9
ondan
xəbər verirdi ki, Tülkü Gəldi Qəbiristanlığındakı bu küçüyü gələcəkdə
dünyanın ən xoşbəxt itinin taleyi gözləyir. Düz üç aydan artıq beləcə davam etdi,
sonra şıdırğı payız yağışı yağan bir dekabr günü – altı il bundan əvvəl – müdirin
cavan və sağlam idmançı oğlu birdən-birə rəhmətə getdi.
O dəfn mərasimini, o dəfn mərasimində Əbdül Qafarzadənin dediyi sözləri
yadına salanda həmişə az qalırdı ki, qarovulçu Əflatunun tükləri biz-biz olsun.
Həmin dəfn mərasimində Əbdül Qafarzadə camaatın arasında (elə bil ki,
rəhbərlərdən kimsə ölmüşdü, böyük bir matəm nümayişi idi) dayanmış qarovulçu
Əflatunu gördü və qəflətən qışqırdı: «– Alə, Əflatun, get car çək e!.. De ki,
düşmənlərin dediyi başıma gəldi!..» Və özünün hiss-həyəcanları təbiətən çox aşıb-
daşan olmasa da, dünyada çox iztirabların, işgəncələrin şahidi olmuş, xırda yaşıl
gözləriylə məhkum taleləri yola salmış, birdən-birə qırılmış həyat yollarını çox
görmüş (və özü də evlər yıxmış) qarovulçu Əflatun o vaxta qədər o sifətdə, o
baxışda adam görməmişdi (və yəqin ki, ömrünün axırına kimi də görməyəcəkdi!),
elə bil ki, çeşməyinin arxasından boz gözləri
ilə qarovulçu Əflatuna baxan, o sözləri
deyən insan deyildi, dərdin, ələmin, dəhşətin özü idi...
Həmin fəlakətdən sonra, Əbdül Qafarzadə bir müddət işə gəlmədi və nəhayət,
oğlunun ölümündən keçən neçənci günsə avtobusdan düşüb ilk dəfə Tülkü Gəldi
Qəbiristanlığının darvazasının bala qapısından içəri girdi. Qarovulçu Əflatun yenə
də küçüyü qucağına alıb tələsik köşkün qabağına çıxdı, amma bu dəfə Əbdül
Qafarzadə küçüyə baxmadı, boz gözləri ilə çeşməyinin ardından qarovulçu
Əflatunun gözlərinin içinə baxdı və o baxışların altında kürəyinin arasını soyuq tər
basan qarovulçu Əflatun başa düşdü ki,
səhv eləyib, küçüyü daha beləcə pişvaza
çıxarmaq lazım deyilmiş.
Bundan sonra çox naməlum və qarovulçu Əflatunu o naməlumluq içində
çaşbaş salan bir vəziyyət əmələ gəlmişdi: qarovulçu Əflatun bilmirdi ki, nə eləsin,
bu it küçüyünü əvvəlki tək bəsləsin, yoxsa qovsun, yoxsa necə olsun? Əlbəttə, bunu
gedib Əbdül Qafarzadənin özündən soruşmaq olmazdı... Qarovulçu Əflatun bu
barədə Mirzəibidən, Vasilidən, Ağakərimdən məsləhət almaq istədi,
amma Mirzəibi
də, Vasili də, Ağakərim də çiynini çəkdi və heç biri bu işə qarışmadı, çünki Əbdül
Qafarzadə ilə bağlı o işdə ki, naməlumluq var idi, yaxşısı bu idi ki, həmin işə
qarışmayasan.
Səhərlər Əbdül Qafarzadə işə gələndə qarovulçu Əflatun daha küçüyü
qucağına alıb pişvaza çıxmırdı və Əbdül Qafarzadə də daha o küçüklə
maraqlanmırdı. Hətta bir-iki dəfə küçük özü Əbdül Qafarzadəni həyətdə görüb
kişinin dalınca düşmüşdü, amma müdir küçüyə fikir verməmişdi. O cavan, o sağlam
idmançı oğlunun qəfil ölümüylə Əbdül Qafarzadəyə elə bir zərbə dəymişdi ki, kim
olsaydı bu zərbəyə dözə bilməzdi
və bu gözəl insan ki, indi özünü ələ alıb hər gün
işə çıxırdı, bunun özü igidlik idi və qarovulçu Əflatun da bunu belə qiymətləndirirdi.
Günlər də beləcə keçirdi...
Düzdü, qarovulçu Əflatun daha küçüyün südünə, kolbasasına, sosiskasına
əvvəlki kimi fikir vermirdi, öz artıqlarını itin qabağına atırdı, hərdən acığı tutanda
ayağı ilə itələyirdi, qulağını çəkib zingildədirdi, soyuqda, yağışda-qarda da boynuna
ip salıb həyətin aşağı başındakı akasiya ağacına bağlayırdı və qarnını boşaltmayınca
köşkə gətirmirdi, amma, hər halda, küçük hələ köşkdə yaşayırdı və yeməyi, içməyi,
isti yeri var idi. Küçüyün ərköyün çağları keçmişdə qalmışdı. Qəbiristanlıq
10
Idarəsinin işçiləri də Əbdül Qafarzadənin daha bu küçüyə fikir vermədiyini bilirdilər
(buranın sabit bir ənənəsi var idi: müdirin xarici aləmə münasibətindəki kiçicik
təfərrüat da gözdən yayınmırdı) və əvvəlki kimi küçüyə dondurma, marmelad,
peçenye verən yox idi.
