Redaktor: Nuranə Axundzadə
Yüklə 225,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Film Fiction, 17 - 22 22
UYKUSU “Əgər insanlar sənə mane olursa, onda yaşamağa dəyməz. İnsanlardan qaçmaq elə intihardır” C eylanın üç saat on altı dəqiqə davam edən yuxusunun - filminin qəhrəmanları hamısı bir-birindən qaçır. Qaçır, qaçır və intihar edirlər. Ömrünün 20 ildən çoxunu teatra həsr etmiş Aydın indi soyuq Kapadokiya dağlarında açdığı otellə dolanır. Otelin adı – “Otello” təsadüfi seçilməyib. Tez-tez sitat gətirdiyi Şekspir qəhrəmanı kimi Aydın da gənc və ağbəniz arvadı Nihalı - Dezdemonanı möhkəm qısqanır. Get-gedə ərindən soyuyan Nihal heç kəsə lazım olmayan xeyriyyə işləriylə məşğuldur. Ceylanın qəhrəmanları həmişə vicdan, xeyriyyə, incəsənət, adət-ənənə, iman və mərhəmət kimi böyük anlayışların arxasında gizlənirlər. Amma Şekspir demişkən, vicdan qorxaqların sevdiyi sözdür . Əyyaş ərindən boşanıb qardaşı Aydının yanına gələn Necla isə hamını iynələyə-iynələyə ətrafdakıları öz depressiyasına yoluxdurmaqla məşğuldur. Aydının kirayə verdiyi evlərdə yaşayan məscid imamı Hamdi, qardaşı İsmayıl və ailəsi Dostoyevs- kinin əzilmiş, alçaldılmış obrazlarıdır. İsmayıl və oğlu “Karamazov qardaşları” ndakı Nikolay və İlyuşa Snegiryevləri xatırladır. Filmin sonlarında İsmayıl eynilə Nastasya Filippovna (“İdiot”) kimi Nihalın gətirdiyi bir qalaq pulu sobada yandırır. Əlbəttə, Ceylan “Qızıl palma budağı” nı adi ailə münaqişəsini kinoya gətirdiyinə görə almayıb. Heç Dostoyevski də belə bir süjetə görə klassik elan olunmazdı. “Qış yuxusu” türk intellektualının keçirdiyi ağır mənəvi böhran haqdadır. Dildə qəhrəman, əməldə passiv olan Aydın rejissor Ceylanın özünə çox bənzəyir. Bütün hikkəsini heç kəsin oxumadığı əyalət qəzetindəki köşəsinə tökən aktyor Gəzi hadisələri zamanı bitərəf qalan rejis- soru xatırlatmaya bilməz. Çexovun Vanya dayısı professor Serebryakovu Allah bilir, ancaq professorun gerçək simasını görəndən sonra həyatının mənasını itirir. Bir za- manlar Aydının böyük insan və böyük sənətkar olacağına inanan Necla və Nihalın da bu Leyla Əliyeva - Film Fiction, 17 - 23
- Film Fiction, 17 - 24 24
yanılması uğursuz sənətkarı kasıb qonşuların nifrətindən çox ağrıdır. Çünki Allah ola bilməmək Aydına vicdansız insan kimi yaşamaqdan qat-qat artıq əzab verir. Fonda səslənən melodiya Şubertin son əsəridir. 20-ci so- nata faniliyi və ölümü simvolizə edir. Film ekranlara yenicə çıxanda Avropa mətbuatı yazırdı ki, Cey- lan insan psixologiyasını İnqmar Berqman kimi ustalıqla araşdırıb. Bu məsələdə aktyorların və mətnin xidməti böyükdür. “Qış yuxusu”nda Haluk Bilginər nəinki özünün kino karyerasının, hətta türk kinosunun ən yaxşı rollarından birini yaradıb. Bu baxımdan “Qış yuxusu” təkcə Ceylanın yox, Bilginərin də şah əsəridir. “Qış yuxusu” Tarkovskinin “Kino ədəbiyyatın xarabalıqları üzərində yaranır” fikrinin növbəti təsdiqidir. Çexovun əyalət girdabı, Tolstoyun mənəvi təbəddülatları, Dostoyevskinin zirzəmisi, Şekspirin amansız sualları – hamısı bu 200 dəqiqəlik yuxu-filmdə var. “Qış yuxusu” baş verməyən hekayət və olmayan hadisə haqda filmdir. Hər üç qəhrəman İstanbula can atır, amma Çexo- vun üç bacısı kimi mərkəzə heç cür gedib çıxa bilmirlər. Köməyə tələsirlər, amma əllərindən heç nə gəlmir. Qərib adlı kənddə işləyən gənc müəllimələrin yazdığı məktubu ox- uyub təsirlənən Aydın kəndin yanından keçəndə dayanmır. “Pisliyə pisliklə cavab verməmək” prinsipi ilə yaşayan Necla qırılan iki stəkanın davasını aparır. Ərinin köməyini rədd edən Nihal onun himayəsi olmadan yaşaya bilmir. Filmin mahiyyəti Aydının bacısı və arvadıyla dialoqlarında açılır. Onlar bütün kinlərini, qəzəblərini Aydının içinə yükləyirlər. Elə bu əhvalla da İstanbula getmək üçün stansiyaya yol- lanan baş qəhrəman fikrindən daşınıb dostu Suavinin fermasına dönür. Filmin məhz bu sonuncu epizodundan – Aydın-Levent- Suavi dialoqundan sonra Aydının qusması onun illər boyu içinə yığılmış zəhərdən qurtulmasını simvolizə edir. Düşünürsən ki, film burada bitəcək, amma yox. Xeyli pul xərcləyib aldığı atı azadlığa buraxan Aydın ovda vurduğu ağ dovşanla evə qayıdır. Qəhrəman yol gələ-gələ xəyalən həyatının ən sanballı əsərini – arvadına məktubunu yazır. Aydın “danışır”, maşının pəncərəsindən isə ucsuz-bucaqsız Kapadokiya dağları görünür. Nihal da xəyalən ərinin məktubunu oxuyur. O, bütün hikkəsini udub, Aydını gözləyir. Onlar xoşbəxt olmayacaqlar – Çexovun, Dostoyevs- kinin, Şekspirin qəhrəmanları kimi. Aydınla Nihal bir yerdə yaşayacaq, yandırdıqları ocağın kömürünü qarışdıracaqlar. Belə soyuqda dağda ocağı söndürmək olmaz... - Film Fiction, 17 - 25 25
PİANİSTE “Ehtiraslarınızla bacarmasanız, qəddar ehtiraslar sizə sahiblənəcək!” İ lk öncə demək istəyirəm ki, bu film çox SƏMİMİ, eyni za- manda kədərli və dəhşətlidir... Mixael Xaneke cəmiyyət üçün ən ağrılı ekzistensial dram nümunəsini çəkib. Açıq və güclü “La Pianiste” filmi
keyfiyyətli Avropa əsəri sayıla bilər. Bu filmdə hər şey var, burda sizi marağlandıra, sevdirə və uzaqlaşdıra biləcək səhnələr ola bilər. Eşitdiyimə görə, məsələn pozğunluq, pornoqrafik və seksual xarakterli səhnələrə rast gəlmədim, lakin bu film geniş auditoriya üçün nəzərdə tutulmayıb. Burada kişi və qadın anlaşılmazlığı və mübarizəsi göstərilir. Bir də əlbəttə ki, musiqi. Onu da deyim ki, başdan-axıra kimi müəllif filmidir. Görünür, sadəcə bu cür tematikanı necə var elə də qəbul etmək lazımdır. Başdan-ayağa olan psixoloji kadrlar, bir sözlə, möhtəşəmdir. Mənim fikrimcə, kobud səhnələr olmasaydı bu filmdə, izləyənlər və qəhramanları başa düşmək çətin olardı. Baş qəhramanın anası ilə olan münasibətlərinə real həyatda da rast gəlinir. Filmin ən böyük problemi isə qarşılıqsız sevgi və itirilmiş arzulardır. Erikanın sadomazoxist kompleksləri bir çox izləyicilərdə nifrət yarada bilər, amma filmi izlədikcə onu anlayırsan, hara- dasa öz içində rəğbət yaranır ona qarşı və sonda sevirsən. Belə insanlara açıq-aydın, müasir, ahəngsiz reallıqda yer yoxdur. Rejissor sadəcə “ədəbsiz kino çəkmək istəyib” və bunu da bacarıb.
