Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haynrih Tsayzinq ( 1568 − 1602)
| Renessans dövründə maşınqayırma 215 kolbanın oxu ilə oval üzüklə əlaqələndirilir. Dirsək yuxarı qalxdıqda o, üzüyü özü ilə hərəkət etdirir və beləliklə, kolbanı hərəkətə gətirir. Suyun silindrə daxil olması və boruya verilməsi, kolbanın aşağı və yuxarı hissələrində yerləşdirilmiş bir cüt klapanın köməyi ilə yerinə yetirilir. Bunlardan əlavə Zonçanın işlərində fırlanan kran, kabab döndərən qurğu və düşən çəkiclərlə işləyən barıt hazırlama maşınına da rast gəlinir. Bu maşınlar, indiyə qədər bu kitabda verilmiş qurğulardan prinsip etibarı ilə fərqlənmədiyindən burada onların izahına ehtiyac duyulmur. Şəkil 1.170. Dirsəkli valla işləyən su nasosu. Renessans dövründə maşınqayırma 216 Haynrih Tsayzinq ( 1568 − 1602) A lmaniyada maşınqayırma üzrə ən qədim kitab Haynrih Tsayzinq (alm. Heinrich Zeising) tərəfindən yazılmış və 1612 − 1614-cü illərdə kiçik formatda çap olunmuş “Maşınlar səhnəsi” (lat. “Theatrum Machinarium etc.”) hesab olunur [1.45]. Müəllif haqqında heç nə məlum deyil. Yalnız kitaba yazılmış ön sözdən məlumdur ki, Çayzing 1 sentyabr 1613-cü ildə vəfat etmişdir. O vəfat edəndən sonra kitabın ΙΙΙ və Ι V hissələri, mütəxəssislərin fikrincə nəşriyyat tərəfindən tərtib edilmişdir. Tsayzinq kitabında, o dövrdə məlum olan maşınları toplayaraq öz ixtiraları ilə tamamlamışdır. Onun özünün kitabın girişində yazdığı ön sözdən aydın olur [1.45]: “...İti düşüncəli adamlar tərəfindən ixtira edilmiş maşınları bizlərə qalmış əlyazmalardan toplayaraq və bunun əsasında bir kitab tərtib etmək istəyi böyük zəhmət və iş tətbiq etmədən mümkün deyil”. Tsayzinq kitabın əvvəlində “maşın” anlayışının izahını verir və çevrələrin maraqlı təbiətindən bəhs edir. Öncə maşınları hərəkətə gətirən qüvvələrdən, xüsusilə öz-özünə hərəkət edən (gərilmiş yaylarla işləyən) maşınlardan danışır. Daha sonra küləklə işləyən maşınların işləmə prinsiplərini təsvir edir. Kitabın III bölməsində o, əl ilə işləyən su qaldıran maşınlardan bəhs edir, su çarxı haqqında yazdıqdan sonra isə su nasoslarının bəhsinə keçir. Zonçanın işlərində olduğu kimi, nasoslarda dirsəkli val üzük birləşməsi ilə işləyən kolbalar təsvir edilir. Nasosların iş prinsipi məlum ardıcıllıqla bəhs edilir. Bu bölmədə maraq doğu- Şəkil 1.171. Yanğınsöndürən. Renessans dövründə maşınqayırma 217 ran yanğınsöndürən maşınlarıdır. Tsayzinq təkərli araba üzərində yerləşdirilmiş nasosun quruluşunu verir (şəkil 1.171). Nasoslar dördkünclü su ilə doldurulmuş mis çəndə yerləşdirilir. Yanğın zamanı içi su ilə dolu araba yanğın yerinə aparılır və nasoslar iki işçi tərəfindən hərəkət etdirilərək su vurulur. III bölmədə iki pilləli dəyirman təsvir olunmuşdur (şəkil 1.172). Dəyirman üfiqi vəziyyətdə yerləşdirilmiş silindrik lövhənin köməyi ilə insanlar tərəfindən hərəkətə gətirilir. Bu dəyirmanın iş prinsipi Zonçanın maili çarxa malik dəyirmanın iş prinsipi ilə oxşardır. Şəkil 1.172. İki daşlı dəyirman. Bu bölmədə daha bir maraqlı maşın mişarlama dəzgahıdır (şəkil 1.173). Ramellinin işlərindəki dirsəkli qol ötürməsindən fərqli olaraq burada mişarı hərəkət etdirmək üçün qol sürətlə fırlanan çarxa bərkidilir. Su çarxından verilən hərəkət dirsəkli qol bərkidilmiş vala ötürülür. Qol döndükdə onunla hərəkətli əlaqədə olan mişarı yuxarı-aşağı hərəkət etdirir. Ağac bərkidilmiş stolu hərəkət etdirmək üçün o, zəncirlə stolun arxa tərəfində yerləşdirilmiş valla əlaqələndirilir. Bu val, hərəkəti bir neçə dişli çarxdan ibarət ötürmənin köməyi ilə su çarxından alır. Stola veriş dişli çarxların ötürmə nisbəti ilə təyin olunur. Renessans dövründə maşınqayırma 218 Tsayzinq kitabında su çarxları ilə işləyən pardaqlama emalatxanasının təsvirini verir. Şəkil 1.174-də bu emalatxanada tətbiq olunan pardaq dəzgahının sxematik təsviri verilmişdir. Bu dəzgahın Zonçanın işlərində verilmiş dəzgahdan fərqi ondadır ki, burada ilk dəfə olaraq qayış ötürməsindən istifadə edilir. Su çarxından verilən fırlanma hərəkəti qayışın köməyi ilə dəmir valda oturdulmuş pardaq dairələrinə ötürülür. Müəllifin fikrincə, bu dairələrlə xəncərlərin tilləri və alətlər itilənirdi. Şəkil 1.173. Mişarlama dəzgahı. Renessans dövründə maşınqayırma 219 Şəkil 1.174. Pardaq dəzgahı. Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|