Religia (i religijność) a początki socjologii

religia (i religijność) a początki socjologii;

• religia (i religijność) a początki socjologii;
• religia i religijność we współczesnych badaniach socjologicznych;
• główne problemy badawcze (i wyzwania):
• „prywatyzacja” religii:
• czyli wiara dla siebie, indywidualna, prywatna, odłączona w dużym stopniu od instytucji religijnych (indywidualizacja).
• instytucjonalizacja religii:
• rola wartości religijnych w życiu publicznym: państwo, polityka i religia (kościół).
• procesy sekularyzacji:
• emancypacja różnych dziedzin życia społecznego od wpływów religii;
• efekt modernizacji społeczeństwa;
• religia – przejście od „świętego baldachimu” do „parasola”.

 trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:

•  trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:

• wpływ doświadczenia zachodniego chrześcijaństwa a odmienność innych kultur i religii;
• problem idei Boga osobowego;
• wiara a struktury instytucjonalne.

• propozycja definicji - Emil Durkheim (1912):

• podział na „sacrum” (to, co nadprzyrodzone) i „profanum” (to, co zwyczajne i codzienne) oraz rytuały (formy kontaktu ze sferą świętości);
• religia jako „system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości”.

• Joachim Wach (1898-1955) - religia jako doświadczenie sacrum;

• Zofia Zdybicka – religia to dziedzina „poznania opartego na źródłach nadprzyrodzonych (wiara) i działania ludzkiego skierowanego ku rzeczywistości transcendentnej”.

nadnaturalizm (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);

• nadnaturalizm (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);

• animizm (witalizm – wiara w duchy istniejące wokół nas i odpowiedzialne za określone sfery życia);

• teizm (greckie θεoς theos – bóg) wiara w istnienie Boga/bogów, ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem – główne podziały:

• panteizm (utożsamienie Boga z naturą);
• politeizm;
• monoteizm;
• ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga/bogów.

• idealizm transcendentny (religia świecka);

• główne podziały religijne świata.

egzystencjalna:

• egzystencjalna:
• religia nadaje sens w życiu, podejmuje problemy ostateczne (życia i śmierci), odpowiada na główne pytania egzystencjalne.
• udziela wsparcia psychicznego:
• szczególnie w chwilach „trudnych”, pozwala przetrwać w trudnej i złożonej rzeczywistości.
• nadaje spójność społeczeństwu:
• poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu wartości (kultura), tworzy wspólnotę kultury i odczuwania.
• kontrola społeczna:
• nakłada normy i stosuje sankcje, wiele norm prawnych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio odwołuje się do przekonań religijnych -
• a jednocześnie religia jest siłą konserwatywną i konfliktową.

kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej, wiara skodyfikowana w dogmaty) – rodzaje kościołów:

• kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej, wiara skodyfikowana w dogmaty) – rodzaje kościołów:

• episkopalny (jednolita organizacja hierarchiczna – Kościół katolicki, Kościół anglikański, Cerkiew prawosławna);
• prezbiteriański (organizacja „demokracji przedstawicielskiej” i lokalność – Kościół prezbiteriański w USA);
• kongregacyjny (brak hierarchii, duże zróżnicowanie lokalne, Kościoły baptystów i kwakrów).

• sekta (niewielka i izolowana, odłącza się od uznanego kościoła, przywództwo oparte na charyzmie, potoczne użycie słowa „sekta”);

• wyznanie (duża sekta, uznana historycznie, dostosowana do społeczeństwa, akceptująca pluralizm religijny);

• kult (luźna i otwarta organizacja religijna);

• „kościół elektroniczny” (kulty audytoryjne).

nazewnictwo i charakter społeczny:

• nazewnictwo i charakter społeczny:

• sekty, nowe religie, religie nietradycyjne, ruchy parareligijne itp.

• socjologiczny charakter „nowego ruchu religijnego”:

• izolacja od otoczenia, niezależność, charyzmatyczne przywództwo, silna wewnętrzna integracja grupy, lojalność członków, ale i duża płynność uczestnictwa.

• typy nowych ruchów religijnych:

• ruchy afirmujące świat (np. ruch New Age);
• ruchy odrzucające świat (tzw. „destrukcyjne”);
• ruchy przystosowawcze.

• regulacje prawne a nowe ruchy religijne;

• ruchy antykultowe.

przeżywana:

• przeżywana:
• związek emocjonalny z religią;
• rytualna:
• uczestnictwo w praktykach religijnych, modlitwach i obrzędach;
• intelektualna:
• znajomość doktryny;
• ideologiczna:
• zaangażowanie w system wartości danej religii.
• realizowana w życiu;
• religijność selektywna;
• socjologiczne korelaty religijności (płeć, wykształcenie i dochody, miejsce zamieszkania).

sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym – wymiary sekularyzacji:

• sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym – wymiary sekularyzacji:

• spadek liczebności wyznawców religii instytucjonalnych (kościołów);
• spadek religijności (indywidualizacja życia religijnego);
• spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji.

• dyskusja na temat sekularyzacji:

• etapy sekularyzacji:
• „od-kościelnienie” (rozdział państwa i kościoła);
• zjawisko „wiary bez przynależności” (prywatyzacja religii);
• „samowystarczalny humanizm” (Charles Taylor).
• główne pytanie badawcze:
• jakich religii i kręgów geograficznych dotyczy sekularyzacja?

