Referat elmi rəhbər: Elçin Babayev Tələbə: Fidan Alekperova Plan Giriş Nəticə Ədəbiyyat Giriş

Qanuna riayət etmək. Etik idarəetmə həmişə qanunlara uyğundur və biznes fəaliyyətinin qaydalarını və qanunlarını heç vaxt pozmur.

Mükəmməllik. Biznesdə etik olmaq həmçinin hər bir fəaliyyətdə mükəmməl olmağı şərtləndirir. Biznesdə xidmət və məhsulların yüksək keyfiyyət həddinə çatdırılması mühüm faktorlardan biridir.

Lider olmaq. Siz öz komandanıza etika və prinsiplərinizi nümayiş etdirməlisiniz və bir lider kimi müsbət rol oynamalısınız. Liderlik etməkdə ən yaxşı yol etik normalara əməl edilməsini tələb etməkdir.

Yüksək əhval-ruhiyyə. Etik biznes menecerlər həm şirkətin nüfuzunu, həmçinin də öz işçilərinin əhval-ruhiyyəsini qaldırır. Şirkətin nüfuzu işçilərinin əhvalı qədər vacibdir. Etik biznes menecer kimi siz qarşılıqlı hörməti sarsıdacaq hərəkətlərdən yayınmalısınız.

Məsuliyyətli. Etik davranış özünə qarşı məsul olmağı tələb edir. Yalnız özünə qarşı deyil, etik biznes menecer kolleqaları, şirkət və cəmiyyət qarşısında məsulliyət daşıyır.

Bu standartlardan çıxış edərək siz yalnız özünüzü və biznesinizi qorumayacaq, həmçinin işçi heyəti, müştərilər və digər maraqlı tərəflərin etibarını qazanmış olacaqsınız.

3. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və sosial inkişafının sürətləndirilməsi sahəsində öz təxirəsalınmaz həllini gözləyən ən mühüm problemlər əhalinin məşğuliyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi şəraitində bazar münasibətləri formalaşdırmaqdır. Biznes etikası hər bir təşkilatın idarə olunmasında onun mədəniyyət səviyyəsini yüksəldilməsinin ən mühüm amilidir. Biznes etikasına işgüzar etika da deyilir. İşgüzar etika inkişa etmiş ölkələrdə qeyri-hökumət və hökumət qurumlarında işçilərin davranışını nizamlayan vacib sənəddir. Etika elmi fəlsəfi fikirlərə aiddir. Etikanın tədqiqat mövzusu mədəniyyət, mənəviyyat davranış bir sözlə etikadır. Əxlaq insanın cəmiyyətdə düzgün davranış qaydalarını əks etdirən fəlsəfi bir anlayışdır. İşgüzar etika-düzlüyə vicdanlığa mövcud qanunvericiliyi müəyyən olunmuş qaydalar və əməllər əsasında bazarda səmərəli fəaliyyət göstərmək bacarığına əsaslanan işgüzar etikadır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitin də işgüzarlıq fəaliyyətinin nəticələrinin birinci növbədə biznesmenin insanlarla onun tabeliyində olan işin təşkilində asılılığı, psixoloji faktorların önəmliliyini artırır. İşgüzar etika biznes sahəsinə xasdır və eyni zamanda hər bir şirkət öz işini daha da irəli çəkmək, cəmiyyət içində nüfuz qazanmaq üçün özünün mövcud proqramlarını, yanaşma və metodlarını müəyyən etməyə çalışır. İşçilərin etik davranış səviyyəsinin artırlıması üçün dünyanın qabaqcıl şirkətlərinin mövcud olan yanaşmalar vardır ki, onlarda aşağıdakılardır:
· Etik normativlərin hazırlanması. Müəssisə və yaxud təşkilatın etik normalarının ümumi qəbul edilmiş dəyərləri və normativləri aid sistemlər müəyyən edilir. Misal üçün, hədiyyələrin ötürülməsi və təqdim edilməsi, rüşvət, fırıldaq, qanunun pozulması, tutduğun mövqedən süi-istifadə, maraqların toqquşması zəminində münaqişələr, informasiyalardan qərəzli məqsədlər üçün istifadə, şirkətin sirlərinin açılması («kommersiya sirri»), siyasi təşkilatlara qeyri-qanuni yollarla maliyyə ayrılması və s. məsələlər diqqət mərkəzində saxlanılır. Həmçinin, etik qaydalar «Etik davranış Kodeksi» şəklində də tərtib edilir. · Etika komitələrinin təşkili. Əsasən bu komitələrə, təşkilatın yüksək vəzifəli şəxsləri, təşkilatdakı yüksək pay sahibləri və eləcədə digər maraqlı tərəflər aid edilirlər. Onlar əsasən barışdırıcı hakim rolunda çıxış edirlər, mübahisəli etik məsələlərdə rəsmi mülahizələrlə «təşkilatın vicdanı» meyarına əsaslanaraq fəaliyyət göstərirlər.
· İctimai yoxlamaların aparılması. Sosial məsuliyyət proqramının reallaşdırılmasının gedişi və eləcə də biznesin aparılmasında etik tərəfləri, idarəetmə həllərinin qəbul olunması, əməkdaşlar arasındakı münasibətlər və s. ilə əlaqəli hesabat hazırlanıb, ictimaiyyətə təqdim olunur. Bundan əlavə, əldə olan hesabatların hazırlanmasına təşkilatdankənar nüfuzlu tədqiqat qurumları cəlb olunur. Etika – insan davranışını əks etdirən prinsiplərin məcmusudur. Bu anlayışı biznes sferasına qədər genişləndirsək deyə bilərik ki, işgüzar etika əsasən özündə biznes sahəsində fəaliyyət göstərən insanların davranış qaydalarını əks etdirir. İşgüzar etika əməkdaşların işgüzar münasibətlərini, eyni zamanda onların davranışlarını işgüzar sferada ümumi olaraq qəbul edilmiş davranış prinsiplərinə müvafiq olub-olmama nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirməyə və nəzərdən keçirməyə şərait yaradır. Bu tip prinsiplərə əsaslanma cəmiyyətin təkamülünə aktiv tərzdə təsir etmək, öz vətəndaş vəzifəsini yetərincə həyata keçirmək üzrə peşəkar potensiala sahib olan biznesmenlərə yardım edir. Bununla yanaşı işgüzar etikada strukturunu müəyyən edən elementlər formasında çıxış edən əxlaqi prinsipləri ayırd etmək məqsədəuyğundur. Bunlar içərisində ən əsas olanları aşağıda göstərilmişdir:
- düzlük

- saflıq (vicdanlılıq).

Biznes sahəsində düzlük tələbi onun xarakterindən asılıdır. Yalan-yalnış normal iqtisadi prosesin əsası olaraq çıxış edə bilməsi mümkün deyil. Əksinə, isə o, əməkdaşların maraqları üçün bir təhlükə yaradır. Yalan söyləyən insanlar işgüzar dünyada həmişə ittiham edilmişlər. Yekun olaraq yalana və saxtakarlığa yol verən insanlar udduqlarından daha çox uduzurlar. Vicdanlılıq və düzlük cəmiyyətin habelə biznesin uzunmüddətli inkişafının yekunudur, belə proses zamanı optimal əxlaqi və etik dəyərlər işlənib hazırlanmışdır. Bildiyimiz kimi sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə biznes sui-istifadəsiz, dağıntısız, elementar vicdansızlıq və bununda sonunda formalaşan münaqişələrsiz keçinmir. Biznesdə vacib ünsür düzlük, vicdanlılıq, tərəfdaşa “hiylə gəlməməyə” çalışmaq, daha da irəli getmək və münasibətləri təkmilləşdirmək üçün qarşılıqlı səmərəli müqavilələr bağlamaqdır. İşgüzar etika azadlıq formasında ümumi əxlaqi və insani dəyərlərə əsaslanır. Yəni bu onunla izah olunur ki, şirkət sahibi və eləcədə menecer yalnız öz maliyyə fəaliyyətlərinin yox, eləcədə öz rəqibinin də fəaliyyətlərinin azadlığını qiymət verməlidir və bununla da onun işinə müdaxilə olunmamasında, onun eyni zamanda ən xırda maraqlarınında müqavimət göstərməsində ifadə edilir. İşgüzar qarşılıqlı əlaqələrin digər əsas prinsiplərindən biri səbirlilikdir. Bu prinsip əməkdaşların, müştərilərin və ya tabelikdəkilərin çatışmazlıq və zəifliyin “bir həmlədə” dəf etməyin qeyri-mümkün olmasının dərk edilməsindən çıxır. Səbirlilik eyni zamanda qarşılıqlı şəkildə anlayış, etibar və səmimilik yaradır, münaqişəli məsələləri onlar hələ müəyyən olunmadan dəf etməyə şərait yaradır. İşgüzar əlaqəli münasibətlər hər zaman bir sıra nöqsanlar və qalmaqallarla izlənilir, bu görə də onlar həmişə zəriflik və nəzakət tələb edirlər. Bu cür münasibətdə nəzakət təkcə davranış və məqsədlər qaydalarının uyğunluğunu