Reja: Kuchaytirgichlarning asosiy texnik xarakteristika va parametrlari

---

2- Maruza. Kuchaytirgichlarning klassifikatsiyasi 
Reja: 
1. Kuchaytirgichlarning asosiy texnik xarakteristika va parametrlari 
2. Kuchaytirgichlarda teskari bog„lanish 
Tayanch iboralar:
 tok, kuchlanish, quvvat, o‘zgarmas tok kuchaytirgichlari
,
 past chastotali 
kuchaytirgichlar
,
 yuqori chastotali kuchaytirgichlar
, 
keng polosali kuchaytirgichlar, tor polosali 
kuchaytirgichlar
, 
amplituda.
 
 
Elektronikada, juda ko„p hollarda jarayonlarni avtomatlashtirish hamda ularning asosiy 
parametrlarni nazorat qilishda, noelektrik qiymatlarni elektrik usullar bilan o„lchashga va 
kuchsiz elektrik signallarni kuchaytirishga to„g„ri keladi. Bunday Hollarda elektron 
kuchaytirgichlar ishlatiladi. Demak, elektron kuchaytirgichning vazifasi juda kichik elektr 
signallari tok, kuchlanish, quvvat kabi parametrlarini tashqi tok manbai yordamida kuchaytirib 
berishdan iborat. Bunda, kuchaytirilayotgan elektr signallarining spektri o„zgarmaydi. 
Kuchaytirgich vazifasini bajaruvchi aktiv va passiv elementlardan tashkil topgan sxema 
kuchaytirish kaskadi deb yuritiladi. Kuchaytirgichlar kuchaytirish xususiyatlariga ko„ra bir 
kaskadli va ko„p kaskadli bo„ladi. (2.1) - rasmda kuchaytirgich kaskadining tuzilish sxemasi 
ko„rsatilgan. 
(2.1) - rasm Kuchaytirish kaskadining tuzilish sxemasi.
Umuman olganda, (2.1) -rasmdan ko„rinib turibdiki, kuchaytirgichlar, asosan, uch 
qismdan: boshqaruvchi (kuchaytiruvchi) inersion bo„lmagan element; o„zgarmas tok manbai; 
nagruzka - istemolchidan iborat. Qolgan barcha qismlar yordamchi bo„lib, kuchaytirgichning u 
yoki bu ish rejimini xosil qiladi.
Kuchaytirgichlar, asosan, vazifasiga, ishlatilayotgan elementlarining turiga va ularning 
ish rejimiga, kuchaytirilayotgan signallarning formasi va chastotasi diapazoniga qarab 
klassifikatsiya qilinadi. 
Deyarli Hamma kuchaytirgichlar berilayotgan signalning quvvatini oshirish uchun 
xizmat qiladi, lekin ba‟zi Hollarda kuchaytirgichni ishini uning chiqishidagi tok yoki 
kuchlanishning qiymati bilan baHolanadi. SHu sababli, ular vazifasiga qarab shartli ravishda 
tok, 
kuchlanish va quvvat
kuchaytirgichlariga bo„linadi. 
Kuchaytirgichda ishlatiladigan elementlariga qarab lampali, tranzistorli, parametrik, 
magnitli, kvant va boshqa kuchaytirgilarga bo„linadi. Zamonaviy kuchaytirgichlarda, asosan, 
tranzistorlar 
va 
integral 
sxemalar 
qo„llaniladi. 
Kuchaytirgich 
elementlarining 
kuchaytirgichlardagi ish rejimiga qarab chiziqli va chiziqli bo„lmagan ish rejimli
kuchaytirgichlarga bo„linadi. Agar signal quvvatini ortishida uning shakli (formasi) saqlansa, 
kuchaytirish chiziqli deb, aks holda esa, chiziqli bo„lmagan kuchaytirish deyiladi. 
CHiziqli ish rejimli kuchaytirgichlarning asosiy ko„rsatgichi amplituda chastotaviy 
xarakteristikasi (ACHX) bo„lib u sinusoidal kirish signali uchun aniqlangan kuchaytirish 

---

koeffitsienti modulining chastotaga bog„liqligini aks ettiradi. Umuman, kuchaytirgichlar 
chastotasining diapazoniga qarab quyidagi tiplarga bo„linadi. 
O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari (O‘TK)
, aniqrog„i sust o„zgaruvchi tok yoki kuchlanish 
kuchaytirgichlari o„ta past chastotalarda ishlatiladigan va signal chastotasining pastki quyi 
chegarasi nolga yaqin 


АК
0 bo„lgan, yuqoriga chegarasi ishlatilishiga qarab 10
3

10
8
Gs bo„lishi 
mumkin bo„lgan kuchaytirgichlardir. Zamonaviy O„TKlari o„zgaruvchan signallarni Ham 
kuchaytirish imkoniyatiga ega bo„lib, chastota spektrining yuqori chegarasi 100 MGsga etishi 
mumkin. O„TKlar avtomatika qurilmalarida va Hisoblash texnikasida keng qo„llanilmoqda. 
Past chastotali kuchaytirgichlar (PCHK)
tovush diapazonidagi uzluksiz davriy 
signallarni past chastotalarda (o„nlab gersdan o„nlab kilogersgacha) bir maXyorda kuchaytirib 
berish uchun xizmat qiladi. Ularning asosiy Xislati 
 
ю
к
/
chastota nisbatining etarlicha katta 
bo„lishidir. 
YUqori chastotali kuchaytirgichlar (YUCHK)
yuqori chastotali signallarning yakka yoki 
chastotalarning kichik oralig„ini kuchaytirish uchun xizmat qiladi. Ularga rezonans va o„zgarmas 
soxali kuchaytirgichlar misol bo„la oladi. 
YUCHKlarning kuchaytirish chastotasi diapazoni yuzlab MGs dan o„nlab GGs gacha. 
Keng polosali kuchaytirgichlar (KPK)
bir necha kilogersdan bir necha o„nlab megogers 
diapazonda ishlovchi kuchaytirgichlardir, yani ularning ishchi chastotasining pastki chegarasi 
PCHK diapazonida, yuqorigi chegarasi YUCHK diapazonida bo„ladi. KPKlar impulg„s 
signallarini kuchaytirishda qo„llaniladi. 
Tor polosali kuchaytirgichlar (TPK)
juda tor chastotalar diapazonida ishlaydi va ular 
yuqorigi va pastki chastotalar nisbatining kichikligi bilan xarakterlanadi. 
Kuchaytirgichning asosiy parametrlaridan biri kuchaytirish koeffitsientidir. U 
kuchaytirgich chiqishida qaysi bir kattalik (tok, kuchlanish yoki quvvat) asosiy bo„lishiga qarab 
nomlanadi. Kuchaytirish koeffitsienti kuchaytirgichdan chiqayotgan kuchlanish (tok, quvvat) 
kelayotganidan necha marta ko„pligini ko„rsatadi va mos ravishda K
U
(K
I
, K
P
) belgilanadi. 
Masalan, kuchlanish bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti 
кир
чик
u
U
U
K

,
tok bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti 
кир
чик
I
I
I
K

, (2.1) 
quvvat bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti 
кир
чик
p
P
P
K

, (2.2) 
deb ataladi. 
Amalda kuchlanish bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti ko„proq qo„llaniladi va 
kuchaytirish koeffitsienti belgisi K
U 
o„rniga K ishlatiladi. 
Ko„p kaskadli (bosqichli) kuchaytirgichning umumiy kuchaytirish koeffitsienti 
K=K
1