Reja: Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari

Mavzu: Inson antropometrik ko‘rsatgichlarning faoliyat xavsizligiga ta'siri

Reja:

1.Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari.

2. Tabiatning ifloslanishiga ta`sir qiluvchi salbiy omillar.

3. Ob`yektiv omillar.

4. Sub`yektiv omillar

1.Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari.

Hayot faoliyati xavfsizligi haqida tushuncha. Hayot faoliyati xavfsizligi fanining maqsadi va vazifalari. Fanning kelib chiqishiga xavfsizlik muammolari ning bog‘liqligi. Faoliyat xavfsizligini tahlil qilish. Hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalari, ularning mazmuni. Xavflar, ularning tasnifi. Faoliyat xavf sizligini ta’minlash tamoyillari, uslublari. Texnosferada xavfsizlikni ta’minlash vositalari. Inson va uning hayot kechirish tizimi. “Inson - muhit” tizimida inson omili. Faoliyat xavfsizligi psixologiyasi. Hayot faoliyati xavfsizligining iqtisodiy jihatlari. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy va tashkiliy asoslari. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari, mazmuni. Ishlab chiqa rishda faoliyat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha qabul qilingan asosiy qonunlar, standartlar, nizomlar, qoidalar va me’yoriy hujjatlar tizimi. Faoliyat xavfsizligi qonun – qoidalarga amal qilinishini nazorat qilish tizimi, qoida va talablarni buz ganda tortiladigan javobgarliklar. Ishlab chiqarishda faoliyat xavfsizligini boshqa rish tizimi, xavfsizlikni ta’minlashga oid tadbirlarini rejalashtirish, mablag‘ bilan ta’minlash. Ishlovchilarni faoliyat xavfsizligi talablariga amal qilishga o‘qitish tizimi. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayoni vaqtida yuzaga keladigan jarohatlanish lar va kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari, tahlil qilish, oldini olish tadbirlari, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari. Ishlab chiqarish jarayonlari sanitariyasi va gigienasi Inson mehnat faoliyatining fiziologik-gigienik asoslari. Inson mehnat fao liyatiga ta’sir etuvchi salbiy omillar, ularning turlari, mohiyati va himoyalanish usullari. Inson mehnat faoliyatining turlari (aqliy va jismoniy). Mehnatning fiziologik asoslari. Mehnat jarayonida ishlovchining ishlash qobilyatini pasayishi va zo‘riqishi. Ishlab chiqarishning sanitariyasi va gigienasi me’yorlari, mazmuni. Texnosferada havo muhitining ko‘rsatkichlari, ularning mehnat faoliyatiga ta’siri, ishlab chiqarish mikroiqlimining gigienik me’yorlari, ularning inson organizmiga ta’siri. Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari. Tabiiy va sun’iy yoritish. Yoritishga qo‘yiladigan sanitar-gigienik talablar. Ishlab chiqarishda shovqin va titrash. Ularning inson organizmiga zararli ta’siri, muhofaza chora-tadbirlarini belgilash. Ultra va infratovushlarning inson organizmiga zararli ta’siri. Yuzaga kelish manbalari va sabablari. Himoyalanish vositalari. Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri va himoyalanish chora-tadbirlari. O‘tkir zaharlanishlardagi shifokordan oldingi yordamning umu miy choratadbirlari, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar, zaharli o‘simliklar va hashoratlar chaqqanda zaharlanishlarning o‘ziga xos xususiyatlari va ularda birin chi yordamning ahamiyati. Hayot faoliyati xavfsizligining tibbiy biologik asoslari. Odam organizmining turli sharoitlarga moslashishi (adaptatsiya)ning umumiy prinsiplari va mexanizmi. Tashqi muhit bilan inson organizmi o‘rtasidagi bog‘liqlik. Favqulodda vaziyatlarda fuqarolar muhofazasi. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasining maqsadi va vazifalari, O‘zbekiston Respublikasining fuqaro muhofazasi to‘g‘risidagi qonunlari, O‘z.R. FMning tuzilishi, kuch va vositalari,o‘quv yurtlarida va boshqa xalq xo‘jaligi ob’ektlarida FMni tashkil etish tartiblari. O‘zbekistonda favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etilishi hamda favqulodda vaziyatlarda ularning oldini olish va harakat qilish davlat tizimlari (FVDT) to‘g‘risidagi va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarning mohiyati. Tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrda gi “Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘ risida”gi 455-son qarorining mohiyati. O‘zbekiston Respublikasida bo‘lishi mum kin bo‘lgan tabiiy ofatlar va ekologik favqulodda vaziyatlarning ta’riflanishi. Er silkinishi va surilishi, tuproq, qor ko‘chkilari, suv toshqini, kuchli shamollar, qur g‘oqchilik va sel hodisasi ofatlari, ularning kelib chiqish sabablari, xususiyatlari, keltiradigan talafotlari va har bir katastrofik o‘choqda olib boriladigan chora-tadbir lar. Texnogen tusdagi ofatlar, turlari, xususiyatlari, oqibatlari va ularda muhofaza tadbirlari. Terrorizm va aholi muhofazasi. O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 31 avgustdagi “Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati. Terrorizm tushunchasi, uning salbiy illatlari va amalga oshirish uslublari. Terrorizmning iqtisodiyot tarmoqlari va aholi uchun xavfli xususiyatlari. Xalqaro terrorizm va unga qarshi olib boriladi gan harakatlar. Seminar mashg‘ulotlarining taxminiy ro‘yxati Birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish asoslari. Respublikada halokatlar tibbiy xizmatining tashkil etilishi va uning asosiy vazifalari. Jabrlanganlarga birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatishning tartib va qoida lari. Yurak-o‘pka reanimatsiyasi (qayta jonlantirish)ni o‘tkazish qoidasi, yuqori nafas yo‘llari o‘tkazuvchanligini tiklash usullari. Qon ketishi, turlari, vaqtincha to‘xtatish usullari. Suyaklarning sinishi va birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish. Uzoq vaqt ezilish sindromida jarohatlanganlarga ko‘rsatiladigan birlamchi tibbiy yor dam. Kuyish va sovuq olganda,cho‘kishda, elektr tokidan shikastlanganda tibbiy yordam ko‘rsatish. Tabiiy ofat, avariya va katastrofalarda jabrlanganlarni tibbiy saralash (triaj) qoidalari. Jabrlanganlarni transportirovka qilishda yordam ko‘rsa tish. Fuqarolarni favqulodda vaziyatlardan himoya qilish uslublari va vositalari, ularning xususiyatlari. Favqulodda holatlarda qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarini tashkil etish. Fuqarolarni favqulodda vaziyatlardan himoya qilish uslublari va vositalari, ularning xususiyatlari. Qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarini tashkiliy asoslari, shikastlangan o‘choqlarda ularni olib borish usullari. Tabiiy ofatlar, avariya va halokat oqibatlarini bartaraf etishda qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarni tashkil etish va o‘tkazish. Yong‘in xavfsizligi. O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 30 sentyabrdagi “Yon g‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonunning mazmunmohiyati. Yong‘in ofati, uning kelib chiqish sabablari, omillari, turlari, yonish fazalari va ularning xususiyatlari. Iqtisodiyot tarmoqlari binolari, inshootlari va qurilish materiallarining yong‘inga qarshi bardoshlilik darajalari. Yong‘inga qarshi kurashish xizmati. Yong‘inga qar shi texnik vositalar. Yong‘inni o‘chirish usullari va vositalari, turlari, xususiyatlari va ularga qo‘yiladigan talablar. Yong‘in ofatida inshootlardagi fuqarolarni evakua tsiya qilish tartibi, yong‘inga qarshi to‘siqlar, xususiyatlari, yong‘in darakchilari va aloqa tizimi. Portlash hodisasi, uning xususiyatlari, unga qarshi chora-tadbirlar. Portlashning salbiy ta’sirlari. Laboratoriya ishlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatmalar Namunaviy o‘quv rejada fan bo‘yicha laboratoriya ishlari ko‘zda tutilmagan. Kurs ishini tashkil etish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar Namunaviy o‘quv rejada fan bo‘yicha kurs ishi rejalashtirilmagan. Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni HFX fani bo‘yicha talaba mustaqil ishini tashkil etishda talabaning akademik o‘zlashtirish darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi: • fanning ayrim mavzularini o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, o‘quv manbalari bilan ishlash; • fandan amaliyva seminar mashg‘ulotlariga tayyorgarlik ko‘rib kelish; • ma’lum mavzu bo‘yicha referat tayyorlash; • prezentatsiyalar tayyorlash; • ko‘rgazmali vositalar tayyorlash; • maqola, tezislar tayyorlash; • bitiruv malakaviy ishi uchun materiallar to‘plash; • amaliy mazmundagi nostandart masalalarni echish va ijodiy ishlash.