Sonra
elə bir gün gəldi ki, qarovulçu Əflatun özünü heç cürə saxlaya bilmədi
və böyrünə bir təpik ilişdirib o küçüyü köşkdən qovdu.
Onda küləkli bir gün idi və axşam təzəcə düşmüşdü. Tülkü Gəldi
Qəbiristanlığındakı ölüm mərasimləri qurtarmışdı. Qəbiristanlıq Idarəsinin işçiləri
getmişdi və buranın gecə həyatı da hələ başlamamışdı. Həyət-bacada heç kim yox
idi. Külək elə güclü əsirdi, elə qıy vururdu ki, köşkün balaca pəncərəsindən həyətə
baxan qarovulçu Əflatun fikirləşirdi ki, külək beləcə davam eləsə,
bu gecə müştəri
az olacaq (yağış müştəriyə təsir eləmirdi, əksinə, daha da artırırdı, amma külək təsir
edirdi, azaldırdı), müştəri az olanda da qazanc az olacaq, qazanc az olanda da qayğı
artacaq... Qarovulçu Əflatunun oğlu Kolxoz, atasının boyun olduğu «Jiquli»
maşınını səbrsizliklə gözləyirdi.
Həyətə baxa-baxa küləyin qarasınca deyinən qarovulçu Əflatun Qəbiristanlıq
Idarəsindən çıxan süpürgəçi Nastyanı gördü. Süpürgəçi Nastya idarədən həmişə
sonuncu çıxırdı.
Hər dəfə qış gələndə əyninə geydiyi göy paltosunun bütün düymələrini
bağlamış, qalın yun şalını başına, boynuna dolamış bu kök (kök idi, amma lırt
deyildi) arvadın yaşı əllini keçmişdi, amma canı hələ sulu idi; alkaqolik əri ölmüş,
qızı bir azərbaycanlı gülsatana ərə gedib Moskvaya köçmüşdü, oğlunu əsgər
aparmışdılar və indi Əfqanıstanda «düşmənlərə» qarşı vuruşurdu
və bütün bu
təfsilatı qarovulçu Əflatun yaxşı bilirdi. O vaxtlar ki, belə küləkli-yağışlı, qarlı-
boranlı qış gecələrində Tülkü Gəldi Qəbiristanlığının müştəriləri az olurdu və
qarovulçu Əflatun hələ müharibə vaxtından qalmış kürkünə bürünüb köşkə güclə
sığışmış dəmir çarpayıda uzanırdı, onda birdən-birə süpürgəçi Nastya gəlib bu
cüssəsiz, arıq adamın yadına düşürdü, arvadın hətta qalın qış paltosunu da arxadan
qabardan, yeridikcə hər tərəfi ayrı-ayrılıqda oynayan iri dalı, Qəbiristanlıq
Idarəsində əyilib döşəməni süpürəndə, yuyanda paltarının yaxasından dərin arası
görünən iri döşləri qarovulçu Əflatunun gözlərinin qabağına gəlirdi və həmin
məqamlarda Tülkü Gəldi Qəbiristanlığında qazandığı pullara, Əbdül Qafarzadə kimi
bir adamın ona xüsusi mərhəmət göstərməsinə, lap az
bir müddətdən sonra Kolxoza
maşın ala biləcəyinə baxmayaraq, kişinin ürəyindən bir qüssə keçirdi... Əlbəttə, qoca
çağlarında da olsa, tale üzünə gülmüşdü, onu gətirib Əbdül Qafarzadə kimi bir
nəhəngə ürcah eləmişdi, özünə güzəran qazanmışdı, amma, hər halda, həyat onu
barmağında fırladıb, fırladıb axırda gətirib adicə qarovulçu etmişdi (halbuki maarif
müdiri ola bilərdi, hətta raykom katibi də ola bilərdi!..), balaca adam eləmişdi və
indi
qarovulçu Əflatunun heç olmasa, süpürgəçi Nastyaya da əmr etmək imkanı yox
idi...
Həmin küləkli axşam qarovulçu Əflatun köşkün kiçik pəncərəsindən üzü
küləyə tərəf gələn süpürgəçi Nastyanın göy paltosunun üstündən belə açıq-aşkar hiss
olunan yoğun baldırlarına baxa-baxa udqundu, köşkdən çıxıb darvazanın qabağında
dayandı və süpürgəçi Nastya gəlib yanından ötmək istəyəndə rusca:
– Damoy idyoş? – soruşdu.
Süpürgəçi Nastya küləkdən üzünü yanpörtü tutub: