Reje: Kishi biznes hám isbilermenlik túsinikleri, olardıń mánisi hám mazmunı

Kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıw.
Reje:
1. Kishi biznes hám isbilermenlik túsinikleri, olardıń mánisi hám mazmunı.
2. Kishi biznes hám isbilermenlik iskerliginiń ekonomikalıq, social hám huqıqıy tiykarları.
3. Kishi biznes hám isbilermenlikti rawajlandırıwda banklerdiń roli.
4. Kishi biznes hám jeke isbilermenliktiń ekonomika tarmaqlarında rawajlandırıw máseleleri.
5. 0 'zbekistonda aldıńǵı ilim jetiskenlikleri hám innovciyalıq texnologiyalarǵa tiykarlanǵan kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıw keleshekleri.

Bazar múnosabatleri sharayatında ekonomikanı rawajlandırıwdıń tiykarǵı principleri biri kishi biznes hám isbilermenlik iskerligin rawajlandırıw bolıp tabıladı. Búgingi kúnde isbilermenlik teoriyasın rawajlandirıw tórt basqıshı bar. XVIII asirde payda bolǵan birinshi basqısh isbilermenlik qáwip-qaterin o 'zine alıw, basqasha etip aytqanda, táwekelshilik menen baylanıslı. Isbilermenliktiń ekinshi basqıshı bolsa innovatsiya procesi menen baylanislı bolıp tabıladı. Amerikaliq ekonomist alım Y.Sum peterning pikirine ko 'ra, isbilermenliktiń xarakteri tómendegilerde sawlelenedi:

— bazar ol ch ol n jańa tavar islep shıǵarıw ;
— islep shıǵarıw procesine jańa texnologiyalardı qollanıw etiw;
— jańa polish bazarların o 'zlashtirish;
— sheki onimdiń jańa túrleri hám tıykarların tabıw.
Isbilermenlik payda bolıwınıń úshinshi basqıshı isbilermenliktiń bólek jeke sapaları : social hám ekonomikalıq jaǵdaydıń o 'zgarishida tuwrı jol taba biliw qábileti, basqarıw qararların tańlaw hám qabıllawda gáresiz basqarıw qábiletleriniń toliq koriniwi menen tariyiplenedi.
Isbilermenlik teoriyasınıń rawajlanıwındaǵı házirgi basqıshnı tórtinshi basqıshqa kirgiziw múmkin. Oniń payda bolıwın isbilermen háreketin analiz qılıwdaǵı basqarıw aspektinde kóriw menen baylanıstıradı. Bul házirgi waqıtta teoriyada isbilermenlik mashqalalariniń analizi kóplegen o 'zara baylanıslı pánler sheńberinde alıp barılıwın ańlatadı. Házirgi zaman teoriyalıq izertlewlerinde tekǵana isbilermenlik islerdi gárezsiz aparıw usılı retinde, bálki firma ishindegi isbilermenlik yamasa ıntraprenerlikke itibar qaratiladi. «Intraprener» atamasi ámeleyatqa amerikaliq alım G.Pinsho tárepinen kiritilgen.
Bazar sharayatında isbilermenlikti basqarıwda onıń tómendegi qásiyetlerin itibarga alıw kerek:
— isbilermen hárdayim bazardaǵı talap hám usınıstı itibarga alıp jumıs kóredi;
—isbilermen nátiyjelikti támiyinlewshi say -háreketler qılıb, islep shiqarıw hárejatlerin kemeytiriw jollarin izleydi;
— biznestiń sońı nátiyjelerine juwap beretuǵın shaxslar, o 'z bizneslerin erkin shart sharayatların jeterli alıp barıwına jetarli imkániyatlar jaratadı; — kishi kárxananıń sońı nátiyjeleri, yaǵnıy onıń alatuǵın payda yamasa ziyanı tek bazar daǵı aldı -satdi procesinde ma'lum boladı ;
— kishi biznes menen shuǵıllanatuǵın isbilermen o 'z qarjılarini háreketke salıp, bazarda qanday qawip-xaterge dus keliwi yamasa juwmaqlawshı nátiyje qanday bolıwın anıq bilmeydi. Sonday etip, isbilermenlik ekonomikalıq iskerliginiń bólek túri bolip onıń negizinde ǵárezsiz ǵayrat, juwapkerlik, isbilermenlik ideyasina tiykarlanǵan, payda alıwǵa jóneltirilgen, maqsetke muwapıq iskerlik jatadı.
Isbilermenlik ekonomikalıq aktivliktiń bólek túri bo'lip, onıń baslanǵısh basqıshı, ádetde, pikirlew iskerligi yamasa onıń nátiyjesi menen baylanısqan boladı, tek ol keyin ápiwayı formanı aladı.Isbilermenlik jańalıq kirgiziw, tovar islep shıǵarıw iskerligin ozgertiw yamasa kárxananı (sonday aq kishi kárxananı ) shólkemlestiriw salasında dóretiwshiliktiń bar ekenligi menen de tariyiplenedi. Isbilermenlik iskerliginiń dóretiwshilik tárepleri basqarıwdıń jańa sistemada islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwdiń jańa usılları yamasa jańa texnologiyaların qollanıwda o 'z ma'nisin tabadı.
Isbilermen o 'zi isbilermenlik iskerliginiń tiykarǵı subyekti esaplanadı. Biraq isbilermen birden-bir subyekt emes, hár qanday halda ol islep shıǵarılǵan tovar yamasa xizmettiń tutiniwshisi hár qıylı jaǵdaylarda járdemshi yamasa basekeles retinde bóliwshi mámleket penen o 'zara baylanıslı quriwga májbur. Tutıniwshida, mámleket, de, jallanba (jumısshı ) xızmetker de isbilermenlik iskerligi subektleri qatarına kirediler.Isbilermen hám tutınıwshiniń o 'zaro m unosabatlarida isbilermen aktiv subyekt kategoriyasiga kiredi. Tutıniwshi bolsa bunda passiv rol oynaydı. Bul ózara múnásebetlerdi analiz qılıwda tutıniwshi isbilermenlik prossecinde indikatori rolin atqaradı. Isbilermen iskerligi predmetin quraytuǵın barlıq zat tutınıwshiniń unamlı bahasina iye bolgan haldaǵana amelga asırılıwı múmkin.
Bazar ekonomikası sharayatında isbilermen ushın tutiniwshiniñ maplerine muwapiq háreket etiwden basqa tutiniwshiğa ta 'sir qılıwdıń jolı jaqtır. Biraq bul isbilermen qarıydardıń maplerine muwapqi háreket etiwi kerekligini bildirmeydi. Isbilermenniñ ozi tutiniwshiniñ talabın qáliplestiriwi, jańa onim mútajliklerin jaratılıwmawi (eger qarıydar ushin zarur bollgan jańa tavar jaratılsa ) mumkin. Sonnan kelip shıqqan halda isbilermenlik iskerligin shólkemlestiriwdiń eki usılın keltiriw múmkin:
— tutiniwshiniñ making anıqlaw usılı ;
— tutiniwshiğa jańa tavar yamasa xizmetlerin «majburlep qabıl ettiriw » usılı.
Sonday etip, isbilermenniń tiykarǵı maqseti iz tutiniwshilarina iye boliw jolinda tavarǵa mútajlikti anıqlawdan ibarat esaplanadi.Isbilermen o 'z tutiniwshilarin qáliplestiriwde tómendegi tiykarǵı faktlerdi esapqa alıwı kerek:
— tovardiñ jańalıǵı jáne onıń qarıydar mapine mas keliwi;
— tavar yamasa xizmetlerdiñ sapası ;
— tavar yamasa xizmetlerdiñ bahası ;
— tavardıń universallıq dárejesi;
— tavardıń sırtqı kórinisi, onıń qarıydar talabına masliği ;
— satıwdan keyingi servis xizmetlerinen paydalanıw múmkinshiligi;
— tavardıń qabıl etilgen uliwma yamasa mámleket standartlarına sáykesligi;
— tovarlar hám xizm atlar reklamasiniñ ózine tartatuǵınliligi, qarıydar dıqqatın ózine qosıwı hám taǵı basqa .