İndi tam süjet haqqında: Film uğursuzluq, tənhalıq qorxusu ilə yaşayan bir piano müəlliməsi haqqındadır, şəxsi həyatına anasının qarışması, onu özünə qapandırır. 40 yaşlı Erika Koxut anası ilə kiçik bir mənzildə yaşayır. Erika, Vyana konservatoriyasında mu- siqi müəlliməsi işləyir. O, gənc nəslə Şopen və Şubertin ölməz əsərlərini öyrədir. Musiqi onun üçün havadır. Bütün müvcud halların əbədi qurbanı, mazoxist olan bu qadın, anasından tam asılı bir haldadır. Erika anasını sevir və eyni zamanda ona nifrət edir. Çünki anasının seksuallığa Sona Əmrəhova
- Film Fiction, 17 - 26
- Film Fiction, 17 - 27 qarşı olan ittihamları, onun intim həyatına təsir edib və nəticədə gizli xəyalları yaranıb. Filmdə sevgi nifrətə çevrilir. Şagirdlərindən biri ona aşiq olduğu zaman, Erika həm onu, həm də eyni zamanda izləyiciləri şoka salır. Öz içində Erika əsəbidir, o, emosiyalarını saxlaya bilmir, nəticədə özünə və ətrafdakılara ziyan vurur. Baş verən 3 münasibəti həyəcanla izlədim: Erika və anası, Erika və Valter, Erika və Şubertin musiqisi. Sonda onu deyim ki, bu film məndə unudulmaz təəssürat yaratmışdır. Tamamilə mükəmməl film, aktyor oyunundan isə söhbət belə gedə bilməz. Ak- tyorlar xarakterlərə tam uyğun gəlirlər, bütün bu oyunu çox incə təmkinlə oynamaq lazım idi və onlar bunun öhdəsindən mahir gəliblər. Xarakterlər çox ağır idilər, çünki özünü sek- sual münasibətlərdə qəribə aparan bir qadını və buna cavan oğlanın necə reaksiya verməsini göstərmək çox çətindir. Film izlənilməyə layiqdir, onda xüsusi psixoloji cazibədarlıq var. - Film Fiction, 17 - 28 28
O la bilər, bu replikaları tanımırsınız. Məqalənin adını öz dilimizdə yazmışam deyə hər kəs başa düşməz. Türkiyənin çox da tanınmayan film, se- rial rejissoru və ssenar- isti Ömer Uğur bu filmin yaradıcısıdır. 2000-ci ilin istehsalı olan kinoda o dövrün zəif ssenari ifadələri hiss olunur. Lakin süjet xətti xariqüladədir. Mövzuya isə söz ola bilməz. Böyük ehtimal mənim bu yazımda spoil- er olacaq. Xatırladım ki, məqaləm yalnız resenziya rolu daşımır. Filmin məğzi bir diyarbakırlı kənd sakininin İstanbula gedib, atasını öldürən yerlisini tapıb öldürməkdir. Kəndlinin qanlısı təsadüfən onun qarşısına çıxır, amma onu tanımadığına görə canını qurtarır. Yaşar obrazı fırıldaqçı qaçaqdır, onu hamı “Çavuş” deyə çağırır. Çavuş kəndlinin onun yerlisi olduğunu biləndə, onu “Hemşo” adlandırır. Hemşo – “hemşehirli” sözünün qısaltmasıdır, yəni “eyni şəhərli”, “ye- rli” deməkdir. Çavuş ona evində yaşamasına icazə verir. Bundan sonra bir çox hadisələr baş verməyə başlayır. Tənqidi cəhətdən deyə bilərəm, film xoşuma gəldi, baxmayaraq ki, ssenari teatr tamaşasını xatırladırdı. Filmdə Çavuşun fahişəlik edərək pul qazanan, həkim olmaq üçün pul yığmaq istəyən sevgilisi hər cür çətinliklərə qatlaşır. Polislərlə pasportunu geri ala bilmək üçün havayı yatır və onlardan biri bir müddət sonra qızın “iş yoldaşı”nı səhvən öldürür. Qız onlardan qaçır. Bu- nunla çətinlik qurtarmır. Çavuş da çayxana sa- hibinin həyat yoldaşı “Katil de neymiş, insan kanlısını vurmakla, katil olur mu?!”
