Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni noeir ƏaaaİMnn JÇJihwta S^oeİF ttühwtA JMEDCİI* Yiani aaaeir DNT
prosesi təbii mühitdəki kəskin dəyişikliklər fonunda baş vermişdir. Soyuqlaşma və )diksək enliklərdə üz örtüyünün yayılması, daha aşağı enliklərin qumlaşması və bitki örtüyünün dəyişməsi ali primatların insamn əcdadlarmın həyat tərzində və davramşında dəyişikliklərə səbəb oldu. Nəticədə ağılh insan onun sağlamhğını açıq ərazilərdə müəyyən edən daha nadir növ kimi açıq məkanlarda həyata uyğunlaşmalar qazandı: morfoloji və fizioloji, kommunikativ davramş prinsipləri yalnız ona məxsusdur. İnsan bioloji növ olub öz həyat fəaliyyətində təbii mühitdən daha dolğun istifadə edir. Bu zaman insan nəinki həyat şəraitini yaxşılaşdırır, o, təbü və sosial varhq kimi özünü də dəyişdirir. Qədim zamanlardan insamn sağlamlığı vacib dəyər olub, onun fiziki və ruhi rahatlığımn, enerjini paylamaq bacarığı və müxtəlif həyat fəaliyyəti arasında diqqət, nəslin artırılması və nəsillərin rahatlığının əsası olmuşdur. Bütün xalqların tarixində iki əsas anlayış insanın sağlamlığı və onu əhatə edən mühit mərkəzi yerdə durur. XX-XXI əsrlərin əvvəllərində insanın sağlamlığı daha dəyərli olmuşdur. Müasir elm sağlamlığa iki formada - ictimai populyasion və fərdi şəkildə baxır. Sağlamlıq insanın bioloji, fizioloji və psixi funksiyasımn, optimal əmək qabiliyyətinin və sosial fəallığm qısa yaşama müddətində saxlanması və inkişaf etdirilməsi kimi təyin edilir. Orqanizm yalnız ətraf mühitlə - təbiətlə mədəni, sosial-psixoloji, istehsal, yaşama yerinin vəziyyətilə qarşılıqh əlaqədə normal fəaliyyət göstərir, tnsam əhatə edən mühit fiziki, kimyəvi, bioloji, psixi-sosial, mədəni və texnogen amillər sistemi olub onun varlığına təsir göstərir. Mühit yaşama yeri, hava, qida, su, həyatın iqtisadi və sosial şəraitinin məcmusu kimi qiymətləndirilməlidir İnsanın növ xüsusiyyətləri iri ölçüləri, düz yeriməsi, möhkəm əzələ sistemi, mükəmməl istilik tənzimi, fərdi inkişaf tempinin zəifləməsi, ictimai münasibətlərin güclənməsi, sağlamhq əlamətləri mühitə adaptasiyadır. Zəifləmə, hər hansı əlamətin olmaması xəstəliyə işarədir. «İnsan tamamilə başqa xüsusiyyətə malik yeni varhqdır. O, bütün üzvi varhqlar üzərində qarşısıalınmaz meylə malik böyttir quauna tubo dcy^’ 17 dir» - Andrey Volles. Müasir insan şüurlu insan növünün nümayəndəsi kimi bir sıra əlamətlərə malikdir. Bu əlamətlər onu «orta» insan kimi səciyyələndirir, İnsanın adaptativ əlamətləri onun ətraf mühitə nisbi uyğunlaşmasım təmin edir. Növ əlamətləri və xassələri in- samn açıq sahədə həyatı, dik yeriməsi və mürəkkəb sosial təşkili ilə bağhdır. İnsan gənc bioloji növ olub bir sıra «orta» göstəricilərə malikdir. Lakin onun ətraf mühitə bütün uyğunlaşmalan- mn heç də hamısı mükəmməl deyildir. Dik yerimə nəticəsində bədənin davamlılı azalır, daxili orqanlar müdafiəsiz qahr. Yuxarıdakı orqanlar aşağıdakılara təzyiq göstərməklə onlann funksiyalanm zəiflədir. Dik yerimənin müsbət və mənfi nəticələri irsən ötürülərək müasir insamn sağlamhğma təsir göstərir. İnsan primatlara qohumluq əlaqəsi