121
arbëresh Françesko Krispi, në qershor të 1887.
527
Ai filloi një politikë aktive në Ballkan dhe Shqipëri, duke
mbajtur një qëndrim antisllav dhe antirus. Viti 1888, shënon për politikën e jashtme italiane hyrjen në një
fazë edhe më aktive për të harmonizuar plotësisht politikën ballkanike italiane me atë austro-hungareze. Për
Italinë, Shqipëria kishte rëndësi të madhe, sepse përbënte edhe çelësin e suksesit italian në çështjet
ballkanike dhe për zgjerim në lindje. Nëse Austria do të zotëronte brigjet detare në Vlorë, si pjesë e
rëndësishme e projektit të saj ―Drang nach Osten‖, dhe në Selanik, do të bëhej pa dyshim një fuqi detare më
e madhe se Italia.‖
528
Nga ana tjetër, Italia nuk duhej të aspironte sundimin territorial të Evropës, përveçse
kufijve të saj natyrorë, dhe kishte interes të veçantë të pengonte zgjerimin e zonës të ndikimit në Adriatik në
dëm të saj. Ndja donte të ruante të paprekura zonat e influencës mes dy fuqive, asaj dhe Austro-Hungarisë.
529
Për Italinë, ndikimi në territorin shqiptar do të thoshte shtrirje nga perëndimi në lindje përmes shteteve
ballkanike, përgjatë rrugëve antike të Romës dhe Venecias. Për Austrinë, ndikimi në Shqipëri do të thoshte
të zhvilloheshin interesat ekonomike dhe politike drejt detit Jon dhe Egje.
530
Frika e zgjerimit territorial të
Rusisë si dhe frika e afrimit italo-britanik, bënë që Austro-Hungaria të afrohej me Italinë. Gjendja ballkanike
i shtynë Italinë, Austro-Hungarinë dhe Anglinë të mbanin qëndrim antirus.
531
Italia kundërshtonte çdo
zgjidhje të problemit bullgar sepse kjo do të thoshte zgjerim i Rusisë në Ballkan. Në një situatë të tillë, Italia
e gjeti veten shumë pranë Austro-Hungarisë në zgjidhjen e problemeve ballkanike. Ne vitin 1886, pati një
kthesë në marrëdhëniet austro-italiane, marrëdhënie të cilat ishin më të mirat në gjithë periudhën 1878-1912.
Dyshim që, sipas meje, është i justifikueshëm duke marrë parasysh interesat e thella që fshiheshin pas secilës
palë në raport me Shqipërinë. Për të zhdukur mosbesimin mes Italisë dhe Austro-Hungarisë u përsërit
Aleanca Trepalëshe më 20 shkurt 1887, e cila u shoqërua me një traktat austro-italian, në të cilin të dyja palët
zotoheshin të ruanin statusquonë në Ballkan, bregdet dhe në ishujt turq në Adriatik dhe Egje.
532
Dokumenti
zyrtar përmbante edhe një marrëveshje italo-austriake ku përcaktohej për herë të parë politika ndaj Ballkanit
e dy fuqive.
Kjo marrëveshje përforconte atë të nënshkruar më 20 maj 1882. Këtë fakt e mbështet dhe Tomasini
sipas të cilit: ―Marrëveshjes së nënshkruar më 20 maj 1882 u mendua t`i shtoheshin dy klauzola, një për
Lindjen, tjetra për Mesdheun. Së pari, theksonte ruajtjen e statusquosë në ishujt osmanë në Adriatik dhe
detin Egje dhe shtonte se, nëse kjo do të qe e pamundur për t`u realizuar, si rezultat i veprimtarisë të ndonjë
fuqie të tretë ose nëse Italia dhe Austro-Hungaria do të donin të ndryshonin statusquonë, kjo do të realizohej
527
Luigi. Salvatorelli, Storia d’Italia dai tempi preistorice ai nostri giorni.(Torino:Giulio Einaudi Editore, 1986),11.
528
ASHQ, F.43,D.1170,F.1
529
Po aty
530
Carlo Antonio Ferrario, Vicende e Problemi della Penisola Balcanica (1815-1937), ( Milano,1958),.98.
531
Luigi Salvatorelli , La Triplice aleanca,105.
532
Po aty, f.224
122
në rast të një marrëveshje bazuar mbi një këmbim reciprok që do kënaqte pretendimet e të dy palëve”.
