81
botime artikujsh, letrash, peticionesh, mbledhje, nisma dhe projekte.
378
Aktiviteti u përqendrua edhe në
përfshirjen e qeverisë italiane për të zhvilluar marrëdhënie tregtare me Shqipërinë. Kjo shihet në
ndërmjetësimin e shoqërisë kombëtare shqiptare, në emër të së cilës iu drejtua ministrit të jashtëm të Italisë
të asaj periudhe, Emilio Viskonti Venosto. Mendimi i tij u përmblodh në dy slogane ―Shqipëria e
shqiptarëve‖ dhe ―Adriatiku është det italian dhe shqiptar‖. Veprimtaria e Anselmo Lorekios vazhdoi edhe
në vitet 1911-1912 e deri në 1923 e më tej.
Shtypi shqiptar (arbëresh) do të vijonte t'i shërbente çështjen shqiptare dhe në vitet në vazhdim. ―La Nazione
Albanese‖ e Lorekios dhe ―Flamuri i Arbrit‖ i De Radës, ishin vetëm dy ndër shumë gazeta politike-
kulturore të periudhës së Rilindjes. Publicistika u zhvillua së tepërmi si një ndër mjetet e cila mundte jo
vetëm të pasqyronte ngjarjet e kohës por, mbi të gjitha, të bënte të njohur çështjen shqiptare në arenën
ndërkombëtare. Përmendim disa gazeta të tjera të botuara në Itali, në Shqipëri, por dhe vende të tjera në
diasporën shqiptare: ―Arbri i Ri‖ u botua 31 mars 1887 në Palermo.
379
Numri i parë i kësaj reviste të
përmuajshme drejtohej nga Françesk Stasi Peta dhe nga Zef Skiroi dhe botohej në shqip dhe italisht. Të dy
drejtuesit kishin synim të nxisnin shqiptarët për studimin e gjuhës shqipe, çka ishte mjeti më i fuqishëm për
të bashkuar në një ideal të vetëm Shqipërinë e ndarë dhe t'i larguar nga luftërat vëllavrasëse që nxiteshin nga
grekët, sllavët dhe turqit për shkak të fesë. Por revista, pas numrit të tretë, reshti publikimin. Përmbajtja
letrare e saj përbën interes sot e kësaj dite për studiuesit, të cilët mund të gjejnë lëndë për hulumtimet e tyre,
veçanërisht gjuhësore. Përveç shkrimeve të Skiroit, në të gjendet një studim i Gustav Majerit, i titulluar:
―Shqiptarët, disa copa të jetës së Shënmrisë të Jul Varibobës‖ nën kujdestarinë e Alfonso Kinigoit, kënga e
parë e pjesës së parë te ―Kënga e Sprasme e Balës‖, e Gavril Darës, etj. ―Illi i Arbëreshëve‖ (1896) ishte
revista që u botua në zbatim të vendimeve të Kongresit të parë gjuhësor shqiptar të mbajtur nën kryesinë e
Jeronim De Radës në vitin 1895. Drejtor i saj, Artan Argondica, ishte njeri i kulturuar dhe studiues i gjuhës
shqipe. Shumë shpejt u zëvendësua nga ―La Nazione Albanese‖ e Lorekios. Një tjetër revistë e
përdyjavshme, e hartuar nga një grup të rinjsh italo-arbëreshë, mes tyre dhe Kozmo Serembe, ishte
―L’Albania Letteraria‖ botuar më 1897 në Koriliano Kalabro. ―La nuova Albania‖ (1898-1904) ishte organ i
komitetit politik shqiptar në Napoli, e përdyjavshme që drejtohej nga avokat Xhenaro Luzidoli në 1893. Me
ndërprerje vazhdoi të botohej dy vjet dhe rifilloi vitin e tretë në 1 janar 1904. Botonte shkrime letrare në
italisht dhe shqip, si dhe artikuj historikë, politikë, folklorikë. ―La gazzetta Albanese‖ ishte një ndër gazetat e
cila u botua në 1904 nën drejtimin e Terenc Toçit kryeredaktor dhe drejtor Manilo Beniçit, i cili ishte një
ndër mbështetësit më të zjarrtë së ndërhyrjes së Italisë në Shqipëri në kohën e luftës ballkanike (1911-1913),
për ta kthyer në një shtet të lirë e të pavarur, në interesin e përbashkët për të zotëruar Adriatikun.