Isbilermenniñ jeke qásiyetleri, qábiletleri, imkaniyatlari hám jumısqa tiyisli sapaları isbilermenliktiń háreketlendiriwshi kúshi boladi. Isbilermenniñ jumısqa baylanisli sapaları tómendegi faktlerge iye tıykarlanıwı kerek:
— birinshiden, bazardıń tavar hám xizm atlar menen tamiynleniw dárejesin analiz qılıw joli menen ekonomikalıq x o 'jalik sistemasinda oz jolin tabıwı ;
— ekinshiden, jeke islep shıǵarıw sistemensin jaratılıwinda tayarliq qábileti;
— ushinshiden , m arketing izertlewleri nátiyjelerinen kelip shıqqan xalqdan , dáslepki isbilermenlik esap -kitapların amelge asırıwı ;
— tortinshiden , isbilermenlik joybarın amelge asırıwda basshılıqtı tuwri yamasa jolģa qoyılıw qábileti;
— besinshiden , jańa texnikalıq, texnologiyalıq ideyani birinshi bolip dunyaģa in etiw ham de usi ideyadan amelde paydalanip jumıs, ol qanday natiyje beriwi , tovar yamasa xizmetler alıw mumkinligini sawlelendiriw.
Isbilermendiń bul isbilermenlik principler onıń dóretiwshiligine tiykarlanadı. Áne sol dóretiwshilik Y. Shum Peter pikirine tiykarınan, isbilermen basqalar itibar bermegen hám bilmegen jumıslarǵa itibar berip, jumıs alıp barıw imkànin beredi. Dóretiwshilik ilajin táreiyplewde tiykarǵı ustinligi boladi, bıraq ol túrli sırtqı kórinislerde boliwı múmkin. Isbilermen basqa dóretiwshilik jumıslar tárepinen ámelge asırılgan oylap tabıwlar, tabilmalardan qanday nátiyjeli paydalanıw mumkinligini biladi.
Usınıń menen birge, ol bul jańalıqlardan alıwshinin qızıǵıwshılıǵın oyatıwshı jańa, ájayıp zat islep shıǵarıw salasında paydalanıw jolların taba aladı. Biraq jańa ashılıw hám jańalıq tek tovar turiniń jańa strukturalıq bólimin jaratiwda emas, bálki tavar islep shıǵarıwdı jańalaw procesine qosıwdı talap qilmaytugın ápiwayılaw sırtqı kórinislerde de sawlelenedi. Másalan, ol tovar oramniń jańalanıwı, ádettegidey tovarǵa jańa ózgeshelik hám sapalar beriw ko'rinisinde sáwleleniwi múmkin.
Isbilermen iskerliginiń basqa tareplerinde az waqıtlarında da jańa ashılıwshılıq elementlerdi qollashi múmkin. Masalan, ol óndiristiń, ónimdi satıw kóz qarastın jańa formaların tabadı, sheriklik munosabatlarini o 'rnatadi, óndiristiń jańa texnologiyalarınan paydalanadı. Isbilermenniń taǵı bir zárúr ózgesheligi islep shıǵarıw processinde jańa ideyalardın amelge asırılıwı bazarda qanday qabıl etiliwin aldınan kóre biliw qábiletinde kóringen boladı. Shu tàrepten jańalıqtı bazarda qollanıw hám tutınıwshiniń juwabın bir processga birlestira alıw isbilermen jeńisiniń girewi bolıp tabıladı. K o'pgina izertlewshilerdiń jamiyetde isbilermenlik menen shug'ullanıwshlari sanı kóbeyip baratırganligın aytıp ótedi
Maģlıwatlarǵa kóre, gárezsiz iskerlik jurgiziwshi xalıqtıń 8-10% bólim i isbilermenlik menen shuǵıllanıwı múmkin. Isbilermenlik hár qanday basqa kásip sıyaqlı is penen az waqıtlıq sapaların talap etedi.
