Reja: Erga yoppasiga ishlov beradigan kul tivatorlar

h= 0,5 (S—v_k) stg ga teng bo’ladi. (56)

47 - rasm. Tish ta`sirida tuproq deformatsiyalanishi
Begona ut ildizlarini to’liq kesib yo’qotish uchun universal (ugyoysimon) tishlar kul tivator ramasida S < v<sub>k</sub>, ya`ni, kushni tishlar kamrov kengliklari koplanishi S ni xisobga olgan holda ta`minlab joylashtiriladi (47rasm). Natijada, begona ut ildizlari to’liq kesiladi, ammo femk maydoniga ikki marta ishlov beriladi.
Demak, bajariladigan ish turiga qarab, kul tivator tishlarini yuqoridagi holatni e`tiborga olgan holda ramaga joylashtirish lozim.
Kul tivator tishlarini ramaga osish radial va parallelogrammli usullar yordamida bajariladi. Radial osish usulida (48- a rasm) ishchi qism 3, ustuni 2, gryadil 8, kul tivator ramasiga sharnir 1 orqali ulanadi. Kul tivatorning ishchi qismlari ramaga shu usulda ulansa, kushni gryadillarga o’rnatilgan tishlar bir-birlariga nisbatan ko’tarilib-tushib, mikrorel yefga moslanib yurish imkoniyatiga ega bo’ladi. Tishni belgilangan chuqurlikka botirish uchun shtanga 7 ga kiydirilgan prujina 6 yordamida kerakli migdordagi F_p kuchi hosil qilinadi. Cheklovchi mix chup d ni shtanga bo’ylab surib, prujinaning siqilish kuchi F_p o’zgartiriladi.
Gryadillarni ko’tarib-tushirish AV ikki yelkali richag yordamida bajariladi. Shtanganing yunaltirgich 10 dan chigib turgan S qismi, tish 3 ni ishlov berish chuqurligi o’zgarishini cheklaydi.

48- rasm Kul tivatorni ramaga osish
Radial usul sodda konstruktsiyaga ega, ammo tishning tuproqqa botish chuqurligini o’zgarishi uning yumshatish burchagining o’zgarishiga ham olib kelishi mumkin.
Parallelogrammli osish usulida tish 2 o’rnatilgan gryadil (48-rasm) rama 1 ga AVSD parallelogrammi yordamida osiladi. Tish tuproqqa ogirlik R_s va tuproqning ta`sir kuchi R<sub>zx</sub> ta`sirida botadi. Ishlov berish chuqurligi esa tayanch g’ildiragi 9 yordamida sozlanadi. Bu usulda, gryadildagi tishlar qanday chuqurlikka o’rnatilmasin, yumshatish burchagi o’zgarmaydi. Natijada, ish sifati yuqori bo’ladi. Shu sababli, guza oraligiga ishlov beradigan kul tivatorlarda parallelogrammli osish usuli kuprok kullaniladi.
Parallelogrammning o’zaro parallel AV va SD tomonlarini engashish burchagi kancha katta bo’lsa, tishlarning botish xususiyati shuncha kamayadi.
Sirpanib kesishni ta`minlash. Kul tivator ishchi qismining tigi begona ut ildizpoyalarini to’liq kesishi va unga kam kuch sarflashi uchun tishning parametrlari sirpanib kesishni ta`minlaydigan kilib joylashtiriladi.
Har qanday pichoqsimon ishchi qism (kul tivator tishi, plug lemexi, silos maydalaydigan baraban pichogi) ni ikki yonli ponaga uxshatish mumkin (49- a rasm). Bunday ponaning ad va ve yonlari S nugtasida kesishib, asv = i o’tkir burchagini hosil kiladi. Pona tigining ishlashi natijasida acv burchagi yeyilib de yoyini hosil bo’lishi tadgigotlar natijasida aniglangan. Pichoqning o’tkirlangan darajasini i burchagi emas, balki de yoyining qalinligi ifodalaydi.
Biron jismni kesganda, pichoqning tigi uni ezib, tolalarini uzib, bulaklaydi va bir-biridan ajratadi. Pichoqning ad va ve yonlari esa bu bulaklarni yon tomonga surib oralikni kengaytiradi. Bu jarayonda, bulaklar pichoq yonlari bo’ylab sirpanib, siljish sodir bo’ladi.
Demak, jismning kesilib ajratilgan bulaklari sirpanib, siljiydigan ad va ve tomonlari pichoqning yonlari, jism sirpanmasdan eziladigan de joyi pichoqning tigi deyiladi.
Jism bulaklari sirpanib siljishi uchun pichoqning harakat yunalishi (V tezligining yunalishi) bilan yonlarga tushirilgan N normal (perpendikulyar) orasidagi burchak ishkalanish burchagidan katta bo’lishi kerak. Tig’ning f nuktasiga tushirilgan normal va pichoq tezligi V ning yunalishlari bir tomonga karatilgan, bu yerda bo’ladi. f nuktasidan ung va chap tomonlarda joylashgan nuktalar uchun burchagi usib boradi. d va ye nuktalaridaga yetadi. d va ye nuktalaridan yuqorirok joylarda bo’ladi. Demak, pichoqning dfe qismi tig bo’lgani uchun kesilayotgan jism sirpanib siljimaydi. Tigning chegarasi dfe yoyning markaziy 2 burchagi bilan aniqlanadi.
Pichoq tezligi V ning yunalishi bilan uning tigiga o’tkazilgan normal N orasidagi burchagining miqdoriga qarab, kesish jarayoni kuyidagi rejimda bajarilishi mumkin: