odamlar fikrini o’rganish mumkin bo’ladi. Unga kiritilgan savollar, ulardan kutiladigan javoblar (yopik
anketa), yoki erkin o’z fikrini bayon etish imkoniyatini beruvchi (ochiq anketa) so’rovnomalar aniq va
ravon tilda javob beruvchilar tushunish darajasiga monand tuzilgan bo’lsa, shubhasiz, qimmatli birlamchi
So’roqning ham erkin va standartlashtirilgan shakllari mavjud bo’lib, birinchisida oldindan nimalar
so’ralishi qat’iy belgilab olinmaydi, ikkinchi shaklida esa, hattoki, komp’yuterda dasturi ishlab chiqilib,
minglab odamlarda bir xil talablar doirasida so’roq o’tkazilishi nazarda tutiladi.
Testlar
oxirgi paytda hayotimizga dadil kirib kelgan tekshiruv usullari sirasiga kiradi. Ular
yordamida biror o’rganilayotgan hodisa xususida ham sifat, ham mikdor xarakteristiqalarini olish, ularni
ko’pchilikda qayta-qayta sinash va ma’lumotlarni korrelyatsion analiz orqali ishonchlilikka tekshirish
mumkin bo’ladi. Ayni testga qo’yilgan talab hech qachon o’zgarmaydi, hattoki, shunday testlar borki, ular
12
turli millat va elat vakillarida, turli davrlarda ham o’zgarmagan holda ishlatilaveradi. Masalan, Ravenning
aqliy intellektni ulchash, Kettelning va Ayzenkning shaxs testlari shular jumlasidandir.
Test -
so’rov oldindan qat’iy tarzda qabul qilingan savollarga beriladigan javoblarni taqozo etadi.
Masalan, Ayzenkning 57 ta savoldan iborat testi shaxsdagi introversiya - ekstroversiyani o’lchaydi,
savollarga «ha» yoki «yo’q» tarzida javob berish so’raladi.
Test -
topshiriq odam xulqi va holatini amalga oshirgan ishlari asosida baholashni nazarda tutadi.
Masalan, shaxs tafakkuridagi kreaktivlilikni aniqlash uchun ko’pincha bir qarashda oddiygina topshiriq
beriladi: berilgan 20 ta doira shaklidagi shakllardan o’zi xohlagancha rasmlar chizish imkoniyati beriladi.
Ma’lum vaqt va tezlikda bajarilish sur’ati, rasmlarning o’ziga xos va betakrorligiga qarabshaxs fikrlashi
jarayonining naqadar nostandart, ijodiy va kreaktivligiga baho berilib, mikdoriy ko’rsatgich aniqlanadi. Bu
metodlarning umumiy afzalligi ularni turli yosh, jins va kasb egalariga nisbatan qo’llashning qulayligi, bir
guruhda natija bermasa, boshqa guruhda yana qayta tekshiruv o’tkazish imkoniyatining borligi bo’lsa,
kamchiligi – yu ba’zan tekshiriluvchi agar testning mohiyatini yoki kalitini bilib qolsa, sun’iy tarzda uning
kechishiga ta’sir ko’rsatishi, faktlarni falsifikatsiya qilishi mumkinligidir.
Testlar ichida
Dostları ilə paylaş: