Religia (i religijność) a początki socjologii

religia (i religijność) a początki socjologii;

• religia (i religijność) a początki socjologii;
• religia i religijność we współczesnych badaniach socjologicznych - główne problemy badawcze (i wyzwania):
• przemiany form wiary religijnej:
• wiara dla siebie, indywidualna, prywatna, odłączona w dużym stopniu od instytucji religijnych (indywidualizacja wiary i przynależności religijnej).
• wzrost znaczenia religii i jej instytucjonalizacja:
• rola wartości religijnych w życiu publicznym: państwo, polityka i religia (kościół).
• procesy sekularyzacji:
• emancypacja różnych dziedzin życia społecznego od wpływów religii;
• efekt modernizacji społeczeństwa;
• religia – przejście od „świętego baldachimu” do „parasola” (Peter Berger).

 trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:

•  trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:

• wpływ doświadczenia zachodniego chrześcijaństwa a odmienność innych kultur i religii;
• problem idei Boga osobowego;
• wiara a struktury instytucjonalne.

• propozycja definicji „religii” -

• podział na „sacrum” (to, co nadprzyrodzone) i „profanum” (to, co zwyczajne i codzienne) oraz rytuały (formy kontaktu ze sferą świętości);
• religia jako „system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości”;
• dyskusja na temat ujęcia.

• Joachim Wach (1898-1955) - religia jako doświadczenie sacrum;

• Zofia Zdybicka – religia to dziedzina „poznania opartego na źródłach nadprzyrodzonych (wiara) i działania ludzkiego skierowanego ku rzeczywistości transcendentnej”.

„nadnaturalizm” (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);

• „nadnaturalizm” (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);

• animizm (witalizm – wiara w duchy istniejące wokół nas i odpowiedzialne za określone sfery życia), religie i kulty tradycyjne (pierwotne);

• teizm (greckie θεoς theos – bóg) wiara w istnienie Boga/bogów, ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem – główne podziały:

• panteizm (utożsamienie Boga z naturą);
• politeizm;
• monoteizm;
• ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga/bogów.

• „idealizm transcendentny” („religia świecka”);

• religie synkretyczne;

• główne podziały religijne świata.

• egzystencjalna:
• religia nadaje sens w życiu, podejmuje problemy ostateczne (życia i śmierci), odpowiada na główne pytania egzystencjalne.
• udziela wsparcia psychicznego:
• szczególnie w chwilach „trudnych”, pozwala przetrwać w trudnej i złożonej rzeczywistości.
• nadaje spójność społeczeństwu:
• poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu wartości (kultura), tworzy wspólnotę kultury i odczuwania.
• kontrola społeczna:
• nakłada normy i stosuje sankcje, wiele norm prawnych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio odwołuje się do przekonań religijnych -
• a jednocześnie religia jest siłą konserwatywną i konfliktową.

„przeżywana”:

• „przeżywana”:
• związek emocjonalny z religią;
• rytualna:
• uczestnictwo w praktykach religijnych, modlitwach i obrzędach;
• intelektualna:
• znajomość doktryny;
• ideologiczna:
• zaangażowanie w system wartości danej religii.
• realizowana w życiu;
• religijność selektywna;
• socjologiczne korelaty religijności (płeć, wykształcenie i dochody, miejsce zamieszkania).

kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej, wiara skodyfikowana w dogmaty) – rodzaje kościołów:

• kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej, wiara skodyfikowana w dogmaty) – rodzaje kościołów:

• episkopalny (jednolita organizacja hierarchiczna – Kościół katolicki, Kościół anglikański, Cerkiew prawosławna);
• prezbiteriański (organizacja „demokracji przedstawicielskiej” i lokalność – Kościół prezbiteriański w USA);
• kongregacyjny (brak hierarchii, duże zróżnicowanie lokalne, Kościoły baptystów i kwakrów).

• sekta (niewielka i izolowana, odłącza się od uznanego kościoła, przywództwo oparte na charyzmie, potoczne użycie słowa „sekta”);

• wyznanie (duża sekta, uznana historycznie, dostosowana do społeczeństwa, akceptująca pluralizm religijny);

• kult (luźna i otwarta organizacja religijna);

• „kościół elektroniczny” (kulty audytoryjne).

sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym - procesy modernizacji wywierają negatywne skutki dla społecznego znaczenia religii i Kościołów (w tym p.w. pluralizm społeczno-kulturowy i religijny):

• sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym - procesy modernizacji wywierają negatywne skutki dla społecznego znaczenia religii i Kościołów (w tym p.w. pluralizm społeczno-kulturowy i religijny):

• wymiary sekularyzacji:

• spadek liczebności wyznawców religii instytucjonalnych (kościołów);
• spadek religijności (indywidualizacja życia religijnego);
• spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji.