ilə bağhdır və onunla oxşar və fərqli əlamətlərə malikdir. Bu əlamətlər irsiyyətli olaraq nəsildən-nəslə, valideynlərdən övladlarına ötürülür. Beləliklə, alimləri və bizim hər birimizi narahat edən sual bu prosesin necə baş verməsidir. Müasir elm sağlamlıq amili kimi irsiyyət haqqında xeyli məlumat toplamağa nail olmuşdur. İnsamn sa^amlığı və həmçinin xəstəhyi irsiyyətlə, ətraf mühitin vəziyyəti, həyat tərzi və səlahiyyənin vəziyyətilə müəyyən edilir. Əlamətləri təzahür etdirən genetik məlumatm vaHdeynlərdən övladlara ötürülməsi hüceyrənin quruluşu və bölünmə xüsusiyyətlərdə bağhdu. İrsiyyəth əlamətlər hər bir somatik hüceyrədə 46 xromosomda və genlərdə yerləşmişdir. Xromosomlar isə DNT dən təşkil olmuşdur. Müxtəlif əlamətlər müxtəlif zülallarla müəyyən edilir. Makrotəkamül prosesinin yüksək proqresə aparan əsas və nəhəng istiqaməti sayılan aromorfozun (Aro- morfoz - yəni üzvi aləmin inkişafmm yüksək formada tərəqqiyə aparan bir yolu) mühüm əlaməti olan meyozda genlərin qruplaşması baş verir. Ona görə də hər bir insan öz əlamət və xassələrinə görə təkrarolunmazdır. Xromosom və genlərlə tənzimlənən irsiyyəth məlumatların normadan kənarlaşması nəticəsində təhrif olunma əlaməti kimi müxtəlif irsiyyətli xəstəliklər törəyir. İnsamn embrionu çoxlu amillərin təsiri altında inkişaf edir. İrsiyyəth xəstəliklər çətin müahcə olunan, hətta səmərəsiz 18 nəticələr verdiyinə görə nəsildən nəslə ötürülür. Ona görə də onların profilaktikası, yəni qarşısının alınması çox vacib və mühüm məsələdir. Genetiklər uzun illərdir ki, irsiyyətli xəstəliklərin təhlükəsi haqqında düşünür və onu «insan nəslinin cırlaşması» adlandınrlar. Yeni noeir ƏaaaİMnn JÇJihwta S^oeİF ttühwtA JMEDCİI* Yiani aaaeir DNT • Din "ana" molekulu DNT-nin ikiləşməsi (redublikasiyası) Hazırda irsiyyətli xəstəliklərin profilaktikası istiqamətində bir sıra tədqiqatlar aparılır. Anadangəlmə və irsiyyətli olan xəstəliklərlə mübarizənin yeni metodu - populyasiyanm genetik monitorinqi tətbiq olunub həyata keçirilir. Bu metod yeni mu- tasiyalann əmələgəlmə tezliyinin qeydə ahnmasım və müşahidəsini nəzərdə tutur {genetik monitorinq - irsiyyətli xəstəliklərin genetik kod aparatında törətdiyi fəsadlar). Monitorinqin əsas vəzifəsi ətraf mühitin mutagen təsiredici amillərinə nəzarət funksiyasıdır, irsiyyətli xəstəliklərin qarşısımn alınması çox ciddi problemdir. Bəşəriyyəti daim bu problemin həlli ağır bir yük kimi düşündürür və narahat edir. Ətraf mühitin mühafizəsi, an- timutagen maddələrin axtarılması və tətbiqi, ailənin planh qurulması, bu zaman ciddi həkim genetik müayinəsinə istinad edilməsi, dünyaya gələcək körpənin diaqnostikası irsiyyətli xəstəliklərin qarşısımn ahnmasmın vacib şərtləridir. İnsan bəşər tarixi boyunca daim incəsənət və təbiətdən müalicə məqsədilə bəhrələnməyə çahşmışdır. Təbiətin gözəlliyi insamn ümumi vəziyyətini yaxşılaşdırır. Rəng, səs, ərazinin relyefi insanda emosional əks-səda yaradır, onu həyəcanlandıra, sakitləşdirə, qıcıqlandıra və sevindirə bilir. BeləliWə, insamn estetik zövqü və 19 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|