Fan va texnika taraqqiyoti ma`lumki, ishchilar mehnatining mazmuni va shakllarida o`zgarishlarga olib keladi Tor ixtisosli kasblar o`rnini boshqaruv sozlash va mexanizatsiyalashga va avtomatlashgan sistemalarga xizmat ko`rsatish funksiyalarini o`zida uyg`unlashtiruvchi «keng tarmo`li» kasblar egallaydi. B N.Bessonovning ta’kidlashicha, yangi ishlab chiqarish bir ish o`rnida turli xildagi faoliyatlar birlashishiga olib keladi va binobarin hozirgi ishchida bilim doirasi keng bo`lishni, zaionaviy fizika, kimyo, ishlab chiqarish, elektronika, kibernetika va hokazo kasblar asoslarini bilishni taqozo etadi.

• 
  Fan va texnika taraqqiyoti ma`lumki, ishchilar mehnatining mazmuni va shakllarida o`zgarishlarga olib keladi Tor ixtisosli kasblar o`rnini boshqaruv sozlash va mexanizatsiyalashga va avtomatlashgan sistemalarga xizmat ko`rsatish funksiyalarini o`zida uyg`unlashtiruvchi «keng tarmo`li» kasblar egallaydi. B N.Bessonovning ta’kidlashicha, yangi ishlab chiqarish bir ish o`rnida turli xildagi faoliyatlar birlashishiga olib keladi va binobarin hozirgi ishchida bilim doirasi keng bo`lishni, zaionaviy fizika, kimyo, ishlab chiqarish, elektronika, kibernetika va hokazo kasblar asoslarini bilishni taqozo etadi.
  
• 
  Bundan tashqari o`ziga topshirilgan qurilimalar majmuining ishlashi uchun mas`uliyat hissi rivojlangan bo`lishi lozim. Chunki bu qurulmalarni ishdan chiqishi, mehnat jamoasi va jamiyat uchun katta iqtisodiy talofatlarga olib kelishi mumkin. Ishchi maxsulot, texnalogiyalar, uskunalar, kasblar yangi turlarini o`zpashtirib olishga tayyor bo`lish kerak. Bu omillarning barchasi kishi tanasi va ongining ruxiy-jismoniy holatiga jiddiy ta`sir ko`rsatadi.
  

Asta-sekin xodimning shaxsiy rivojlanish saviyasi, uning ruxiy-jismoniy xolati ijtimoiy mexhat unumdorligiga bevosita ta`sir qiluvchi muhim omilga aylanmoqda. Umuman olganda, hozirgi ishlab chiqarish taraqqiyoti, yangi xildagi xodimning tarbiyalash zarurligidan dalolat berabi. Bu extiyoj mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo`llariga mos tushadi.

• 
  Asta-sekin xodimning shaxsiy rivojlanish saviyasi, uning ruxiy-jismoniy xolati ijtimoiy mexhat unumdorligiga bevosita ta`sir qiluvchi muhim omilga aylanmoqda. Umuman olganda, hozirgi ishlab chiqarish taraqqiyoti, yangi xildagi xodimning tarbiyalash zarurligidan dalolat berabi. Bu extiyoj mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo`llariga mos tushadi.
  
• 
  Fan va texnikadagi o`zgartirish tufayli sodir bo`ladigan ijtimoiy o`zgartirishlar faqat avtomatlashtirish oqibati emas. Ular ishlab chiqarish operatsiyalarini kompleks mexanizatsiyalash, ularning maqbul tarzda tashkil etish va boshqa ko`plab jarayonlar oqibatida yuzaga keladi.
  
• 
  Aytilganlardan ko`rinib turibdiki, ilmiy texnik revolyutsiya, texnika, texnolgiyalar, ilm-fandagi xodimlarga bog`liq bo`lmagan to`ntarish bilangina cheklanmaydi. Takidlanaganidek, bu to`ntarish ishlab chiqarish kuchlarining tizimida yaxlit yuz berar ekan. U asosiy ishlab chiqarish kuchi insonga, uning ruxiy-jismoniy imkoniyatlariga, mehnat qiliayotganiga, moddiy-ma`naviy boyliklar yaratishga ham bog`piq. Bu faol, ta`sirchan insoniy omil ko`pincha ijtimoiy ekologik va tibbiyot yo`nalishlarida bizning ilmiy va falsafiy adabiyotlar e`tiboridan chetda qolmoqda. Ishlab chiqarish soxasini avtomatlashtirishning ijtimoiy-gigienik, tibbiy-biologik, ruxiy-jismoniy va ijtimoiy-ekopogik jihatlari kam o`rganilganicha qolmoqda.
  

