Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 236 lərində tətbiqi onun az gücə malik olması səbəbindən həyata keçirilə bilmir. Bu baxımdan Nyukomenin maşını uğurla tətbiq oluna bilir. Onun, Papinin ideyasına əsaslanaraq düzəltdiyi maşını silindrdən kənarda yerləşdirdiyi su çənindən alınan buxarla işləyirdi. Nyukomenin buxar maşını dağ mədənlərində tətbiq olunsa da, onun enerji məsrəfi yüksək olduğundan rasional istifadə oluna bilməmişdir (şəkil 2.4). Şəkil 2.4. Nyukomenin buxar maşını. Yüksək gücə malik buxar maşınlarının hazırlanması ilk növbədə hissələrin hazırlanmasında əldə edilən dəqiqlikdən asılı idi. O dövrün mexaniki emal texnologiyasının səviyyəsi hələ o dərəcədə deyildi ki, silindrləri yüksək dəqiqliklə hazırlamaq mümkün olsun. 1769-cu ldə Ceyms Vattın (ingl. James Watt) məşhur ixtirası ilə parallel olaraq, ingilis alimi Smeaton atmosfer buxar maşınını, əsasən mexaniki emal baxımından optimallaşdırır [2.7]. O silindrin daxili hissəsini yüksək dəqiqliklə emal etmək üçün toplarda istifadə olunan burğulama dəzgahı təkmilləşdirir. Bunun üçün o, burğu başlığının ağır- Sənaye inqilabı 237 Şəkil 2.5. Smeatonun düzəltdiyi burğulama dəzgahı. lığının emal zamanı təsirini azaltmaq üçün alətlə birlikdə borunun daxilində hərəkət edən arabadan istifadə edir (şəkil 2.5). Burada pəstahın qeyri-dəqiqliyi arabanın səlis hərəkətini azaltdığından, emal prosesi o qədər də dəqiq alınmırdı. Buxar maşınlarının hazırlanmasında həlledici irəliləyiş emal texnologiyasında edilmiş inkişafla bağlı idi. 1775-ci ildə Con Vilkinson (ingl. Jon Wilkinson) tərəfindən düzəldilmiş iki dayaqda oturdulmuş burğulama dəzgahı yüksək dəqiqlik təmin etmişdir (şəkil 2.6). Bu maşınla ilk dəfə olaraq Çeyms Vattın düzəltdiyi buxar maşının silindri emal olunmuşdir. Vilkinsonun burğulama dəzgahında mexaniki emal həm də onunla fərqlənirdi ki, kəsiçi alət kimi ilk dəfə olaraq tigel poladından istifadə edilmişdir. Bu, emal olunan səthin əvvəlkinə nisbətən yüksək keyfiyyətdə hazırlanmasına imkan verirdi. 1782-ci ildə Vilkinsonun fabrikində aşağı təzyiqdə işləyən ilk Vatt buxar maşını hazırlanır. Vattın ixtirasının arxasında bir neçə şərt dururdu. Bunlardan başlıcası ondan ibarət idi ki, o dövrdə mexaniki emal texnologiyasının malik ol- Sənaye inqilabı 238 duğu səviyyə lazım olan dəqiqliyi təmin etməyə imkan vermişdir. Digər tərəfdən mövcud olan iş maşınlarının kifayət qədər gücə malik olmaması yeni texnikanın yaradılmasını tələb edirdi. Şəkil 2.6. Vilkinsonun burğulama dəzgahı. Nyukomenin ixtira etdiyi buxar maşını ilə müqayisə apardıqda Vattın maşınının üstünlüklərini görmək olur. Nyukomenin buxar maşınının iş prinsipi istilik enerjisinin mexaniki enerjiyə çevrilməsinə əsaslanır. Maşının işçi kamerası, içərisində kolba yerləşdirilmiş silindrdən ibarətdir (şəkil 2.7). Silindrin alt tərəfində, içərisində su qaynayan çən yerləşdirilir. Çən ventil vasitəsilə silindrlə əlaqələndirilir. Kolba üst tərəfdə yerləşdirilmiş mancanağın qoluna bərkidilir. Kolba yuxarı-aşağı hərəkət etdikdə o, mancanaq vasitəsilə quyuda yerləşdirilmiş su nasosunu hərəkətə gətirir. İşçi qüvvəni yaratmaq üçün, buxar çənindən silindrə buxar verilir. Silindrə daxil olan buxar kolbanı yuxarı itələyir. Sonra silindrə başqa Sənaye inqilabı 239 borudan soyuq su püskürdülür. Bu zaman işçi kamerada olan isti buxar soyuyaraq kondensə olunur. Silindrdə buxarın soyuması nəticəsində “qismi vakuum” yaranır. Xaricdəki atmosfer təzyiqi ilə silindrdəki təz- 1- Buxar çəni 2- Silindr 3- Kolba 4- Kran 5- Su çəni 6- Kran 7- Boru 8- Mancalaq 9- Ventil 10- Tarazlayıcı yük 11- Su nasosu Şəkil 2.7. Nyukomenin düzəltdiyi buxar maşının sxemi. yiq fərqi nəticəsində kolba aşağıya itələnir. Nəticədə silindrdə əmələ gəlmiş su, işçi kameradan başqa boru ilə xaric edilir. Sonradan kameraya yenidən buxar vurulur və proses təkrar olunur. Bu maşının işləmə taktı dəqiqədə 10 dəfə idi [2.8, 2.9]. Papinin konstruksiyasından fərqli olaraq Nyukomenin maşını praktikada tətbiq edilmiş, bir əsrdən artıq torpaqların suvarılmasında su nasoslarının işlədilməsi üçün istifadə edilmişdir. Ancaq bu maşının faydalı iş əmsalı 0,5-ə bərabər olduğundan, onun tətbiqi iqtisadi cəhətdən səmərəli deyildi. Çeyms Vatt, Nyukomenin düzəltdiyi buxar maşınını təmir edən zaman, onu təkmilləşdirərək, daha yeni tərkibdə bir maşın ixtira edir Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|