“Yahu ne biçim adamsın sen, kardaş? Hiç utan- man yok mudur?! Niye borcunu ödemirsen? Niye yalan söylüyirsen? Benim kanlım böyle mi olacak idi?!”
Kamran Novruzzadə - Film Fiction, 17 - 29 ilə yatdığına görə, ölümdən qaçır. Lakin bir gün çayxana sahibi onu qısqanır və yaralayır. Hemşo Çavuşu xəstəxanaya aparır. Çavuş sevgilisi ilə ölkədən qaçmaq planı qurur, Hemşo isə həmin qıza aşiqdir və onlara kömək eləmək qərarına gəlir. Polisdən qaça-qaça, sonda ölkədən qaçmaq üçün limana gəlib çıxırlar. Hemşo onları qorumaq istəyərkən polislər onu öldürürlər. Çavuş yardım üçün onun silahını götürür, polislərə atəş açır, amma yerə yıxılmış polislərdən biri də onu öldürür. Kamera qalxır, qız ağlayır, Hemşoyla Çavuşun cəsədləri görsənir, filmin sonu... Filmin baş rollarını ifa edirlər: Mehmet Ali Erbil (Çavuş/Yaşar), Okan Bayülgen (Hemşo/Cebrayıl), Demet Şener (Tatyana). Demet Şener gözəlliyinə görə filmdə rol alıb, bacarığı yox kimidir. Mehmet A. Erbil ilə Okan Bayülgenin aktyorluğu isə sadəcə möhtəşəm! Əgər filmə baxsanız, Erbilin əslində necə qüsursuz oynadığını görə bilərsiniz. Bayül- gen isə onsuz da həmişə yaxşı aktyor olub. Bu da əbəs deyil, bilindiyi kimi, Okan Türkiyənin bir neçə teatrında rejissor olaraq fəaliyyət göstərib, hələ də davam etməkdədir. “En iyi aktör, yönetmendir.” – deyə bir deyim var. Bu deyim tamamilə O. Bayülgenə aiddir. P.S: Filmin adı “Hemşo”-dur. 2000-ci il, Avşar film istehsalıdır. İndi isə niyə bu film haqqında bu qədər maraqlandım onu deyim. Filmdə Yaşar çox alçaq, fırıldaqçı biridir. Cebrayıl isə həddindən artıq saf, kənd cahilliyi üstündə qalan, müasir dövrdən yararlana bilməyən, atasının intiqam hissi ilə alışıb-yanan, axmaq “qaz”dır. Hər ikisinin mənfi tərəfi böyükdür, gördüyünüz kimi. Amma filmin sonunda ikisinin də ağıllanmağı şübhə oyadır izləyicilərdə. Xeyr, ssenarist ağılsızlıq etməyib. Sadəcə insanların əslində nə olduğunu və nə olmaqdan qorxduqlarını, yaxud məcburiyyətdən nəyə çevrildiklərini göstərir bizə proyekt sahibi. Ən çox da Tatyanada bu əks olunur. Rumıniyada həkim ola bilmir, Yaşarla tanış olub Türkiyəyə gəlir, lakin burada iş tapa bilmədiyinə görə, məcburən axırıncı yol olan fahişəliklə məşğul olur. Yaşar qanlısını uşaq yaşda öldürür, 7-8 il həbsdə vicdan əzabı, həbsdən çıxandan sonra isə qorxu hissi ilə yaşayır. Cebrayıl ümumiyyətlə insanlardan təcrid olunmuş uşaqlıq keçirmişdi. Babası onu himayəsinə götürüb, hər gün onu vaxtı gələndə qisasını alsın deyə doldururdu. Cahil, avam, “mec- zup” kimi böyüyən Cebrayıla evlənmək qismət olmamışdı. Baxın, elə bu cür taleyi olan insanlar nəinki Türkiyədə,bir çox ölkədə var, həmçinin bizim ölkədə də. - Film Fiction, 17 - 30
