8
historianëve italianë si ―Lufta e parë për pavarësi‖.
Po cili ishte Xhuzepe Garibaldi? Ishte djali i një marinari
dhe lindi në Niza në 1807. Që në moshë të vogël, i ndikuar dhe nga i ati, u mësua me jetën në det. Në
moshën 26 vjeçare, drejtonte i vetëm anijen në Detin e Zi, udhëtim në të cili takoi një maxinist, i cili e nxiti
drejt organizatës ―Xhovane Italia‖. Në Marsejë, njohu Maxinin, i cili e nxiti të promovonte në flotën e tij
motot revolucionare. Me të u bashkuan jo vetëm revolucionarë italianë, por edhe arbëreshë, pa lënë mënjanë
dhe banorë në trojet shqiptare, të cilët luftuan bashkarisht në mbrojtje të çështjes së lirisë. Lëvizje
revolucinare pati në të gjithë Italinë por, me gjithë përpjekjet, nuk arritën të eleminonin plotësisht klasat
sunduese reaksionare.
Forcat reaksionare sollën në fuqi të ashtuquajturit ―liberalë‖, me Kavurin në krye, i cili i kishte vënë si
qëllim vetes të arrinte bashkimin e Italisë nën spektrin e Mbretërisë së Piemontit. Sapo gjendja u kthye në
favor të reaksionit, Garibaldi u shpall si ―element turbullues‖
103
nga Mbretëria e Piemontitm, e cila i vuri
prangat e më pas e dëboi jashtë vendit. Jetoi për një kohë të gjatë si emigrant në SHBA, Kinë, Peru, etj, dhe
u rikthye në vend më 1854, bleu një tokë me ndihmën e miqve dhe kursimet e tij dhe punonte si bujk i
thjeshtë. Ndërkohë, në krye të qeverisë së re të Piemontit, i vetmi ndër shtetet italiane që ruajti monarkinë
kushtetuese, u vendos konti Kamilo Benso Di Kavur. Kavur ishte djali më i vogël i një familjeje të vjetër
fisnike, i futur i ri në karrierën ushtarake nga i ati, por që e braktisi shumë shpejt. Në moshë të pjekur, iu
kushtua politikës. Me orientime politike të moderuara, pa ndonjë simpati për revolucionin dhe romantizmin
politik të makinistëve, lidhi aleancë me rrymat e moderuara të së majtës dhe me përfaqësuesin e tyre më të
shquar Urbano Ratacin.
104
Politikani piemontez e kishte plotësisht të qartë para syve synimin për bashkimin
e Italisë, të cilin fillimisht e shihte nën Mbretërinë e Piemontit. Gjatë revolucionit të 1848-ës, lëvizjet për
bashkimin e Italisë dështuan përsëri. Kjo gjendje solli që të shihej mundësia për marrjen e masave të tjera të
cilat do të çonin në çlirimin e vendit.
Mbështetës i ndjekjes së rrugëve të reja ishte Kamilo de Kavur, kryeministri i Mbretërisë së Sardenjës,
i cili kishte treguar aftësi të shquara diplomatike.
105
Kavuri arriti në përfundimin se bashkimi i Italisë mund
të realizohej vetëm duke zbatuar dy rrugë konkrete: së pari, fuqizimin e Mbretërisë së Sardenjës dhe së dyti,
me mbështetje nga aleatë të jashtëm.
106
Ajo që ndihmoi më shumë diplomacinë piemonteze ishte
përkeqësimi i marrëdhënieve austro-ruse. Kavuri ndoqi një politikë të adhurueshme, nga njëra anë duke
nxitur ekspeditën e njëmijë vullnetarëve garibaldinë dhe, nga ana tjetër, duke e vëzhguar nga afër këtë
lëvizje, në mënyrë që prej saj të përfitonte Piemonti dhe jo përkrahësit e Maxinit.
107
U vu re që idetë
maxiniste po gjenin mbështetje në të gjitha shtresat e shoqërisë. Intelektualët vendas ishin të ndjeshëm ndaj
103
Bandi, ―
Të Njëmijtët‖..., 9
104
Procacci
, Historia e Italisë , 383
105
Gooch,
The unification of Italy, 20
106
Cramer,
A history of the modern world, 503
107
Rich,
Diplomacia e Fuqive të Mëdha (1814-1914), 134
9
ndryshimeve. Kurse tregtarët, sipërmarrësit vendas dhe industrialistët, gjenin veten në idetë e reja të cilat do
të sillnin perspektiva të reja për ta dhe për vendin. Ndonëse përkrahja ishte e madhe, kishte dhe rezistencë.