qavramağı yox, eləcədə bu qaydaları konkret olaraq insana tətbiq etməyi bacarmağı da ifadə edir. Nəzakət, əsasən xeyirxahlığa və humanizmə mövqeyi, xəbərdarlığı və diqqətliliyi nəzərdə tutur. Nəzakətli olmaq hər bir mühitdə öz tərəfdaşını, tabelikdə olanı və müştərini, onun biososial xüsusiyyətləri olan yaş, cins, temperament, milliyyət, vərdiş və s. cəhətlərinin nəzərdə tutulması ilə də dəyərli insan şəxsiyyəti formasında qavramağı ifadə edir. Zəriflik dedikdə, əvvəlcə münasibətdə diqqətlilik və mülayimlik, öz həmkarlarının mənliyini hifz etmək bacarığı formasında başa düşülür. Nəzakət xüsusilə, ünsiyyət vaxtı səmimilik və səhihliyin təkcə yüksək dərəcədə peşəkar şirkət sahiblərinə və menecerlərə aid olan təzahür formasıdır. O, əsasən ən az psixoloji və əxlaqi xərclərlə işgüzar məsələləri həllinin tapılmasına şərait yaradır. Nəzakətin əsas dəyəri xarici biznesmenlərlə ünsiyyət vaxtı xüsusilə də yüksəkdir. İdarəetmənin inkişafında menecment mədəniyyətinin və etikasının vacib rolu vardır. Azərbaycan Respublikasında da bazar münasibətlərinin müəyyən edilməsi şəraitində müasir idarəetmənin etik problemləri mühüm aktuallıq kəsb edial məsuliyyət probleminin əsasında şəxsi dəyərlər mühüm yer tutur. Şirkətlərin qayda və qanunlara tabe olaraq mənfəəti maksimuma çatdırılmasını hesab edən şəxslər ən əsas mənfəətin maksimuma çatdırılmasına, qanunlara və effektliyə ciddi şəkildə əməl olunmasına yüksək qiymətləndirirlər, altruizmi isə aşağı dəyər verirlər. Bu cür şəxslər hesab edirlər ki, şirkətin hərəkətləri var olan sistemin prinsiplərinə cavab verirsə onda bu demək olar ki, о doğru hərəkətdədir və sosial baxımdan da məsuliyyətlidir. Biznes etikası bu məsələni tam həll etmir. O, həm də idarəedici və menecerlərin davranışlarının geniş məzmunlu variantlarını özündə də birləşdirir. Bundan başqa onların bu və yaxud da digərinə sahib olmaq üçün istifadə etdikləri vasitələr və məqsədlər də onun diqqət mərkəzində saxlayır. Misal üçün, belə ki, bütün işgüzar adamlar müqavilə bağlanılması üçün məmurlara pul təklif etmələri etikaya xas olmayan bir hərəkətdir. Bu cür vasitələr qeyri-etik sayılır. İşgüzar etika kodeksi deyilən sənəddə işçi heyətinin davranış qaydalarının məcmuəsi formasında öz ifadəsini əks edir. Bu gün də işgüzar etika kodeksləri azad dövlətlərdəki şirkətlərin bir çoxunda və eləcə də transmilli şirkətlərin ən vacib daxili sənədidir. Işgüzar etika kodeksi eyni zamanda inkişaf etmiş azad dövlətlərdə hökümət və həmçinin qeyri-hökümət orqanlarında işçi heyətinin davranış qaydalarını nizama salan vacib sənəddir. Qeyd etmək lazımdır ki, işgüzar etika kodeksi konkret orqan üçün fərdi qaydada tərtib edilir. Bu kodeksdə çoxlu eyniliklərin olmasına baxmayaraq həmçinin konkretşirkət və yaxud da hökümət orqanı üçün vacib olan xüsusi fəaliyyət növü hər zaman mövcuddur. Son zamanlar Azərbaycanda işgüzar və inzibati etika problemlərinə, idarəetmə işçilərinin mənəvi davranışının prinsip və normalarına xüsusi diqqət yetirilir. Peşəkar etikanın xüsusi növü idarəçilik etikasını fərqləndirirlər. Məlum olduğu kimi, idarəçilik fəaliyyətinin mahiyyəti – mənəvi cəhətdən əsaslandırılmış və hər hansı mənəviəxlaqi itkiləri istisna edən daima məsuliyyətli qərarların qəbulu prosesidir.