Turli hududiy, ekologik rayonlarning xalq xo`jaligini planlashtirish va rivojlantirish, butun xalq xo`jaligi majmuini tubdan qayta qurish sanoat va agrosanoat komlpekslarini qurish va ta`mirlash yuzasidan yangi yo`riqlar va normativlar (salomatlik me`yoriga asoslangan holda), sotsial-gigienik talablarni ishlab chiqarmasdan turib mumkin emas. Faqat xududlar va ishlab chiqarish tarmoqlari unchagina emas, balki alohida mehnat turlari uchun ham kishi o`z salomatligi uchun xatarsiz tarzda istiqomat qiladigan va ishlaydigan yagona normativlarni (tabiiy mezonlarni hisobga olgan hopda) ishlab chiqish zarurati mavjburdir. Mablag` ajratish va struktura siyosati ijtimoiy muxofaza sari yo`naltirilgan, sanitariya-gigiena va ekologik jihatdan ta`iminlangan bo`lishi darkor. Ijtimoiy-biologik va ekologik jihitdan inson imkoniyatlarini maqbul xolatga keltirish ko`plab mezonlarga ega. Mezonlar yordamida, insonning biologik-ijtimoiy mavjudod sifatida hayotiy faoliyati turli jixatlari, saviyalari va yo`llariga baho beriladi. Insonning antropometrik ko`rsatkichlari, ruxiy-jismoniy tavsifi, uning individual holatrari, jinsiy va irqiy ayrimlari, tabiiy va keyin yuzaga kelgan maxsus biologik jihatdan turli ko`rsatkichlarga ko`ra ajralib turadigan har bir shaxs va ijtimoiy guruxlarning turmush tarzida o`z aksini topadi. Fan va texnika taraqqiyotini jadallashtirish insonning antropoimetrik va ruhiy-jismoniy imkoniyatlarini jiddiy ravishda takomiplashtirish vazifasimi ilgari suradi.

• 
  Turli hududiy, ekologik rayonlarning xalq xo`jaligini planlashtirish va rivojlantirish, butun xalq xo`jaligi majmuini tubdan qayta qurish sanoat va agrosanoat komlpekslarini qurish va ta`mirlash yuzasidan yangi yo`riqlar va normativlar (salomatlik me`yoriga asoslangan holda), sotsial-gigienik talablarni ishlab chiqarmasdan turib mumkin emas. Faqat xududlar va ishlab chiqarish tarmoqlari unchagina emas, balki alohida mehnat turlari uchun ham kishi o`z salomatligi uchun xatarsiz tarzda istiqomat qiladigan va ishlaydigan yagona normativlarni (tabiiy mezonlarni hisobga olgan hopda) ishlab chiqish zarurati mavjburdir. Mablag` ajratish va struktura siyosati ijtimoiy muxofaza sari yo`naltirilgan, sanitariya-gigiena va ekologik jihatdan ta`iminlangan bo`lishi darkor. Ijtimoiy-biologik va ekologik jihitdan inson imkoniyatlarini maqbul xolatga keltirish ko`plab mezonlarga ega. Mezonlar yordamida, insonning biologik-ijtimoiy mavjudod sifatida hayotiy faoliyati turli jixatlari, saviyalari va yo`llariga baho beriladi. Insonning antropometrik ko`rsatkichlari, ruxiy-jismoniy tavsifi, uning individual holatrari, jinsiy va irqiy ayrimlari, tabiiy va keyin yuzaga kelgan maxsus biologik jihatdan turli ko`rsatkichlarga ko`ra ajralib turadigan har bir shaxs va ijtimoiy guruxlarning turmush tarzida o`z aksini topadi. Fan va texnika taraqqiyotini jadallashtirish insonning antropoimetrik va ruhiy-jismoniy imkoniyatlarini jiddiy ravishda takomiplashtirish vazifasimi ilgari suradi.
  

O`rta Osiyo hududining demografik o`ziga xosliklari jamiyatning qayta qurish va fan-texnikd taraqqiyoti sharoitlarida mexnat va salomatlikning ijtimoiy-gigienik, ruxiy-jisioniy va ergonometrik jihatlarini har tomonlama o`rganish asosida mehnat jarayonni maqbul holatga keltirish muammosiga kompleks yondashishni taqozo etadi.

• 
  O`rta Osiyo hududining demografik o`ziga xosliklari jamiyatning qayta qurish va fan-texnikd taraqqiyoti sharoitlarida mexnat va salomatlikning ijtimoiy-gigienik, ruxiy-jisioniy va ergonometrik jihatlarini har tomonlama o`rganish asosida mehnat jarayonni maqbul holatga keltirish muammosiga kompleks yondashishni taqozo etadi.
  
• 
  Ko`pgina tadqiqotqarda haqqoniy ravishda ta`kidlanganidek, zamonaviy korxona tizimida fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini amaliyotga joriy qilish uchun mas`ul texnik-iqtisodiy xizmat idoralari mavjud ekan, xozircha ijtimoiy boshqarish xizmati ko`pincha umuman yo`kdir. Bu insonning biologik-ijtimoiy jihatdan beqiyos rezervlarini to`la ravishda ochib berishga imkoniyat bermaydi.