Së pari, lëvizja kombëtare ndeshi rezistencën që vinte nga prania e ndjenjave individuale.
108
Së dyti,
strukturat shoqërore ishin të ndryshme nga një rajon në tjetrin, për këtë arsye, dhe interesat nuk ishin të
njëjta. Pengesat më të mëdha vinin nga Vatikani.
109
Papa i trembej rënies së pushtetit të tij dhe, për t`u
mbrojtur nga ky rrezik, kërkoi mbështetje ne mjediset konservatore si dhe në rritjen e ndikimit te populli i
thjeshtë, i lidhur me parimet fetare. Lufta e Krimesë (1853-1856) solli një klimë të përshtatshme që Kavuri të
lidhte aleanca të mundshme. Lidhi me Anglinë dhe Francën Traktatin e 1855-ës, në bazë të të cilit Piemonti
mori pjesë përkrah anglo-franko-turqve në luftën e Krimesë, kundër Rusisë. Lidhi aleancë me Napoleonin
III. Takimi u mbajt në vitin 1858 në fshatin Plombier të Francës. Sipas marrëveshjes, Franca do të hynte në
luftë përkrah Piemontit kundër Perandorisë Austriake. Në rast fitoreje, Piemonti do t`i lëshonte Francës
Savojën dhe Nicën, vendlindjen e heroit Garibaldi, kurse Piemontit do t`i jepej Lombardia. Sërish sipas kësaj
marrëveshjeje, pas dëbimit të austriakëve, shtetet italiane do të formonin konfederatë nën kryesinë e Papës.
Kjo marrëveshje u vulos nga martesa e princeshës Klotildë, vajzë e mbretit Viktor Emanuelit II, dhe princit
Jeronim Bonaparti.
110
Lufta mes aleancës franko-italiane dhe Perandorisë Austriake përfundoi me disfatë të
austriakëve. Kjo fitore e koalicionit solli lëvizje revolucionare në Itali, lëvizje të cilat nuk u pëlqyen nga
Franca, e cila nuk e dëshironte një Itali të bashkuar, të fortë ushtarakisht dhe politikisht. Kjo bëri që, shumë
shpejt, ta prishte aleancën me Italinë e të nënshkruante armëpushim me austriakët. U takuan në Vilafranka
dhe vendosën që Lombardia t‘i jepej Piemontit, kurse Venediku t‘i kalonte Austrisë.
Ky akt nuk qe i papritur për Garibaldin, pasi ai asnjëherë nuk kishte besuar se Italia mund të çlirohej
nga Franca, ndaj dhe e kritikonte ashpër politikën e Kavurit. Sipas Garibaldit, bashkimi i Italisë mund të
arrihej vetëm me mobilizimin e gjithë popullit italian në një kryengritje të përgjithshme. I ndodhur në një
gjendje të tillë, Kavuri në 1859 ftoi Garibaldin në Torino për të biseduar lidhur me luftën kundër Austrisë.
Garibaldi, i cili tashmë jetonte i qetë në pronat e tij në Kaprera, i hodhi pas krahëve të këqijat që kishte
pësuar nga mbretëria e Piemontit dhe u vu në krye të alpinëve, me gradën gjeneral. Korri një fitore të madhe
në Vareze dhe hyri triumfalisht në Komo. Kjo marrëveshje mes Kavurit dhe Garibaldit, ndikoi që të krijonte
një klimë uniteti të të gjitha forcave patriotike kundër Austrisë.
111
Duke parë sukseset e Garibaldit,
Napoleoni III, i cili luante rolin e aleatit të devotshëm, hodhi në sulm kundër Austrisë forcat franko-italiane
të komanduar prej tij. Ato hynë triumfalisht në Milano, ndërsa Garibaldi nga ana tjetër mori Breshian,
Bergamon dhe Salon. Bolonjia dhe Romana kërkuan të bashkoheshin me Piemontin, duke parë sukseset e
arritura. Të njëjtën gjë kërkonte dhe Modena. Kjo bëri që, në mars 1860, në Toskanë dhe Emilie të mbahej
108
Luigi Salvatorelli,
Storia d’Italia dai tempi preistorice ai nostri giorni (Torino:
Giulio Einaudi Editore, 1986), 2
109
Nicholaos Doumanis,
Italy Inventing the nation (Arnold : London 2001), 87
110
Po aty, f.389.
111
Bandi, ―
Të Njëmijtët‖, .9