Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Salomon de Qaus ( 1576 − 1626)
Renessans dövründə maşınqayırma 220 Salomon de Qaus ( 1576 − 1626) S alomon de Qaus ( fran. Salomon de Caus) fransız fiziki və mühəndisi olub, 1576-cı ildə Fransanın Dip (fran. Dieppe) şəhərində anadan olmuşdur (şəkil 1.175). 1612-ci ildə təhsil almaq üçün İngiltərəyə gedən Salomon bir müddət orada yaşadıqdan sonra Almaniyaya üz tutur. O, 1614 − 1620-cı illərdə Haydelberq şəhərində Şahzadə Fridrixin yanında işləyərək Haydelberq sarayının tikilməsi və onun ətrafında bağın salınmasında iştirak etmişdir. Sonralar Salomon geri Fransaya qayıdır. O, dövrünün məşhur fiziklərindən biri olmuşdur. Bəzən səhv olaraq, onu buxar maşınının ixtiraçısı kimi də qələmə verirlər. Salomon 1626- cı ildə Parisdə vəfat etmişdir [1.92]. Salomon 4 kitab yazmışdır. Onun işləri demək olar ki, tamamilə itmişdir. Sonralar fransız alimi Araqo onun işlərini araşdıraraq, yenidən ona maraq oyatmışdır. Maşınqayıranlar üçün Salomonun “Müxtəlif maşınlarda güc yaradan hərəkətlər haqqında ” (fran. Les Raisons des forces mouvantes avec diverses machines) kitabı əhəmiyyət kəsb edır [1.92, 1.93]. Kitabı Salomon Aristotelin alov və havaya verdiyi tərifi ilə başlayır. 1. Alov, işıq saçan, quru və yüngül element olub, öz istisi ilə böyük güc yaratmaq qabiliyyətinə malikdir. 2. Hava, quru və yüngül elementdir, o sıxıla bilmə qabiliyyətinə malik olub, böyük güc yarada bilir. Təcrübi olaraq Salomon havanın gücünü izah etmək üçün qapalı qaba su dolduraraq odda qızdırır. Bunun üçün diametri 30 sm və qalınlığı 2,4 sm olan içi boş mis kürə götürülür. Bu kürənin içinə kiçik deşikdən su Şəkil 1.175. Salomon de Qaus Renessans dövründə maşınqayırma 221 doldurulur və deşik möhkəm tıxanır. Kürə qızdıqda onun içərisində su buxarının yaratdığı təzyiq böyük partlayışla kürəni parçalayır. Başqalarından fərqli olaraq, Salomon ilk dəfə olaraq “havanın” gücünü daha qabarıq şəkildə göstərmişdir [1.93]. Kitabın “Problema” adlanan hissəsində Salomon müxtəlif maşınlardan bəhs edir. Bunlardan bir neçəsi aşağıda verilmişdir: I. “Suyu çaydan necə qaldırmalı və nasosların gücü” Şəkil 1.176, a-da nasos qurğusu təsvir olunmuşdur. Diametri 360 sm və eni 180 sm olan su çarxına hər iki tərəfdən 9,6 sm qalınlığında dirsəklər bağlanır. Dirsəklərin üstündə nasoslar yerləşdirilir və qollarla əlaqələndirilir. Bu nasoslar 24 − 28 sm enində və 240 − 270 sm hündürlüyündə hazırlanır. Kolbanın gedişi 120 sm-dir. Çarx fırlandıqda o dirsəklərin köməyi ilə kolbaları ardıcıl olaraq hərəkət etdirir. Nasoslara birləşdirilmiş boru suyu soraraq yuxarıya qaldırır. a) eyni səviyyəli b) müxtəlif səviyyəli Şəkil 1.176. Su nasosları. Renessans dövründə maşınqayırma 222 II. “Axar sudan su qaldıran başqa bir maşın” Bu nasosun cizgisi şəkil 1.176 b-də verilmişdir. Onun yuxarıdakından fərqi ondadır ki, nasoslar eyni səviyyədə yox, iki mərtəbədə yerləşdirilir. Bu suyu daha da yuxarıya qaldırmağa imkan verir. III və IV. “Atların köməyi ilə bulaqdan və ya çaydan suyu necə qaldırmalı” Bu məqsədlə tətbiq olunan nasos şəkil 1.177-də təsvir edilmişdir. Nasos iki silindrdən ibarətdir. Nasosun sağ və sol tərəflərində silindrlərdə yerləşdirilmiş kolbalar iplərlə barabanlardan asılır. Barabanlarda yarısı dişlərlə örtülmüş çarxlar bərkidilir. İplər dolanmış valların ortasında, üzərində diş olan başqa bir val yerləşdirilir. Bu val atlarla hərəkətə gətirilən qola dişli çarx ötürməsi ilə birləşdirilir və həmişə eyni istiqamətdə fırladılır. Aparan valdakı dişli çarx kolbalar bağlanmış valı gah bu, gah da digər tərəfə fırladaraq nasosları ardıcıl hərəkətə gətirir. IV. “Nasos və su çarxı ilə suyu necə qaldırmalı” Su çarxının valı dişli çarx ötürməsi ilə bir başqa valla birləşdirilir. Bu valın uc hissəsində dişli çarx (a) oturdulur (şəkil 1.178). Şəkil 1.177. Qoşa su nasosu. Renessans dövründə maşınqayırma 223 Dişli çarx sağ və sol tərəfdən, diametri 2 dəfə böyük olan dişli çarxlara (c, d) ilişdirilir. Bu dişli çarxların oxunda bundan əlavə iki eksentrik şayba (e, f) oturdulur. Aparıcı valdakı dişli çarx a eyni zamanda daxilində dişlər olan oval şəkilli həlqə ilə əlaqələndirilir. Bu həlqənin a dişli çarxı ilə hər hansı tərəfdən ilişməsi e və f şaybalarının vəziyyəti ilə tənzim edilir. Həlqə öz növbəsində su nasosunun kolbası ilə birləşdirilir. Çarx (a) həlqə ilə əvvəlcə bir tərəfdən təmasda olur. Çarx döndükdə həlqə bir nöqtədən başqa nöqtəyə (məs. yuxarıya) qaldırılır. Eyni zamanda dönən c və d çarxları həlqəni bir tərəfdən digər tərəfə itələyir. Beləliklə, a çarxı ilə həlqə digər tərəfdən kontakta girir və əks tərəfə hərəkət etdirilir. V. “Ağacdan olan su boruların deşilməsi üçün dəzgah”. Şəkil 1.179-da burğulama dəzgahının ümumi görünüşü verilmişdir. Bu dəzgahın işləmə prinsipi Leonardonun işində təsvir olunmuş dəzgahdan o gədər də fərqlənmir. Stolun üzərində hərəkətli bərkidilmiş tərtibatda ağac pəstah yerləşdirilir. Fəhlə tərtibatı, su çarxının oxu ilə hərəkətə gətirilən burğu alətinə tərəf itələyir. Bununla, silindrik pəstahın içərisi deşilərək boru şəklinə salınır. VI. “ Oval hissələrin emalı üçün torna dəzgahı” Salomonun kitabında təsvir olunmuş, oval formalı pəstahların emalı üçün dəzgah maraq kəsb edir (şəkil 1.180). Pəstaha oval hərəkəti ver- Şəkil 1.178. Su nasosu. Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|