- Film Fiction, 17 - 31 31
FİRTH “Heç nə departamenti” “Qürur və qərəz” , “Bricit Consun gündəliyi” , “Kral danışır” , “Tənha adam”
kimi filmlərdə yaratdığı maraqlı obra- zlarla tanınan Kolin Fertin daha bir gizli istedadı var imiş. Oskar mükafatçısı teatr və kinoda fəaliyyəti ilə yanaşı, çox gözəl qısa hekayələr yazır. Nik Hornbinin autizm xəstəsi olan uşaqlar üçün nəşr etdiyi “Mələklərlə söhbət”
kitabında Melissa Bank, Zadie Smit, İrvin Velş, Helen Fildinq və Dev İqqers kimi məşhur qələm ustaları arasında Kolin Fertin də imzası var. Aktyor böyüklərin darıxdırıcı dünyasını, mənasız qanun və qadağalarını, diqqətsizliklərini balaca qızın dilindən yazır. 2007-ci ildə hekayə əsasında eyniadlı qısa film də çəkilib. Seçimimizə inanın və Fertin “Heç nə departa- menti” (The departament of Nothing) hekayəsindən bir parça oxuyun: Leyla Əliyeva - Film Fiction, 17 - 32 “Emma sehrli fırtınanın burulğanı içərisində uçuşan, ruh kimi ağappaq gecə geyimində qaranlıq meşəylə qaçırdı. Ca- dunu pozmağın yeganə yolu Gecə bağçasını tapmaq, Sar- dorfu dəmir yumruğu ilə idarə edən şeytanın – Lüsyen Losairin əlindəki üzüyü çıxarmaq idi. Buna görə də Emma qaranlığın bütün rənglərini oğurladığı, qırmızı qanını vampir kimi içdiyi bu qorxunc meşəni keçmək məcburiyyətindəydi. Balaca Emma daha böyük və sehrli bir təhlükəyə doğru qaçdığını haradan biləydi? Bilmirdi, buna görə də yoluna davam etməli və doğru yolla irəlilədiyinə inanmalıydı. Birdən o, qaça- qaça iri ağac kötüklərinin və qorxunc qaraçöhrə ağaclarının yanından keçib, sarmaşıqlarla örtülmüş divara yaxınlaşdı. Divarı keçmək üçün min vasitəyə əl atdı, fikirləşdi ki, bəlkə bəxti gətirər, bəlkə tale onun üzünə gülər. Və birdən tale onun üzünə güldü, Emma qapını tapdı, bu qapı Gecə Bağçasına açılırdı. Ay işığında işıldayan Gecə bağçasına... İndi demək olar ki, unudulmuş bu bağça böyük bir evin, ya da qalanın bir hissəsi idi. Bağça uçuq divarlar, köhnə saatlar, heykəllər, gül ağacları və qorxunc heyvan başları ilə əhatə olunmuşdu. Emma qayaların arxasından ona baxıb gülümsəyən balaca şeytanları görmürdü. Sonra o, bir dəstə uşaqla rastlaşdı, uşaqlar onu diqqətlə süzdülər və birdən “Sən kimsən?” deyə soruşdular. Emma ağzını açmağa fürsət tapmamış, qəfildən hardansa qəribə bir səs eşidildi. Kimsə “Henriiii, mənim