• dyskusja na temat sekularyzacji - Pippa Norris, Ronald Inglehart, Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie (Nomos, Kraków 2006):

• znaczenie religii w perspektywie „bezpieczeństwa egzystencjalnego”;
• zwiększone poczucia bezpieczeństwa sprzyja sekularyzacji w krajach rozwiniętych;
• rozwój demograficzny sprawia, że świat staje się coraz bardziej religijny;
• podział między społeczeństwa religijne i świeckie wpływa na politykę światową i zwiększa rolę religii na arenie międzynarodowej.

nadal duże znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych), ale jednorodna dotychczas religijność przekształca się w różnorodność wiary i doświadczenia religijnego - staje się ona bardziej „od-kościelniona” i indywidualna. Główne pytania:

• nadal duże znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych), ale jednorodna dotychczas religijność przekształca się w różnorodność wiary i doświadczenia religijnego - staje się ona bardziej „od-kościelniona” i indywidualna. Główne pytania:
• „religijny” świat: jakich religii i kręgów geograficznych dotyczy sekularyzacja? (czy sekularna Europa stanowi wyjątek na mapie „religizującego się” świata?);
• zmiana religijności, czy zmiana samego „sacrum” (religia „wąska” – wobec Boga, czy religia „szeroka” – wobec „sacrum”);
• „nowa duchowość” – „de-sekularyzacja” (selektywizacja i subiektywizacja wiary religijnej – rola emocji i doświadczeń religijnych);
• zjawisko „wiary bez przynależności” (prywatyzacja religii) i „samowystarczalny humanizm” (Charles Taylor);
• nowe ruchy religijne - sekty, nowe religie, religie nietradycyjne, ruchy parareligijne itp. (ruchy afirmujące świat - np. ruch New Age, ruchy odrzucające świat tzw. „destrukcyjne” i ruchy przystosowawcze);
• ekspansja na „nie-religijne” obszary życia (czy sakralizacja „profanum”?) - „kult ciała”, „kult” pracy i konsumpcji i „kult” jednostki.

struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:

• struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:

• jednolitość i zróżnicowanie;
• prawosławie, kościoły i wyznania protestanckie;
• Świadkowie Jehowy;
• wyznawcy islamu;
• inne wyznania religijne (Kościół Polskokatolicki, Mariawici).

• instytucjonalizacja religii w Polsce (rola Kościoła katolickiego):

• dziedzictwo historyczne (zabory i okres międzywojenny);
• związek z tożsamością narodową („kościół ludu”);
• katolicyzm jako „religia obywatelska” (jako forma politycznej kontestacji i obrońca praw człowieka, okres „stanu wojennego”);
• poza-religijne funkcje kościoła.

wysokie auto-deklaracje wiary i wysoki poziom praktyk religijnych, ale zachodzi proces społecznego różnicowania religijności (zróżnicowanie regionalne);

• wysokie auto-deklaracje wiary i wysoki poziom praktyk religijnych, ale zachodzi proces społecznego różnicowania religijności (zróżnicowanie regionalne);
• stabilność poziomu religijności w Polsce – dlaczego?:
• religia jako forma społecznej „kultury” (rytuał odświętności);
• mocne więzy społeczne (obyczajowe) wynikające z rzadkich zmian miejsca zamieszkania;
• powolna dynamika bogacenia się, nie wpływa na jeszcze na zmiany religijności;
• silna nadal pamięć społeczna o Janie Pawle II.
• dokonujące się obecnie zmiany – pokolenie JP2 a reszta społeczeństwa:
• „de-konfesjonalizacja” – wiara zmienia się z dziedziczonej w zdobywaną i konstruowaną („Kościół wyboru”);
• selektywność wiary („prywatyzacja wiary”);
• de-instytucjonalizacja ideologicznego wymiaru religii;
• skutki religijne obecnej emigracji.

stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji

• stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji
• publicznej (oczekiwanie „apolitycznej polityki”;
• ogólne zaufanie do Kościoła katolickiego (niskie na początku lat 90. XX wieku, obecnie jest nadal duże);
• związki z parafią;
• religijność a zmienne społeczne:
• płeć (bardziej religijne są kobiety), miejsce zamieszkania (bardziej religijnie są mieszkańcy wsi i małych miast), dochód i wykształcenie (im wyższe, tym raczej niższa religijność), region (województwo) - podkarpackie, małopolskie i opolskie są najbardziej religijnymi częściami kraju;
• religijność a aktywność publiczna (kapitał społeczny): im wyższa religijność tym większy udział w wyborach lokalnych i krajowych, a także w stowarzyszeniach pozarządowych;
• co dalej z polską religijnością?:
• religijność jako „zasób” społeczny i kulturowy;
• poczucie tożsamości - przesunięcie ku „kulturze” i „historii”.

 

•  

socjologiczne rozumienie religii:

• socjologiczne rozumienie religii:

• propozycja definicji „religii” - Emil Durkheim (1912).

• różnorodność typów religii (ze względu na treść ich wiary)

• funkcje religii;

• typy religijności - osobiste związki z religią, stopniowalność religijności;

• formy organizacji zbiorowości religijnych;

• „sekularyzacja” życia społecznego („nowa duchowość”);

• przyszłość religii;

• religia i religijność w społeczeństwie polskim.

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XVIII. par. 3. Religia);

• Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XVIII. par. 3. Religia);

• Mirosława Marody, Sławomir Mandes, Przemiany polskiej religijności, w: Aleksandra Jasińska-Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków jednoczącej się Europie, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012;

• Metoda i znaczenie. Problematyka rozumienia w badaniach sondażowych, CBOS, Warszawa 2012 (artykuł Mirosławy Grabowskiej, pt. Co to znaczy wierzyć we współczesnej Polsce?)