Bashkëpunoi me ―La Nazione Albanese‖ duke shkruar artikuj të ndryshëm në gazeta politike italiane për
378
Petrotta, Populli, gjuha dhe letërsia shqiptare.407
379
Po aty
82
çështjen shqiptare. Një tjetër revistë ishte ―Flamuri i Shqipërisë‖ më 1904, e përmuajshme, e themeluar nga
Zef Skiroi në Napoli.
380
Ishte revistë me format të madh, e hartuar nga vetë drejtori Zef Skiroi, që shkruante
artikuj politik në shqip dhe italisht. Kjo revistë, ashtu si dhe ―Arbri i Ri‖ botuar 20 vjet më pas nga Skiroi,
pati jetë të shkurtër dhe dolën pak numra. Edhe në vitin 1912, shtypi arbëresh nuk reshti së botuari revista të
reja me përmbajtje politike, kulturore, historike e letrare. Përmëndim ―La rivista dei Balkani”, e
përdyjavshme, e cila përfshinte politikë, histori, gjeografi, tregti, financë, art, doke, zakone. Në krye të saj
qëndronte si themelues dhe drejtues Terenc Toçi dhe kryeredaktor Françesko Argordica. U botua një vit deri
kur Toçi erdhi në Shqipëri dhe botoi të përditshmen “Toroboshi”. Në ―La rivista dei Balkani‖ botuan dhe
bashkëpunuan Anselmo Lorekio, Franko Koburi, Kozmo Serembe, Françesko Kinigoi, etj. U botuan artikuj
që pasqyronin gjendjen në Gadishullin Ballkanik, në Shqipëri si dhe gjendjen ndërkombëtare. Në vitin 1919,
botohet “Rossegna Italo-Albanese”, revistë e përmuajshme në Palermo (Sicili), e drejtuar nga Rozalino
Petrota. Kjo revistë doli në shtyp në 15 prill 1919 deri në maj 1920 dhe më pas u botuan disa numra ne formë
gazete. Në janar 1921, kjo revistë kishte synim të kontribuonte, që të bëheshin më të forta dhe më të sigurta
lidhjet vëllazërore mes popullit italian dhe shqiptar. Përveç artikujve politikë, në revistë pasqyrohen dhe
artikuj kulturorë, letrarë dhe ngjarjet e muajit. U botuan shkrime të Zef Skiroit, Prof. Biaxho Paçe, Gaetoro
Millunci e studiues të tjerë. “Rassegna Italo-Albanese”
381
pati përhapje të gjerë në Itali dhe Shqipëri. Ajo
doli në periudhën më kritike të politikës shqiptare. Shpesh revista ndërhynte të përcillte nota qetësuese mes
mjediseve shqiptare që vështronin me mosbesim qeverinë. Në këtë revistë, u publikuan telegrame,
memorandume, protesta që lidhja italo-shqiptare e Palermos sillte në ato muaj të vështirë mes Shqipërisë dhe
Italisë, të cilës i qe besuar misioni i rregullimit përfundimtar të Adriatikut që ndan dhe bashkon Shqipërinë
me Italinë.
382
Shtypi arbëresh dha kontribut të madh në çështjen kombëtare shqiptare, kontribut i cili u
paraqit në artikuj e botime të ndryshme letraro-politike e kulturore. Arbëreshët nuk reshtën së luftuari edhe
përmes shtypit për të ndërgjegjësuar opinionin jo vetëm shqiptar e italian, por dhe opinionin mbarëbotëror,
se Shqipëria dhe çështja shqiptare do të triumfonte.
380
Petrotta Populli, gjuha dhe letërsia shqiptare ,415
381
Po aty, .432
382
Petrotta, Populli, gjuha dhe letërsia shqiptare, 433
Dostları ilə paylaş: |