Max Weber „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1906):

• Max Weber „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1906):

• religia jako bodziec i element zmiany społecznej;
• religia protestancka a powstawanie kapitalizmu („duch kapitalizmu”).

• fundamentalizm religijny ( fundamentalizm to „tradycja, która się broni w sposób tradycyjny”):

• ścisłe przestrzeganie zasad tradycyjnej wiary i zwyczajów;
• powrót do tradycji (do starych, „klasycznych” czasów).

• fundamentalizm a nowoczesność:

• czy to reakcja na współczesną racjonalizację życia społecznego i indywidualizację?

• fundamentalizm religijny w innych religiach i wyznaniach (islamski, chrześcijański itp.).

duże znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych);

• duże znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych);

• zmiana religijności, czy zmiana samego „sacrum”:

• religia „wąska” – wobec Boga;
• czy religia „szeroka” – wobec sacrum.

• ekspansja na „nie-religijne” obszary życia (czy sakralizacja „profanum”):

• kult „narodu”;
• „kult ciała”, „kult” pracy i konsumpcji i „kult” jednostki.

• „religijny” świat:

• czy sekularna Europa stanowi wyjątek na mapie „religizującego się” szybko świata?;
• wzrost fundamentalizmu religijnego, a w świecie – czy wojna kultur?;
• efekt globalizacyjny (szybsze „krążenie” idei religijnych);
• religia a społeczeństwo obywatelskie (religia a aktywność społeczna, instytucje religijne a samo-organizacja obywatelska).

struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:

• struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:

• jednolitość i zróżnicowanie;
• prawosławie, kościoły i wyznania protestanckie;
• Świadkowie Jehowy;
• wyznawcy islamu;
• inne wyznania religijne.

• instytucjonalizacja religii w Polsce (rola Kościoła katolickiego):

• dziedzictwo historyczne (zabory i okres międzywojenny);
• związek z tożsamością narodową („kościół ludu”);
• katolicyzm jako „religia obywatelska” (jako forma politycznej kontestacji i obrońca praw człowieka, okres „stanu wojennego”);
• poza-religijne funkcje kościoła.

wysokie auto-deklaracje wiary i wysoki poziom praktyk religijnych, ale zachodzi proces społecznego różnicowania religijności (zróżnicowanie regionalne);

• wysokie auto-deklaracje wiary i wysoki poziom praktyk religijnych, ale zachodzi proces społecznego różnicowania religijności (zróżnicowanie regionalne);
• stabilność poziomu religijności w Polsce – dlaczego?:
• religia jako forma społecznej „kultury” (rytuał odświętności);
• więzy społeczne (obyczajowe) wynikające z rzadkich zmian miejsca zamieszkania;
• powolna dynamika bogacenia się, nie wpływa na jeszcze na zmiany religijności;
• silna nadal pamięć społeczna o Janie Pawle II.
• dokonujące się obecnie zmiany – pokolenie JP2 a reszta społeczeństwa:
• „de-konfesjonalizacja” – wiara zmienia się z dziedziczonej w zdobywaną i konstruowaną („Kościół wyboru”);
• selektywność wiary („prywatyzacja wiary”);
• de-instytucjonalizacja ideologicznego wymiaru religii.
• skutki religijne obecnej emigracji.

stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji publicznej (poparcie na rzecz nie ingerowania Kościoła w życie publiczne kraju) – oczekiwanie „apolitycznej polityki”;

• stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji publicznej (poparcie na rzecz nie ingerowania Kościoła w życie publiczne kraju) – oczekiwanie „apolitycznej polityki”;
• ogólne zaufanie do Kościoła katolickiego (niskie na początku lat 90. XX wieku, obecnie jest nadal duże);
• związki z parafią;
• religijność a zmienne społeczne:
• płeć (bardziej religijne są kobiety), miejsce zamieszkania (bardziej religijnie są mieszkańcy wsi i małych miast), dochód i wykształcenie (im wyższe, tym raczej niższa religijność), region (województwo) - podkarpackie, małopolskie i opolskie są najbardziej religijnymi częściami kraju;
• religijność a aktywność publiczna (kapitał społeczny): im wyższa religijność tym większy udział w wyborach lokalnych i krajowych, a także w stowarzyszeniach pozarządowych;
• co dalej z polską religijnością?:
• religijność jako „zasób” społeczny i kulturowy;
• poczucie tożsamości - przesunięcie ku „kulturze” i „historii” i miejsce religii.

 

•  

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XVIII. par. 3. Religia);

• Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XVIII. par. 3. Religia);

• Mirosława Marody, Sławomir Mandes, Przemiany polskiej religijności, w: Aleksandra Jasińska-Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków jednoczącej się Europie, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012;

• Metoda i znaczenie. Problematyka rozumienia w badaniach sondażowych, CBOS, Warszawa 2012 (artykuł Mirosławy Grabowskiej, pt. Co to znaczy wierzyć we współczesnej Polsce?);

• a także lektury z ćwiczeń:

• Emil Durkheim, Elementarne formy życia religijnego, w: F. Adamski (red.), Socjologia religii, Kraków 1983;
• Peter L. Berger, Sekularyzacja a problem wiarygodności religii, w: Franciszek Adamski, (wybór), Socjologia religii. Wybór tekstów, Kraków 1983, s. 374-385;
• Rafał Boguszewski, Polak – na zawsze katolik?; Tadeusz Szawiel, Religijna Polska, religijna Europa, w: „Więź” 2008, nr 9,