107
dhe e rimori sërish vendin e kryeministrit nga 1891-1896.
473
Puna e bëri një nga më të fortët e më të
mëdhenjtë e Italisë së Lirë dhe të Bashkuar. Kontributi i tij, edhe sot vlerësohet në rangjet e kolosëve të
Italisë.
474
Është i pari kryeministër që ka kryesuar qeverinë italiane pas bashkimit. Meritat e Krispit gjatë
qeverisjes së tij janë të mëdha. Ai zbatoi një varg reformash duke përgatitur dhe ligjet e domosdoshme të
mbetura pezull për shkak të grindjeve të brendshme. Ndoqi një politikë të jashtme në favor të Italisë dhe
frikësoi Francën, sepse realizoi një aleancë trepalëshe Itali-Gjermani-Austri. Kjo bëri që Krispit t`i kthehen
shumë toka italiane të banuara nga italianë në Francë. Kjo politikë e ndjekur nga Krispi po e bënte Italinë një
fuqi të madhe evropiane.
475
Ai mbajti qëndrim antisllav dhe antirus në Ballkan. Për këtë qëllim, Krispi i
propozoi Austro-Hungarisë dhe Anglisë një ndërhyrje ushtarake në Bullgari, me qëllim që të pengonte
Rusinë në rajon.
476
Politika e jashtme e kryeministrit Krispi favorizonte rritjen e prestigjit të Italisë. Për këtë
arsye dhe për shkak të patriotizmit ekstrem, vizitën e parë e bëri te Bismarku, për të biseduar për aleancën
trepalëshe. Gjithë politikën e jashtme, siç e theksuam, më lart e mbështeti mbi këtë aleancë dhe te paqja
detare me Anglinë, të siguruar nga kryeministri paraardhës. Kriza lindore e cila preku dhe Ballkanin , po
zgjerohej dita-ditës. Kriza lindore cenonte edhe Shqipërinë e cila, në këto vite, u bë pre e politikave të fuqive
të mëdha. Por çfarë qëndrimi mbajti Françesko Krispi ndaj Shqipërisë në këtë periudhë? Qëndrimi i Krispit
ka qenë kontradiktor dhe ka pasur mjaft diskutime mbi vetë figurën e tij dhe rolin ndaj Shqipërisë. Në vitet
1875-1878, dukej qartë se Perandoria Osmane nuk ishte në ditët e saj të shkëlqimit. Krispi e kuptoi se ajo
nuk kishte të ardhme në Ballkan. Kjo rënie e prestigjit të Perandorisë Osmane i hapte rrugë politikave të dy
fuqive të Adriatikut, Austro-Hungarisë dhe Italisë. Ngjarjet në Ballkan i dhanë mundësi Austro-Hungarisë të
zgjerohej dhe të kthehej një herë e mirë në zot të Adriatikut dhe pjesërisht të Mesdheut. Kjo politikë e
Austro-Hungarisë në Ballkan cenonte interesat ekonomike të Italisë. Gjendja ballkanike dhe nevoja e Italisë
që të bëhej fuqi e madhe, e detyruan Krispin të formulonte një politikë kundrejt Shqipërisë. Së pari, të prishte
planet austro-hungareze. Së dyti, prirja për ta kthyer Italinë në fuqi të madhe dhe për të siguruar viset që
kishte humbur në gjirin e Venecias e ato që kishte pasur në ―mare nostrum‖, e bënë Krispin të ndërmerrte një
politikë të re ndaj Shqipërisë. Po ç’bëri Krispi për atdheun e të parëve të tij? Cila qe politika e tij? Ai
kontribuoi shumë për të siguruar pavarësinë e Shqipërisë. Mjaft dokumente e dëshmojnë këtë fakt.
Konkretisht, më 2 tetor 1887, pak muaj pas ardhjes në fuqi si kryeministër, në bisedën që bëri me kancelarin
gjerman Bismark, krahas të tjerave i tha se, në qoftë se do të ketë ndryshime në perandorinë turke, duhet të
kini parasysh kombet e robëruara prej saj në Ballkan si Maqedonia, Serbia e vjetër, etj. Bisedoi mbi
zëvendësimin e qeverisë turke dhe atë që mund të ndodhte në Ballkan, duke thënë: ―Në këtë rast, unë nuk
473
Po aty
474
Xoxi, Shqiptarët dhe Garibaldi, 338.
475
Françesko Krispi, kryeministri shqiptar i Italisë, Kulturë, 8 janar 2002, 10.
476
The memoirs of Francesco Crispi…,162
108
shoh mënyrë tjetër më të mirë, veçse duke respektuar autonominë e krahinave të ndryshme si: Maqedonia,
Shqipëria, Serbia e vjetër… të themelohen po në atë mënyrë siç janë sot Rumania, Bullgaria e shtetet e tjera
ballkanike‖.
477
Në një banket të mbajtur në Torino, në 28 tetor 1887, duke folur rreth politikës orientale ai
tha: ― Ka në Gadishullin Ballkanik katër kombësi të ndryshme, që kanë gjuhën e tyre, fenë shekullore dhe
zakone shekullore të vjetra, por ajo që është më e rëndësishme është që, në zemrat e tyre, kanë ndjenjat dhe
idealin e shpresës për pavarësinë e kombit të tyre, si Shqipëria, etj. Këta popuj duan të rrojnë si kushdo, të
lirë, le t’i ndihmojmë që të fitojnë pavarësinë e tyre, pa luftë, pa derdhje gjaku dhe pa u martirizuar. Nuk
është kjo politika më e mirë për Italinë?”
478
Të njëjtën ide paraqiti në fjalimin e mbajtur në parlament mbi
―Çështjen e Adriatikut‖, ku midis të tjerash tha: ― Zotërinj, unë jam i mendimit për Gadishullin Ballkanik, që
sot ndodhet nën pushtimin osman, se aty kanë mbijetuar katër kombe, ku me gjithë masakrimet që u janë,
bërë kanë qëndruar trimërisht dhe vazhdimisht kanë protestuar për egërsinë turke. Këto kombe janë
shqiptarët, rumunët, sllavët, grekët. Zotërinj, jemi shumë afër me Gadishullin Ballkanik, ndahemi nga një det
i ngushtë dhe i vogël. Historia dëshmon se, qysh nga lashtësia, kemi pasur marrëdhënie të shumta. Neve, fati
na jep rastin t’i ndihmojmë këto kombe të fitojnë pavarësinë e tyre dhe kjo është në leverdi të të dyja
palëve”.
479
Çështjen shqiptare Krispi e shihte të lidhur ngushtë me forcimin e Italisë në Adriatik, për të
penguar dhe luftuar Austrinë. Këtë fakt e pohon dhe deklarata e Krispit në Parlamentin Italian në mars 1880.
Ai deklaron: ― Me traktatin e Berlinit, Austria mori tokë duke formuar kështu në Bosnjë dhe Hercegovinë
kufi të pacenueshëm përballë Lindjes dhe, për këtë, duhet të jetë e kënaqur. Ne, pa ia lakmuar këto prona të
marra padrejtësisht, duhet të kërkojmë që ata të qëndrojnë atje dhe të mos kërkojnë më shumë se ç`u jep
traktati. Në interesin tonë dhe në përputhje me parimet e revolucionit tonë të madh, duhet të jemi protektorët
dhe miqtë e shteteve të vegjël në Ballkan”.
480
Por politika që donte të bënte Krispi në Shqipëri binte ndesh e
sillte kontradikta brenda vetë qeverisë italiane. Kishte një përplasje mes të majtëve të Krispit dhe të djathtëve
në opozitë. Të djathtët mendonin se Italia ishte tepër e dobët ekonomikisht dhe politikisht që të përpiqej të
merrte toka të tjera. Viskonti Venosta, një nga përfaqësuesit e së djathtës, deklaronte: ― Italia dëshiron që të
ketë përpara vetes një periudhë të gjatë paqeje dhe sigurimi, gjatë së cilës mund të zhvillojë burimet e saj
materiale dhe morale, të rimarrë forcat e saj, të kryejë një punë të madhe dhe përparim brenda vendit”.
481
Por kjo politikë nuk pranohej nga Krispi dhe organi i tij ― La Riforma ‖. Sipas Krispit, Italia ishte shtet i fortë
që duhej të thoshte fjalën e vet me vendosmëri. Pavarësisht nga shpresat e Krispit, gjendja e Italisë në kohën
e krizës lindore nuk i përkrahte shumë dëshirat e tij për një ekspansion në Ballkan. Së pari, kontradiktat me
Austro-Hungarinë për tokat italiane të mbetura jashtë saj si dhe mungesa e aleatëve, e rëndonin pozitën e
477
Francesco Crispi-Politica estera -Memorie e documenti- (Milano-Treves,1912), 176.
478
Po aty,186
479
Petrotta, Francesco Crispi e Albania,10
480
Xoxi , Shqiptarët dhe Garibaldi , 352
481
Skëndi , Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878 – 1912 , 222.
Dostları ilə paylaş: |