533
Sipas marrëveshjes, të dyja fuqitë, si Austro-Hungaria dhe Italia, do të komunikojnë me njëra-tjetrën në
mënyrë që të sqarojnë çdo qëndrim ndaj këtyre territoreve. Nëse ruajtja e statusquosë në Ballkan, në brigjet
dhe ishujt osmanë të Adriatikut dhe të Egjeut do të jetë e pamundur, Austro-Hungaria dhe Italia do të
pushtojnë përkohësisht, apo në mënyrë të qëndrueshme, këto territore. Kjo do të ndodhë duke u marrë vesh
me njëra-tjetrën, duke zbatuar parimin e kompensimit reciprok territorial dhe duke kënaqur interesat dhe
pretendimet e të dy palëve
534.
Nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje pati rëndësi se përforcoi statusquonë në
Ballkan dhe theu monopolin e influencës austriake dhe ruse në gadishull. Nga ana tjetër, u forcua pozita e
Italisë dhe fitoi të drejtën që t`i kërkojë Austro-Hungarisë kompensim territorial sa herë që kjo e fundit
zgjerohet në Ballkan. Por Gjermania filloi të afrohet edhe me Rusinë dhe kjo solli një prishje të interesave të
Italisë në Shqipëri dhe Mal të Zi. Duket në fakt se situata u qetësua, por kjo thjesht qe fasadë, pas qetësisë
fshihej mosbesimi për ruajtjen e statusquosë. Arrihet në këtë konkluzion për faktin se aspiratat për shtimin e
ndikimit në Adriatik nga të dyja palët nuk qe shuar aspak. Frika e kësaj politike do të ndjehej dhe dëshmohej
edhe nga raporti i 1890-ës mbi Shqipërinë, shkruar nga ambasadori italian në Beligrad, Galvagna, i cili
shprehte frikën e pushtimit austriak të Shqipërisë. ―Nëse Austria do bëhej zonja e Shqipërisë, atëherë Italia
t`i lajë duart nga zotërimi i Adriatikut, aspiratë kjo shekullore e saj.” Ky raport i Galvagnës shprehte hapur
qëllimet italiane për një protektorat në Shqipëri, një protektorat që nuk do të qe shumë i pëlqyeshëm si nga
pala austriake, ashtu dhe nga pala shqiptare. Dukej se çështja shqiptare kishte marrë rëndësi të madhe nga të
dyja palët, por askujt nuk i shkonte ndërmend të llogariste palën shqiptare. Ky interes për Shqipërinë u vu re
sidomos si rezultat i përsëritjes së Aleancës Trepalëshe më 6 maj 1891. Para se të flas për rëndësinë që solli
marrëveshja mes Viskonti Venosta dhe Goluchoeskit, le të sqarojmë raportet mes Austrisë, Perandorisë
Osmane dhe Italisë, si dhe rëndësinë që kishte ruajtja e statusquosë për secilën palë. Turqia po kalonte një
kohë të vështirë dhe interesi i saj ishte vetëm për të shpëtuar nga shkatërrimi qe ruajtja e statusquosë, në
mënyrë që të mos cenohej integriteti i saj territorial. Për Fuqitë e Mëdha, ruajtja e statusquosë qe boshti i
politikës tyre për të siguruar që të mos cënohej paqja në Ballkan, të mos prishej ― ekuilibri ‖ evropian.
535
Austria, ndonëse e shihte ruajtjen e statusquosë si kusht për sigurimin e paqes, nuk linte mënjanë interesat e
saj për të shtrirë influencën në Shqipëri. Sipas Goluchoeskit: ―Shqipëria e tanishme ka për ne rëndësi
jashtëzakonisht të veçantë. Nuk kemi interes të pushtojmë Shqipërinë, por të favorizojmë në rast të
përmbysjes të Perandorisë Osmane krijimin e një Shqipërie autonome, me një princ të huaj, por nën
protektoratin e tonë.
536
Sipas kësaj deklarate, Austria na shfaqet mbështetëse e autonomisë të Shqipërisë, por
nën protektoratin e saj. Duket se synimet austriake nuk janë aq dashamirëse sa na i paraqet kancelari
533
F. Tommasini , L’Italia alla vigilia della guerra, (Bologna, 1935), 35.
534
Salvatorelli, La Triplice aleanca…, .105.
535
Carlo Antonio Ferrario, Vicende e Problemi della Penisola Balcanica,100.
536
Skëndi, Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878 – 1912 , 225.
Dostları ilə paylaş: |