adım Henridiiii!” deyə qışqırdı. Gözlərimi açanda nə bağça vardı, nə də uşaqlar. Nənəmin qaxac edilmiş balıq iyisi verən çarpayısının yanında oturmuşdum və çox güman ki, məktəbə gecikmişdim. Nənəmin hekayələri heç bitməsin istəyirdim. Bunun necə zəhlətökən və darıxdırıcı olduğunu görmürsünüz? Əslində saat doqquza iyirmi dəqiqə qalmışdı və elə bu dəqiqə məktəbə tələsməsəydim, böyük bir cəza alacağıma əmin idim. Nənəm dayanmasın, danışsın istəyirdim, amma gecikdiyimi görəndə o da üzünü turşudur və “hekayə qurtardı, dağılışın” deyirdi.
Nənəm hekayə danışanda vaxtı görməmək üçün divardan asılan saatı tərsinə çevirirəm. Nənəm də hər dəfə əsəbiləşir və vaxta hörmət etməli olduğumu deyir. Bütün saatlar HÇŞ siyahısına daxildir. Həyatımızı Çətinləşdirən Şeylər siyahısına. Böyüklər isə saatları çox sevir, vaxtı hesab- lamaqdan yorulmurlar. Hətta sehrli nənəm də “tələs, tələs” deyir. Qəribədir, çünki onun hekayələrində zaman da, məkan da unudulur. Hekayə qurta- randan sonra da uzun müddət özünü çəkisizlik mühitində hiss edirsən. Sehrli Gecə Bağçasında gəzişdiyin vaxt anamın “balığını niyə yeməmisən?” qışqırığıyla xəyallar aləmindən ayrılanda, az qalıram başımı itirim. Buna görə də həyatımız əslində heç vaxt tamamlanmayan yarımçıq hekayə və oyunlardan ibarət olur. Bunun bircə adı var: çoxları buna real həyat deyir, amma əslində bu Heç nə Departa- mentidir. Özü də bir yox, bir neçə balaca departamentlər. Qara kələm, qaxac edilmiş balıq və içində ürəkbulandırıcı ədviyyatlar olan ət “Heç nə Mətbəxi”ndə hazırlanır. Ev tapşırıqları və mənasız cəzalarla yükləndiyiniz məktəb, əslində “Kağız Departamenti”dir. “Sonra gəlin”, “İndi olmaz, məşğulam”, ya da “Yaşın çatmır, balacasan” kimi cümlələrin qurulduğu yer “Heç nə Gözləmək Otağı”dır. Hekayə və oyunların ən maraqlı yerlərini udan, onları yenidən tapmağımıza mane olan “Toz- soran Departamenti” də var. Böyüklər hər şeyin onların nəzarəti altında olduğunu düşünür, amma belə deyil, çünki əsl güc və hakimiyyət “Saat Departamenti”ndədir. Əslində biz hamımız o Depratamen- tin işçiləriyik. Mənim üçün o deprtamentdən qurtulmağın yeganə yolu isə nənəmin otağıdır. Nənəmin hekayələri həyatımdakı ən gözəl və rəngli hadisədir. Yaxşı, olsun, başqa gözəl şeylər də var: nənəmin hekayələri, nənəm, Tenten kitabları, “Chronicle”dəki krossvordlar, şənbə və bazar günləri, məktəbin olmadığı günlər. Amma ən gözəli və işıqlısı, əlbəttə ki, nənəmdir”. Yüklə 225,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|