Isbilermennen en awele , ózine hám o 'z qábiletine ıseniw talap etiledi. Ózine ozi kúshine isenbeytugin insan tekǵana isbilermenlik emes bálki har qanday tarawdada jumıstı aqirina deyin jetkeriwge ılayıq emes.
Isbilermenniñ jeñisini belgileytuǵın keyingi shart agressivlik bolıp tabıladı. Bul jaǵdayda gáp, birinchidan, isbilermenge birinshilikke iye boliw isenimin beretuǵın, ekinshiden, ilaj kóringennenaq maqsetke qaratılgan háreketlerdi orınlawda gayrattı tartıp alıwǵa háreket etiwshi agressivlik haqqında ketayapti.Sunday etip, bul orındaǵı agressivlik am alda ideyalar, joybar hám ǵayrattı taprtib alıw jáne onı tez amelge asırıwdı ańlatadı. Bunday agressivlik átirapdagilarga (hámmeden aldın qasilaslarge) tuwrıdan tuwrı zıyan keltirmeydi, ol tikkeley zıyan keltiriwi múmkin (egerb birewdiń qandaydır tárepin islep shigarganda ǵayrattı o 'z qolına alsa, basqa kisi bunday tovardı islep shıǵara almaydi, demek, tavar islep shıǵarıw boyinsha baslamanı birinshi bo 'lib baslaganda bir karxananiń háreketi mólsherlengen daromadtı alıwına imkán bermeydi).
1. 2. Kishi biznes hám isbilermenlik iskerliginiń ekonomikalıq, social hám huqıqıy tiykarları
Isbilermenlikti rawajlandırıw ushin social, ekonomikalıq huqıqıy hám basqa belgili sharayatlar jaratılıwı kerek. Ekonomikalıq sharayatlarǵa tómendegiler kiredi:
tavarǵa bolǵan talap hám usınıs ;
qarıydar satıp alıwı ushın tavar túrleriniń bar ekenligi;
jumısshı kúshleriniń artıqmashlıǵı etiwdin jetispewshılıǵı.
Pul resurslariniń pul resurslarıniń hám olardan paydalanıw imkaniyatlari, kiritilgen kapitaldan olinayotgan daromad miqdori hám óz isbilermenlik waqıtlıq operatsiyaların finanslastırıw ushın alınıwı mólsherlengen kredit miqdari ekonomikalıq jaǵdayǵa ta 'sir etedi.Bul jumıslar menen bazar infratuzilm asini shólkemlesken túrli shólkemler shuǵıllanadı. Isbilermenler sonday shólkemler menen baylanıs ornatib, kommerciya operatsiyaların amelge asıradı. Finans xizmetine kórsetiwshi bankler, materiallar, yarım tayyar onimler, janar may, energiya, mashina hám úskeneler,instrumentlar menen dameleninlovchilar; tavardı qarıydarǵa etkazuvchi kótere hám usaq sawdagerler; kásiplik, yuridikalıq, buxgalteriya xizmetleri, dáldalshılıq xizmetin kórsetiwshi firma hám kárxanalar ;
jumısshı kúshiniyollashdayordam beretuǵın jumısqa jaylaw agentlikleri;
jumısshı hám m utaxassis xizm atchilam i tayarlap atırǵan oqıw orınları ;
reklama, transport, qamsızlandırıw agentlikleri; baylanıs hám informaciyanı uzatıw quralları bul shólkemler sistema ini quraydı.