Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
varlıqlann bir-birindən hansı millətlərdə meydana gəlməsinə mütənasibdir. İnsan mahiyyətinin təzahürlərinin ətrafla, təbiətlə əlaqəsi ikitərəflidir. Qıcıqlar insan bədəninə təsir edib onda insana məxsus davranış və bioloji reaksiyalar törətdiyi kimi, insan da öz növbəsində, qıcıqlara təsir etmək qabiliyyətindədir. İnsanm mahiyyəti bütün fərdlərin göstərdiklərinin məcmusundan ibarətdir, insan bədəni bir fiziki şey kimi mövcuddur və hər bir fiziki mövcudluq kimi onun da fiziki mahiyyəti vardır. Fiziki mahiyyətin təzahürləri bioloji təzahürlərlə birgə meydana çıxır. Bioloji varhqlar, yəni canlılar qeyri-üzvi dünya ilə çox sərt və ciddi sərhədləri olan yeni bir sistemə daxildirlər. Onlar qeyri-üzvi maddələrdən fərqli olaraq bioloji qanunauyğunluqlara, qeyri-üzvi hərəkətindən və dəyişilmələrindən fərqli hərəkət və dəyişmələrə məruz qalırlar. Bioloji varlıqlar, həm də fiziki şeylərə məxsus mahiyyətə malikdirlər. Bioloji mahiyyət fiziki mahiyyətdən təzatolərin sürəkliliyi ilə fərqlənir. Bunu zaman asılılığı müəyyən edir. tnsan da bioloji varhq kimi özündə bioloji mahiyyətin xüsusiyyətlərini daşıyır. Hisslər və emosiyalar bioloji təbiətli olduğundan onlar həyat gücü ilə sıx əlaqədədir. Bioloji mahiyyətin əsas təzahür formalarından biri də odur ki, bioloji varhqlar bioloji enerjini ətraf mühit vasitəsi ilə alır və xarici təsirlərə fəal cavab verir. Bunu Qumilyev belə əsaslandırır. «Bütün canlı sistemlər məhv olmaya müqavimət göstərirlər, onlar antientropatikdirlər və mümkün olan dərəcədə xarici şərtlərə uyğunlaşırlar». İnsanlar da yaşadıqları şəraitə uyğunlaşır. Uyğunlaşma və onun qanunauyğunluqları bioloji mahiyyətlə bağlıdır və bu xassə bioloji mahiyyətin xarici təsirlərə cavabı kimi təzahür edir. Ən mühüm bioloji qanunlardan biri insamn da məruz qaldığı təbii seçmədir. Lakin heyvanlardan fərqli olaraq insanda təbii seçmənin destruktiv təsirini irsiyyətli və ya ənənəvi siqnalların sabitləşdirici rolu ilə bərabərləşdirən amil mövcuddur. Beləliklə, insanın mütləq bioloji varhq qanunlarına tabe olmaması onun mahiyyətinin 14 mürəkkəbliyi ilə sıx bağlılıq təşkil edir. İnsan müxtəlif yaş dövrlərində yeni təzahürlərlə özünü göstərir. Başqa sözlə desək, insan ömrü bioloji mahiyyətin zaman əlaqəsinin təzahürü kimi meydana çıxır. İnsamn biosfer ilə əlaqəsi də onun bioloji mahiyyətinin təzahüründə özünü göstərir. Qumilyev yazır ki, «təbiətdə etnik sahələr mövcuddur. Bu sahələr elektromaqnit sahələrinə, cazibə sahələrinə və s. bənzəyir, eyni zamanda da fərqh xüsusiyyətlərə malikdir, kollektiv psixologiyanı aydınlaşdırır». Vernadskinin fllaincə, insan biosferdə ondan ayrılmaz yaşayır. O, yalnız onu bilavasitə hiss orqanlan vasitəsilə tədqiq edə bilir, onu və onun obyektlərini duymağa qabil olur. Biosferdən o tərəfə ağıl vasitəsilə nüfuz edə bilər. Beləliklə, insanın bioloji mahiyyəti onun biosferdəki mövcudluğunun təzahürlərinin sərhədlərinə uyğundur. İnsanın uyğunlaşması bioloji mahiyyətin təzahürü kimi antropoloji, həm də məişət və mədəniyyət fərqlərində özünü göstərir. Bunlarm hər ikisi bioloji təbiətlidir. Bioloji varlıqlar inkişaf etdikləri yerə uyğun olaraq müxtəlif