaranması ilə birbaşa əlaqəli olduğunu təsdiqləyəcək heç bir dəlil yoxdur. Tarixi ədəbiyyatdakı yanlışlıq yalnız 1886-cı il Ümumamerika may nümayişləri ilə “McCormick Reaper Works” fabrikindəki tətil və Haymarket mitinqinin üst-üstə düşməsindən qaynaqlanır. Halbuki, həmin tətil, yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, hələ fevral ayından başlamışdı və FOTLU-nun elan etdiyi 1 may tətili ilə qətiyyən əlaqəli deyildi. Haymarketdəki hadisələr də bu tətilin zor gücünə boğulmasının nəticəsi idi. İddiamızı sübut edən digər bir fakt isə ondan ibarətdir ki, nə AFL-in Sent- Luis konqresinin, nə də II İnternasionalın Paris konqresinin qərarında Haymarket hadisələri barədə heç bir söz işlədilmir və Bir May nümayişinin təşkil olunmasının bu hadisəylə hər hansı bağlılığı qeyd edilmir. Üstəlik, Bir Mayın tarixini yazan ilk müəlliflər də bu hadisəyə toxunmurlar. Məsələn, Roza Luksemburq 1894-cü ildə yazdığı “Bir Mayın kökəni nədir?” adlı məqaləsində Haymarket hadisələrindən bir cümləylə belə olsa bəhs etməyib. Buna baxmayaraq, Haymarket hadisələrinin tarixdəki rolunu inkar etmək olmaz. Bir Mayın “milad”ı 1899-cu il iyulun 14-də - Bastiliyanın alınmasının 100-cü ildönümündə, Parisdə II İnternasionalın təsis konqresi öz işinə başladı. Ayın 20-də - konqresin son günündə müzakirəyə çıxarılan qətnamələrdən biri də beynəlxalq miqyasda fəhlə nümayişlərinin təşkili haqqında idi. Bu qətnamənin müzakirəsi zamanı fikir ayrılıqları yarandı: nümayişlərin təşkili məsələsində bütün nümayəndələr həmfikir idilər. Lakin nə vaxt? Bu zaman AFL-in, məxsusən bu məsələ ilə bağlı Parisə ezam olunmuş 22 №2 İyun 2014 nümayəndəsi H.Mak Qreqorun irəli sürdüyü təklifi hamı tərəfindən dəstəkləndi: H.Mak Qreqor bu məsələdə AFL-in Sent-Luis konqresinin qərarını nəzərə almağı tövsiyə edirdi. Beləliklə, nümayişlər 1890-cı il mayın 1-də təşkil olunacaqdı. 20 ölkədən 390-a qədər nümayəndənin iştirak etdiyi II İnternasionalın Paris konqresi yekdilliklə, 1890-cı ilin may ayının 1-də bütün dünya zəhmətkeşlərini 8 saatlıq iş günü uğrunda tətil və nümayişlərə səsləmək haqqında qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə deyilirdi: “Bütün ölkələrdə və şəhərlərdə, razılaşdırılmış gündə iş gününün qanuni şəkildə 8 saata endirilməsi, fəhlələrin burjua dövləti qarşısında öz gücünü göstərməsi və Beynəlxalq Paris Konqresinin digər qərarlarına əməl edilməsi üçün böyük, beynəlxalq miqyaslı nümayiş təşkil ediləcəkdir. Amerikan Əmək Federasiyasının daha əvvəl, 1888-ci ilin dekabrında Sent-Luisdə təşkil olunmuş konqresində bu cür bir nümayiş üçün 1 may 1890-cı il tarixini seçildiyindən, beynəlxalq miqyaslı nümayişlər üçün də eyni tarix qəbul edilir. Bütün ölkələrin proletariatı öz ölkələrindəki vəziyyəti və şərtləri nəzərə alaraq bu nümayişi gerçəkləşdirəcəklər.” Göründüyü kimi, konqresin qərarında Bir Mayın hər il təşkil olunacaq ənənəvi bayram nümayişləri olmasından qətiyyən söz getmirdi, bu qərar yalnız 1890-cı ilin bir mayı üçün keçərli idi. Lakin faktiki olaraq bu qətnamə Bir Mayın bayram edilməsi ənənəsinin əsasını qoydu. İnternasionalın sözügedən qətnaməsi Bir Mayın “doğum haqqında şəhadətnamə”si idi. Bütün ölkələrin proletarları birləşir Nəhayət, 1890-cı ilin may ayının 1-də dünya tarixində ilk dəfə olaraq beynəlxalq miqyaslı fəhlə nümayişləri başladı. “Kabus” Avropa və Amerikada açıq-aşkar tüğyan edirdi. Həmin il, ABŞ-ın 114 şəhərində fəhlə nümayişləri olmuşdu ki, bunlardan 132- də iş gününün qısaldılması tələbi qəbul olundu. Fransa miqyasında Bir May nümayişinə 1 milyondan çox adam çıxmışdı. Yüklə 3,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|