Redaktor: Korrektor: Cildin

Məntiq ____________________________________________________________  

Son  mərhələdə  oxunmah  olan  bu  müəlliflərin  kitabları  mütləq 

məntiqlə  başlanmalıdır.  Yoxsa  onlarm  dərk  olunması  mümkün  deyil. 

Çünki  sadə  əqli  mətləblərin  dərk  olunması  çətin  olduğu  hedda,  bu 

kitablardakı  çox  dərin  məsələləri  dərk  etmək  mümkün  deyil.  Başqa 

sözlə:  yuxarıda  qeyd  etdik  ki,  ağIm  müxtəlif  bölmələri  var;  bəzən 

insan,  ağlı  hələ  siyasi  ağıl  olduğu  halda,  elə  bilir  ki,  fəlsəfi  ağla 

malikdir. Beləcə, fəlsəfi məsələləri dərk etdiyini güman edir. Bir halda 

ki, bəzən fəlsəfi məsələlərin dərk olunmasmda, hələ ki, başa düşülməsə 

də, fəlsəfəni ardıcıl oxumaqla bərabər, uzun zamana ehtiyac olur. Yəni 

müəyyən zaman keçməlidir ki, bəzi fəlsəfi məsələlər insan üçün özünü 

tam  göstərə  bilsin.  Bu  zaman,  ağlı  hələ  ki,  siyasi,  yaxud  konstruktiv 

olan bir şəxsin fəlsəfəni dərk etməsi necə mümkün ola bilər? Buna görə 

də  Əllamə  Təbatəbai  və  onun  tələbələri  tərəfindən  hazırlanmış 

proqramlarda deyilir ki, əvvəlcə, məntiq, sonra fəlsəfənin mərhələləri, 

daha sonra da nəzəri irfan öyrənilməlidir. Hətta Həsənzadə Amulinin 

nəzərincə, bunlarla bərabər, riyaziyyat, əsasən də həndəsə daha dəqiq 

öyrənilməlidir. 

Bunları nəzərə alaraq, daha çox fəlsəfi ağIm inkişafı üçün nəzərdə 

tutulan məntiq elmini qələmə aldıq ki, məntiqdən sonrakı mərhələlərə 

başlamaq  istəyənlərə  kömək  olsun.  Məntiq  kitabmdan  sonra  da 

gələcəkdə  fəlsəfə  və  irfan  kitablarım  nəzərdə  tutmuşuq.  Bu  sahələrə 

başlamaq üçün də məntiq dəqiq, düzgün öyrənilməlidir. 

İndi  də  kitab  haqqmda  ümumi  məlumat  verək.  Dediyimiz  kimi, 

kitab ümumi şəkildə ağIm işlədiyi bütün sahələrdə məntiqdən istifadə 

etməyə  yarasa  da,  əsasən,  fəlsəfi  təfəkkürü  öyrədən  şəkildə 

hazırlanmışdır.  Buna  görə  də  daha  çox  fəlsəfi  məsələlər  bəyan 

olunmuşdur. 

Kitab  dörd  hissədən  ibarətdir;  zehin  və  məntiq,  formal  məntiq, 

maddi (məzmunlu) məntiq və xaric oxu. Birinci hissə 

22 

---

. ön söz 

də insan, zehin və məntiqlə bağlı məsələlər, zehin ilə məntiqin rabitəsi, 

təfəkkür, məntiqin tarixi və s. kimi mövzular əhatə olunmuşdur. İkinci 

hissədə,  demək  olar  ki,  formal  şəkildə,  yəni  yalnız  riyazi  şəkildə 

simvollaşdırıimış  təfəkkür  qanunları  araşdırılmışdır.  Üçüncü  hissədə 

isə bu formalhğa  məzmun, yaxud daxili maddə  verməklə, onun canlı 

halı  öyrənilmişdir.  Məntiqin  ilk  müəllifi  Aristotel  bunlar  haqqmda 

ümumi  şəkildə  söhbət  açmışdır.  Ondan  sonra  Farabi  və  İbn  Sina 

tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu haqda kitabda geniş damşılacaq. 

Dördüncü hissədə isə məntiqin təbiət, riyaziyyat, fəlsəfə və irfanla 

əlaqəsinə  və  məntiqlə  dolayısı  yolla  əlaqəsi  olan  bəzi  məsələlərə 

toxunulmuşdur. 

