105
4.5
Françesko Krispi dhe inaugurimi i politikës italiane në Shqipëri
Shqipëria, me pozitën e rëndësishme që zinte në Ballkanin Perëndimor, në detin Adriatik dhe mbi
kanalin e Otrantos, kishte tërhequr prej kohësh vëmendjen e lakminë e fuqive evropiane.
463
Një ndër fuqitë
më të interesuara ndaj Shqipërisë ishte Italia, interes që ishte shfaqur prej kohësh, që me bashkimin e saj.
Shqipëria, gjithnjë e më shumë, po kthehej në boshtin e politikës italiane. Tashmë dukej e largët koha e
lidhjeve miqësore shqiptaro-italiane. Italia po shfaqte synimet e saj të vërteta. Qarqet sunduese italiane
synonin të vinin dorë mbi Shqipërinë dhe detin Adriatik e ta kthenin atë në një det italian. Epoka e të madhit
Garibaldi duket se kishte përfunduar dhe kishte marrë me vete premtimet për një ekspeditë ballkanike në
ndihmë të popujve ballkanikë. Ndihma e ofruar në emër të parimeve garibaldine për liri dhe pavarësi, tashmë
qe shndërruar në një politikë agresive. Askush nuk mund të mendonte se ndihma e ofruar nga pala shqiptare
në kohën e bashkimit të Italisë do të kthehej me anën e kundërt të monedhës. Ngjarjet në Ballkan dhe nevoja
e Italisë për të rifituar disa nga viset që kishte humbur në gjirin e Venecias dhe të gjitha ato që kishte pasur
në ―
mare nostrum‖, e detyruan të formulonte një politikë tjetër kundrejt Shqipërisë
464
Françesko Krispi qe
nismëtar i kësaj politike. Ai ka dhënë një kontribut të madh në rritjen e prestigjit të Italisë dhe në realizimin e
projekteve italiane. Krispi ishte njeriu më popullor i Italisë të fundit të shekullit XIX. Jashtë vendit,
krahasohej me Bismarkun dhe Meternikun. E kanë quajtur si njërin prej politikanëve më të shquar dhe të
panjohur në Evropën e shekullit XIX, që donte ta bënte Italinë një ndër fuqitë më të mëdha evropiane të
kohës. Si pjesë përbërëse e politikës lindore të Italisë, kryeministri Krispi pati inauguruar një politikë
kundrejt Shqipërisë, e cila synonte
jo pushtimin e saj, por pengimin e ndonjë fuqie të madhe që të ngulitej në
tokën shqiptare. Lindi në 4 tetor 1818 në Ribera të Sicilisë, nga prindër sicliano-shqiptarë në
Palaxo Adriano,
ku dhe jetoi një kohë të gjatë. Familja e tij emigroi në Itali pas vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut. Në
1467, gjendej në Sicili dhe në 1482 u vendos përfundimisht, së bashku me familje të tjera shqiptare, në
Palaxo Adriano, provincë e Palermos.
465
Familja e tij kishte emigruar në Itali në shekullin e XV dhe ishte
vendosur në Palaxo Adriano në Sicili.
466
Edukimin e parë e mori në Seminarin italo-shqiptar të Palermos, ku
dhe forcoi në tij dashurinë për atdheun e të parëve. Krispi krenohej për origjinën e tij shqiptare dhe, gjatë
jetës së tij, shpesh e vuri në dukje këtë fakt. Ndjehej i rilindur kur fliste shqip me bashkëmoshatarët e tij të
Seminarit të Palermos. E donte me zemër gjuhën shqipe dhe kjo u vu re në përgëzimet që dërgoi për
themelimin e Kongresit të parë gjuhësor, ku shkruante: ―
Ju përgëzoj për hapjen e kongresit. Shqiptar me
463
Drita Mehmeti, ―Studime Historike‖ Nr.4, (1980), 134.
464
Skëndi ,
Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878- 1912, 222.
465
Anselmo Lorecchio,
“Francesco Crispi‖ Estrato dal
periodico “La Nazione Albaneze ‖ 1923, 44.
466
The memoirs of Francesco Crispi,Vol 1,Edit.Thomas Palmenghi-Crispi,(London:Hodder and Stoughton,1910), 162
106
gjak dhe me zemër, gëzoj nga kjo nismë që uroj të shërbejë për historinë e qytetërimit shqiptar e për
zhvillimin e letërsisë së tij.” Në kongresin e mbajtur vitin pasues në Lungro, Krispi përshëndeti vëllezërit e
tij duke u uruar një çlirim të shpejtë atyre që ndodhen përtej Adriatikut, ende nën ndikimin e tiranisë turke.
467
Më 17 nëntor të 1897, vizitoi seminarin e Palermos dhe u përlot duke kujtuar vitet e rinisë që kishte kaluar.
Në albumin e vizituesve shkroi këto fjalë: ―
Kam vizitue me mallëngjim vendin e viteve të para të edukimit
tim‖.
468
Studimet e larta i kreu për drejtësi, në 1845. Transferohet në Napoli, bëhet avokat dhe lidhet me
rrethet liberale të kryeqytetit të atëhershëm. U lidh me unitarizmin maxinian. Udhëhoqi kryengritjen e
Sicilisë që shpërtheu më 12 janar 1848 së bashku me Xhuzepe Maxin dhe kryengritësin e dëgjuar arbëresh
Rosalino Pilon. Krispi punoi si avokat, por dhe ishe pjesëmarrës aktiv në lëvizjen revolucionare të drejtuar
kundra Burbonëve. Themeloi gazetën ―
Apostulli ‖ me prirje maxiniste dhe njëherazi u zgjodh deputet i
Palermos. Krispi ishte nxitës e përkrahës i ekspeditës siciliane dhe forca themelore në qeverinë e Garibaldit.
469
Ishte për bashkimin e Italisë, ashtu siç e dëshironte
dhe Garibaldi por, në
ndryshim nga ai, që kërkonte një
regjim republikan. Kryengritja garibaldine është e njohur mirë në të gjithë Evropën. Një rol të rëndësishëm
luajtën arbëreshët tanë, sidomos Krispi, i cili ishte njëkohësisht edhe organizatori tyre. Legjionet arbëreshe
ishin më besnike të gjeneralit Garibald. Shqiptarët, Garibaldi i quajti
“fatosa që u shquan në të gjitha betejat
kundër tiranisë‖. Gjithashtu ai shkruante se
“shqiptarët trima dhe zemërmëdhenj i kanë bërë shërbime të
shquara çështjes kombëtare italiane.‖ Kontributi i Krispit pro lëvizjes garibaldine shihet dhe nga një dialog
mes tij dhe Garibaldit. Sipas shkrimit, Garibaldi pyeste Krispin: ―
A më siguroni ju, Krispi, se Sicilia do të
bëjë kryengritje? Krispi i përgjigjet: ―
Po gjeneral, edhe me jetën.‖ Pas kësaj, Garibaldi do të kishte një
mirënjohje të pakufishme për shqiptarët dhe do t‘u besonte atyre si vetes së vet.
470
Në 21 tetor 1860,
Françesko Krispin e gjejmë në partinë e ―
Bashkimit të Italisë‖ nën suazën e mbretit Viktor Emanueli II. Më
15 nëntor 1864, zgjidhet deputet në parlamentin italian.
471
I bindur se monarkia është simbol i unitetit
kombëtar, u largua nga Maxini dhe iu bashkua monarkistëve. Justifikimin për këtë veprim e bëri përmes një
letre drejtuar Maxinit, në të cilin formuloi shprehjen e famshme ―
Monarkia na bashkon, republika na
ndan”.
472
U bë drejtues i së majtës pas vdekjes së kryeministrit Urbano Rotazi. Në vjeshtë 1877, shkoi në
mision në disa vende: Londër, Paris, Berlin, ku dhe krijoi lidhje mirëbesimi me disa kryeministra dhe
ministra të jashtëm, ndër të cilët kryeministri Gladstone dhe kancelari gjerman Bismark. Në dhjetor 1877
deri në shkurt 1878, për herë të parë u bë ministër i brendshëm në qeverinë e formuar
nga Depretis
. Pas
vdekjes së Depretisit, u bë kryeministër i vendit më 29 korrik 1887, e mbajti postin nga 1878-6 shkurt 1891
467
Gaetano Petrotta, ―
Francesco Crispi e l’Albania”, Tip.Francesco Lugano, (Palermo,1927), 9.
468
Po aty
469
Lorecchio
, Francesco Crispi, 89. Internet
470
Shqiptari ―Francesco Krispi dy herë kryeministër i Italisë,
Ushtria, 30 shtator 1998
471
Francesco Krispi, ish kryeministër i Italisë për çështjen shqiptare,
Bashkimi, 21 tetor 1995
472
Francesco Krispi, shqiptari që drejtoi Italinë,
Ballkan, 17 tetor 2014,f.18