təzahürlər göstərirlər. Onların inkişaf və çoxalma prosesləri bu əlaqələrlə şərtlənmişdir. İnsanın ətraf mühitə təsiri və eyni zamanda, ətraf mühitdən asılı olaraq çoxalmasının xüsusiyyətləri də bu əlaqələrə yaxındır. Ətraf mühitin bioloji varhqlarm həm kəmiyyətinə, həm də keyfiyyətinə təsir göstərməsi şübhə doğurmur. Lambrozo hesab edir ki, «ətraf mühitin dolayı yol ilə dahi adamların doğulmasma təsiri onun dəlilərin doğulmasma təsiri ilə analogiya təşkil edir». Bu həmçinin yaradıcıhğa da aiddir. Coğrafi mühit insanın digər qabiliyyətlərinə də təsir edir. F. De Laroşfuko qeyd edir ki, «insan ağlı və ürəyi, həmçinin onun nitqi, xarakteri doğulduqları ölkənin və ya ərazinin nəqşəsidir». Manteqaçın fikrinə görə fərdin xüsusi həssaslığı və ya ətraf mühitin xüsusi şərtləri vəcdəgəlməni mümkün edir». Artıq qeyd olunduğu kimi insanın bir çox təzahürləri onun yaş dövrləri ilə bağhdu-. Bu məhz bioloji mahiyyətin zaman asılıhğmdan doğur. Xabard yazırdı ki, «Yaşamaq dina 15 mikası orqanizmdə mövcuddur. O, bioloji növdən irsən alı- mb». Beləliklə, irsiyyət bioloji varlıqların zaman asılılığımn bir növdən başqa növə ötürülməsi qanunauyğunluğudur. Bioloji mahiyyətin mövcudluq üsulu isə çoxalma kimi təzahür edir. İrsiyyətin qanunu kimi çoxalma zamanı hüceyrə eyniliyi meydana çıxır. Hər hansı hüceyrə yalnız özünəməxsus hüceyrə törətmək qabiliyyətinə malikdir. Buna görə də o, bölünərkən öz keyfiyyətlərinə uyğun hüceyrə yaradır. Cinsiyyətin (kişi və qadın) əmələ gəlməsi də bioloji mahiyyətin təzahür formalanndan biridir. Bu təzahür forması bioloji mahiyyətin kateqoriyası kimi məlum olan hisslərlə bağlıdır. Belə ki, özlüyündə hisslər bir-birilə məhəbbət və nifrət kimi ziddiyyətdədir (cinsiyyət hisslərinin ziddiyyətlərinin elə həlli mövcuddur ki, eyni bir varhqda, eyni vaxtda mövcud ola bilmirlər). Deməli, barışmaz ziddiyyətli hisslər cinsiyyət fərqlərinin yaranmasına səbəb olur və bu hisslər ayn-ayrı cinsiyyətlərin də aparıcı mövqeində olurlar. Orqanizmin fəaliyyət qabiliyyətlərində baş verən dəyişilmələr yalnız bioloji fəaliyyətlə bağlı olur. Bioloji varhqlann zamandan asılılıq qanunları olduğu kimi insamn fəaliyyət və qabiliyyətlərində təzahür edir. İnsanların xarici mühitin təsirlərinə məruz qalması onda uyğunlaşma mexanizmini yaradaraq antropoloji fərqlər meydana çıxarmışdır. Bioloji varlıqların mövcudluq üsulu öz nəsli ilə həyatı davam etdirməyin təzahürü kimi ailə, tayfa, xalq kimi sosial qurumlar yaratımş və bu münasibətlər bioloji mahiyyətin təzahürü kimi meydana çıxmışdır. Belə bir vəhdətin meydana çıxması təbiətlə cəmiyyətin sıx əlaqəliliyindən və üzvi sintezindən irəli gələrək təbiət- cəmiyyət münasibətlərinin vəhdəti kimi təzahür edir. İnsan isə bir təbiət övladı kimi onun rəngarəng qanunları altında formalaşaraq təbiəti özündə yaşatmağa nail olmaqla bərabər, özü də qanuni bir hal kimi onun müəyyən bir hissəsinə çevrilir, çünki təbiətin əşrəfi sayılan insan, həm də onun bir zərrəsidir. İnsamn mənşəyi və formalaşmasının açıq məkanı - landşaftı zəbt edən müxtəlif bitki və heyvan qruplannm vahid təkamül zəncirinin halqalarmdan biridir. İnsamn formalaşması 16 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|