4. Etik norma və standandartların dərin tarixi və fəlsəfi kökləri vardır. Dünya iqtisadiyyatının inkişafı və onminlərlə insanı fəaliyyətinə cəlb edən korporasiyaların yaranması etik məsələləri aktual etmişdir. Ayrı-ayrı biznes təşkilatların etik kodeksləri və qaydaları XIX əsrdən yaranmağa başlamış və XX-əsrdə geniş şəkildə şirkətlərin fəaliyyətində tətbiq olunmağa başlamışdır. Korporativ və işgüzar etikanın aktiv şəkildə öyrənilməsi ötən əsrin 80-ci illərindən başlamış və buna səbəb korporativ idarəetmədə böhranla bağlı idi. Bu dövrdə yüksək texnologiyalı “Microsoft” və Apple Computers” kimi şirkətlər ənənəvi nəhəng sayılan “General Elektrik” və “General Motors” daha səmərəli olmuşlar. İri şirkətlər idarəetmədə çevik deyildilər. Rəqabətin güclənməsi və cəmiyyət tərəfindən biznes qarşısında qoyulan tələblərin, o cümlədən ekoloji və etik tələblərin artması biznes təcrübəsinin hədəflərinə yenidən baxmağa vadar etdi. Korporasiyaların fəaliyyətinə etik normaların tətbiqinə tərəfdar çıxanlar istəyirdilər ki, ayrı-ayrı qruplar arasında və ələlxüsus əməkdaşlarla işverənlər arasında, menecerlərlə mülkiyyətçilər arasında, səhmdarlar arasında və nəhayət bizneslə cəmiyyət arasında münasibətlərin qeyri-maddi yəni etik məsələləri daha keyfiyyətli olsun. Fikrimizcə, korporasiya rəqabət mübarizəsində uğur qazanmaq və rəqabət üstünlüyü əldə etmək istəyirsə onda onun fəaliyyətində etika və biznes sinonim sözlər olmalıdır. Korporativ idarəetmənin ümumi prinsiplərinin formalaşmasında həm dövlət, həm beynəlxalq təşkilatlar və həm də qeyri-dövlət təşkilatlar da aktiv rol oynamışlar. Dövlətin hakimiyyətinin müvafiq qurumları bu sferada əsasən qanunvericilik bazanın formalaşdırılması və eləcədə təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olurdularsa, işgüzar dairələrin ictimai birlikləri biznes aləmin çoxluğunun qəbul edəcəyi etik davranış normaların hazırlanması ilə məşğuldur. Nəzərə çatdırmaq lazımdır ki, ayrı-ayrı dövlətlərdə korporativ davranış kodeksləri yaranmağa başlamışdır. Aparılan təhlil göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrin maliyyə bazarlarında səhmdar kapitalın strukturunda yüksək dərəcədə mərkəzləşmə və təmərküzləşmə çoxlu sayda şirkətlərinin bir neçə baza səhmdarları vardır. Onların mülkiyyətində bəzi vaxtlar hətta yüksək nəzarət zərfləri (səhmlərin 70%-dən yuxarı) cəmləşir. Bəllidir ki, belə olduqda korporativ münasibətlərin rasional olmasını şübhə altına almaq olar. Səhmdarların ümumi iclasda səsvermənin nəticələri yüksək nəzarət zərfinə malik mülkiyyətçinin səs verməsindən asılı olur və onlar şirkət menecmenti ilə sıx əlaqədə olurlar. Hətta bəzən şirkətin cari fəaliyyətinə də rəhbərlik edirlər.Bunun qarşısına almaq üçün Azərbaycanda, Rusiyada, Tailandda və başqa ölkələrdə direktorlar şurasının üzvü mütləq fiziki şəxs olmalıdır. Braziliya kimi ölkədə isə direktorlar şurasına elə şəxs seçilməlidir ki, onun həm şurada işləmə təcrübəsi, həm də antiböhranlı idarəetmə təcrübəsinin olması vacib sayılır. Hindistanda isə direktorlar şurasının bir üzvü eyni vaxtda 10 şirkətin idarə heyətinin üzvü olması müəyyənləşdirilmişdir. Bizim fikrimizcə, bu düzgün deyildir və elmi əsaslandırılmış idarəetmə diapozonuna ziddir. Uğurlu təcrübə General Motors şirkətindədir. Burada hər 5 ildən bir konkret fiziki şəxs olan üzvün direktorlar şurasında qalması məsələsi gündəliyə çıxarılır və bütün direktorların səmərəli işləməsinə şirnikləndirir. Azərbaycanın ayrı-ayrı bank təşkilatlarında və digər sahələrdə fəaliyyət göstərən şirkətlərin korporativ idarəetmə kodekslərində səhmdarların hüquqlarının qorunması aşağıdakı vasitələrlə həyata keçirilir:
- irili və xırdalığından asılı olmayaraq hər bir səhmdar şirkətin işləməsi üzrə dolğun informasiya alma hüququna malikdir; - şirkətin idarə edilməsində bütün səhmdarlar iştirak etməlidirlər;
- şirkət rəhbərliyinin cari fəaliyyətinə səhmdarlar nəzarət etməlidirlər;
- səhmlərə görə hər bir səhmdarın sahib olma, istifadə və mənimsəmə hüquqları qorunmalıdır.
Müəyyən olunan vasitələrin reallaşması üçün səhmdarlar kimi çıxış edən passiv səhmdarlar korporasiyanın nizamnaməsi, divident siyasəti hazırlanması və həyata keçirilməsi, ümumi yığıncağının keçirilməsi reqlamenti, direktorlar şurasının formalaşması və fəaliyyəti, vəkalətnamə ilə səsvermə qaydası, şirkətin menecment sistemi, qiymətli kağızların emissiyası qaydaları və digər məsələlər haqqında məlumatlandırılmalıdırlar.
Korporativ idarəetmənin maraqlı tərəflərinin hər birinə şəffaflıq dərəcəsi fərqlidir. Məsələn, menecerlər üçün şəffaflıq bir cür, iri səhmdarlar üçün başqa cür, xırda səhmdarlar, kreditorlar və bütünlüklə cəmiyyət üçün şəffaflıq isə tamam fərqlidir. Kreditorları əsasən müəssisənin tədiyyə qabiliyyəti və likvidliyi ilə bağlı informasiya, xırda səhmdarları mənfəət haqqında informasiya, iri səhmdarları isə müəssisənin bütün fəaliyyəti haqqında informasiya daha çox maraqlandırır. Ümumiqtisadi nöqteyi baxımdan qiymətli kağızlar bazarının təkmilləşdirilməsi şirkətlərin informasiya şəffaflığından asılıdır. Təcrübə göstərir ki, şirkət özü haqqında informasiyanı yalnız özü istədikdə açmağa meyillidir. Doğrudur ayrı-ayrı tənzimləyici qanunverici aktlarların vasitəsilə səhmdar cəmiyyətini müxtəlif maraqlı tərəflərə lazımi informasiya çatdırmağa vadar etmək mümkündür. İdeal şəkildə isə normal hesab olunardı ki, müəssisə özü könüllü formada məlumat verməyə can atsın. Digər tərəfdən əgər yerli şirkətlər xarici sərmayə cəlb etmək istəyirlərsə, onda şəffaflığın gözlənilməsi onlara əlavə stimuldur və informasiya şəffaf olduqda onda xarici investorlar üçün müəyyənlik səviyyəsi yüksəlir. Hər bir korporasiyanın, eləcədə böyük diversifikasiya edilmiş şirkətin fəaliyyətində şəffaflıq korporativ idarəetmə sisteminin səmərələşdirilməsinə xidmət göstərir. Korporativ əlaqələrin ayrı-ayrı tərəflərinin düşüncələrinin razılaşdırılması yolu ilə korporativ idarəetmə sisteminin səmərəliliyinə nail olunur. Buna görə də de-mək olar ki, bütün maraqlı tərəflər: idarə heyəti, menecment, səhmdarlar, kreditorlar, alıcılar, tədarükçülər, dövlət və yerliözünüidarə hakimiyyəti və bütünlüklə cəmiyyət lazımi hüquqi və etik bazanın yaratmaqla korporativ davranış normalarını yaratmağa xidmət edirlər. Korporativ idarəetmənin mühüm elementi rolunda səhmdar cəmiyyətin idarə heyətində iştirakdır. Bu yolla əsasən səhmdarlar az miqdarda da digər maraqlı tərəflər öz qanuni maraqlarını qorumaq imkanı əldə edirlər. Müxtəlif ölkələrdə istifadə edilən korporativ idarəetmə strukturunun əsasını idarə heyətinin və ya direktorlar şurasının statusunun artmasıdır.
Korporativ etik kodeks üç əsas funksiyanı yerinə yetirir:
 nüfuzqazanma;
 idarəetmə;
 korporativ mədəniyyətin inkişafı.
Nüfuzqazanma funksiyasının mahiyyəti kənar maraqlı şəxslər tərəfindən etimad qazanmaqdan ibarətdir. İdarəetmə funksiyası isə mürəkkəb etik şəraitlərdən həlli yollarını göstərir. Korporativ etika isə korporativ mədəniyyətin tərkib hissəsi olduğundan etik kodeks təşkilatın dəyərlərini, adət və ənənələrini aşılamağa və təlqin etməyə yardımçı olur.
Mükəmməl olmayan korporativ idarəetmə ayrı-ayrı maraqlı tərəflər potensial və həmçinin mövcud əməkdaşlar, səhmdarlar və menecerlər arasında təşkilata nəzarət uğurunda mübarizələr formalaşdırır. Fimanın iflas olması prosedurundakı mübarizəsinin mühüm alətindən birinə çevrilir. Firmaya nəzarət uğurunda mübarizəsində menecmenti və eyni zamanda səhmdarların əməliyyat və həmçinin investisiya fəaliyyətindən də yayındırır.
Mülkiyyət hüququ çərçivəsində sabit olmayan səhmdarları və eləcədə menecerləri öz şirkətlərinin nüfuzunu qorumamağa istiqamətləndirir. Onlar ələlxüsus da şirkətin kredit hissəsinə daha az önəm verirlər. Bu da nəticədə daha çox risklimaliyyə siyasətinin və eləcədə birbaşa öhdəliklər üzrə ödənişlər aparlır. Korporativ münaqişələrin yaranmamasının ən başlıca səbəbi odur ki, korporativ münasibətlərin subyektləri arasındakı maraqlar balansının heç olmamasıdır. Son dövrlərdə təcrübədə korporativ münaqişələrin aşağıdakı növlərinə daha çox rast gəlmək olar. Birinci, şirkətin rəhbərliyi ilə bağlı olan münaqişələr. Bu cür münaqişələr nəticədə səhmdarların hüquqlarının pozulmasını özündə ehtiva edir. Müəssisənin ali menecmentinin məqsədləri ilə çox vaxt səhmdar cəmiyyətinin maraqları ilə və ələlxüsus nəzarət səhm zərfinə malik olan səhmdarların maraqları üst-üstə düşmür.
Əgər səhmlərin çox hissəsi minaritar səhmdarların əlində cəmlənmişsə, onda müəssisənin rəhbərliyi ilə əlaqədar münaqişələrə münbit zəmin yaranır. Ona görə ki, minaritar fiziki səhmdarlar hüquqlarını tam bilmədiyi halda müəssisənin rəhbərliyinin fəaliyyətinə ciddi formada nəzarətdə saxlamaq iqtidarında olmurlar. İkincisi isə iri səhm zərfləri olan sahiblərlə minaritar səhmdarlar arasında olan münaqişələrdir. İri səhmdarların əlində yüksək nəzarət səhm zərfi, nəzarət səhm zərfi və səhm zərflərinin əhəmiyyətli hissələri cəmləşdiyinə görə onlar səhmdar cəmiyyətin maraqlarla üst-üstə düşməyən qərarlar çıxarırlar. Məsələn, cəmiyyətin aktivlərinin satılması əqdlərinin bağlanması, dividentlərin ödənilməməsi, minaritar səhmdarlara aid payların azaldılması ilə əlavə səhm emissiyası və s. Korporativ münaqişələrin silsilə xarakter daşıması dövlətə və həmçinin cəmiyyətə daha çox ağır fəsadlarla seçilən iqtisadi və mənəvi zərər yetirir. Son dövrlərdə əksər ölkələrdə səhmdarların yığıncağına çağırılması barədə məlumatların ötürülməməsi, səhmdarlar yığıncağının aparılmasının prosedurunun kəskin şəkildə pozulması, şirkətin aktivlərini dövriyyədən çıxarılması üzrə müəssisə rəhbərliyinin qanunsuz şəkildə fəaliyyəti və həmçinin müəssisəsinin fəaliyyəti barədə səhmdarlara tam məlumatlandırılmaması üzrə çox sayda məlumatlara ölkəmizdə də müşahidə etmək olar.
Şirkətin səhmlərinə mülkiyyət hüququ korporativ münaqişələrin obyekti kimi, subyektləri rolunda korporativ münasibətlərin iştirakçıları çıxış edir. Korporativ davranış (əxlaq) kodeksinin münaqişələrin qarşısının alınması və həlli baxımından əhəmiyyəti çox yüksəkdir. O, səhmdar cəmiyyətin nüfuzunu yüksəlməsinə - korporativ münasibətlər iştirakçılarının hüquqlarını təmin etməklə korporativ münaqişələrin qarşısını almaqla xidmət göstərir. Korporasiyanın nüfuzunun artması potensial investorlar üçün bu şirkətin səhmlərinin seçilməsində və yenidən seçilməsində əsas amil kimi çıxış edir. Bəllidir ki, səhmdara münaqişə barəsində səhmdar cəmiyyətinin mövqeyi bütöv şəkildə çatdırdıqda baş verə biləcək korporativ münaqişələrin əvvəlcədən qarşısının alınması mümkündür. Bu eyni zamanda, gələcəkdə bu formada olan müraciətlərin səhmdar tərəfindən qarşısı alınırr və həmçinin səhmdara öz hüquqlarını qorumağa imkan verir. Korporativ münaqişə haqqında şirkətin bir və ya bir qrup səhmdara tam və əsaslandırılmış şəkildə cavab verməlidir, səhmdarın müraciətinə cavabı mənfi olarsa, onda bu cavabı müəyyən əsaslandırmalar aparmalı və müvafiq qanunvericiliyə söykənməlidir. Korporativ münaqişələrin tənzim edilməsi ilə məşğul olan komitənin əsas iş qaydalarını direktorlar şurası tərəfindən təsdiq olunur. Münaqişələrin həll edilməsində cəmiyyətinin müvafiq qurumlarının mühüm vəzifəsi elə bir qərar qəbul olunmasıdır ki, bu, qanuni və əsaslandırılmış olmaqla həm səhmda-rın, həm də korporasiyanın maraqlarını uzlaşdıra bilsin. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, müəyyən şəraitə müvafiq münaqişənin həll olunmasında səhmdarların mütləq iştirakı vacibdir: onlarla yazışmalar və ya danışıqlar aparılmalıdır. Hətta lazım gəlsə cəmiyyətlə səhmdar və yaxud da səhmdarlar qrupu arasında yaranan münaqişənin nizama salınması üzrə müqavilə də bağlanılması məqsədəuyğundur. Baş vermiş münaqişələr cəmiyyətin müxtəlif səhmdarları arasında yaranaraq həm cəmiyyətin özünün həm də o biri səhmdarların maraqlarına toxunursa, bu zaman korporasiya bütün işləri görməlidir ki, baş vermiş münaqişə tez bir zamanda tənzimlənə bilsin. Bu vəziyyətdə səhmdar cəmiyyətin uyğun olan orqanı səhmdarlar arasında baş vermiş münaqişənin həll edilməsi üçün vasitəçi rolunda öz xidmətlərini səy göstərməlidirlər. Direktorlar şurası və yaxud da onun daxilində baş verən münaqişelərin həll edilməsi üzrə komitə və ya müstəqil-direktor vasitəçi kimi çıxış edir və münaqişədə olan səhmdarlar arasında danışıqları təşkil edir və hətta barışdırıcı qismində danışıqlarda üçüncü tərəf kimi çıxış edir. Səhmdar cəmiyyəti təmsilçiləri səhmdarlar arasında baş verən münaqişəni tez bir zamanda həll edilməsi üçün onlara qanunvericilik və nizamnamə əsasında müvafiq məlumat və tövsiyələr verir və münaqişənin həlli üzrə qərar layihələrini hazırlayır vəqərarların həyata keçirilməsinə nəzarət edirlər. Mükəmməl korporativ idarəetmə sistemi fəaliyyət göstərdikdə səhmdarlar, şirkətin menecmenti və digər maraqlı tərəflər maraqlarının uzlaşdırılmasına müvəffəq olurlar. Nəticədə hər bir maraqlı tərəf iddialı olduğu səmərəni nisbətən qazanır. Niyə nisbətən? Çünki, korporativ münasibətlərin çoxlu sayda tərəflərinin maraqları arasında tarazlığa nail olmaq qeyri-mümkündür. İstər-istəməz heç olmasa ya bir səhmdar, ya da şirkətin bir əməkdaşı nədənsə narazı qalacaqdır. Korporativ idarəetmə elə qurulmalıdır ki, yaranan ziddiyyətlər antoqonist mahiyyət daşımasın və korporativ şəkildə aparılan biznesə xələl gətirməsin. Belə olduqda korporativ idarəetmə işgüzar təşkilatın rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəlməsinə yönəlir.

Nəticə
İşgüzar idarəetmədə “İşgüzar Etika” anlayışı işçilərin istər bir-biriləri ilə istərsədə rəhbərlərlə arasındakı olan münasibətinlərinə nizamlılıq gətirir, məhsuldarlığın yüksəldilməsinə, görülən işin keyfiyyətinin artırılmasına bilavasitə köməklik edir. İşgüzar etika deyəndə hansısa bir şirkətin fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmuş və hazırlanmış etik norma və davranış qaydaları başa düşülür. Halbuki, bu məsələnin digər bir mühim tərəfləridə var. Bu isə “İşgüzar Etika” bu təşkilatın böyük bir ailə olduğunu və müəssisə daxilində çalışan hər bir işçinin bu təşkilatın (ailənin) bir parçası olduğunu göstərən qanunlardan, göstəricilərdən ibarətdir. Buna görədə işgüzar etikanın tək bu qayda və qanunlarından istifadə olunmaqla şirkətin rəqabət qabiliyyətliyinin və əmək məhsuldarlığının maksimum dərəcədə yüksəldilməsinə, əməkdaşların gördükləri işlərin keyfiyyətinin artırılmasına və yaxşılaşdırılmasına nail olmaq olar. Hər hansı bir təşkilatda idarəetməni İşgüzar etika olmadan təsəvvür etmək belə mümkün deyildir. Əks təqdirdə işçilərin öz iş yerinə caq ki müəyyən qaydada asılılığın azalmasına səbəb olacaq ki, bu da həm əməkdaşların işində həm də ümumilikdəfirmanın gəlirində və eləcədə fəaliyyətində də öz mənfi təsirlərini göstərəcək. Bu halda bir çox problemlər yarana bilər.


Ədəbiyyat

1. Azərbaycan Respublikasının “Davranış Məcəlləsi”

2. Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2009, «Səda» nəşriyyatı, 2009.
3. A.B.Abbasov “Biznesin təşkili və idarə edilməsi” Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti. Bakı-2011.
4. A.B.Abbasov “Biznesin əsasları”. Bakı-2005.
5. K.M.Piroqov, N.K. Temnova, İ.V.Quskova “Biznesin təşkilinin əsasları”. Bakı –2012.
6.B.Ə.Orucaliyeva, İ.B. Əmirov “Korporativ idarəetmə”. Bakı – 2013.
7. T.Ə.Hüseynov “Firmanın iqtisadiyyatı”. Bakı – 2009.
8.R.H.Quliyev “Korporativ sosial məsuliyyət”. Bakı-2017.