Kitabda terminlərə, məfhumlara verilən təriflərdə iradlar ola bilər, 

bu  da  təbiidir.  Çünki ikinci  hissədə  "tərif"  bəhsində  izah  olunacaq  ki, 

heç  bir  məfhumun  tam  mahiyyətini  vermək  mümkün  deyil,  yəni 

məfhumları  tam  düzgün  tərif  etmək  mümkün  deyil  (Əlbəttə,  bəzi 

məfhumları nisbətən daha düzgün tərif etmək ola bilər.). Buna görə də 

kitabdakı  təriflərdə  müəyyən  nöqsanlar  ola  bilər,  amma  kitabm  əsas 

məqsədi  formal  məntiq  olduğundan,  ikinci  hissəni  əhatə  edən 

riyaziləşdi-  rilmiş  formal  məntiq  qanunları,  hətta  riyazi  hesablamalar 

qədər  qəti  və  dəqiqdir.  Yəni  məntiq  elmi  riyaziyyat  qədər  dəqiq,  qəti 

hesablamalar əsasmda yaranmışdır. Bunu kitab bo}amca da müşahidə 

edəcəksiniz.  Buna  görə  də,  ümumİ

3

ryətlə,  məntiq  kitablarmdakı 

səhvləri  məntiqin  yox,  müəlliflərin  təbii  olaraq  (tərif  bəhsinə  əsasən) 

zəif  ifadələri  biimək  lazımdır.  Buna  görə  də  oxuculardan,  öncədən, 

kitabdakı  səhvləri,  başadüşüiməyən  ifadələri,  çatışmazlıqları  təbü 

olaraq qarşılamalarım istəyir və bunlarla bağlı iradlarmı, suallarım bizə 

yazmaqlarmı xahiş edirik. 

Sonda,  mənə  bu  işdə  mənəvi  dəstək  verən  ata-anama,  ailəmə, 

riyaziyyat, məntiq və fəlsəfə müəllimlərimə və bu kitabm 

23 

---

Məntiq ____________________________________________________________  

ərsəyə gəlməsində kömək edən "Parlayan Gündş" nəşriyyatmm bütün 

kollektivinə,  həmçinin  hər  bir  köməyi  dəymiş  şəxslərə  təşəkkür 

edirəm. 

Nəhayət, bu kitabı insanlığm günəşi həzrət Məhəmmədin (s) pak 

və müqəddəs ruhuna hədiyyə edirəm. 

Rauf İMRANOĞLU 

Bakı, 2011 

24 

---

Kitabın Quruluşu Haqqında 

ibn Sinanın "Şəfa" kitabı və məntiq elmi 

Qədim zamanlarda öz dövrlərinin, təqribən, bütün elmlərində fikir 

sahibi  olanlar  həkim,  müdrik  və  filosof  adlanırdılar.  Buna  görə  də 

klassik  İslam  filosofları,  qədim  yunan  fUosofla-  rmdan  azacıq  fərqlə 

elmləri ümumi şəkildə aşağıdakı kimi bölürdülər: 

f 1. Dini 

Elm 

1

 

f 1. Müqəddimə 

k 2. İnsani J 

1. Riyaziyyat < 

2. Məntiq 

fl.Cəbr 

2.

 

Həndəsə 

3.

 

Astronomiya 

4.

 

Musifp 

2. Əsas ^ 

C1. Əxlaq (fərdi) 

1.

 

Praktiki 1 2. Mənzil (ailəvi) 

[ 3. Siyasət (ictimai) 

f 1. Təbiətşünaslıq 

2.

 

Nəzəri j 2. Nəfs 

1

 

3. Metafizika 

Bu  filosoflarm  fikrincə,  müdrik  və  kamil insan  ohnaq  istəyən  hər 

kəs,  ön  sözdə  də  qeyd  etdiyimiz  kimi,  bu  sahələri  qeyd  edüən 

ardıcıllıqla  öyrənməlidir.  Daha  dəqiq  desək,  bu  sahələr  insamn 

müdrikliyinə və kamilliyinə xidmət edir. Bunlardan təkcə insani elmlər 

sırf əqli xarakter daşısa da, ümumilikdə elmlərin hər biri düşüncə tələb 

edir. Bıma görə də 

25 

---