Republika e shqipërisë universiteti I tiranëS FAKULTETI I HISTOrisë dhe I filologjisë DEPARTAMENTI I HISTOrisë
Yüklə 5,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
xv HYRJE Shqipëria dhe Italia, dy vende fqinjë, ndonëse me tradita dhe kultura të ndryshme, kanë ditur të ruajnë dhe forcojnë lidhjet mes tyre. Italia dhe Shqipëria ndahen nga njëra-tjetra vetëm nga një det me gjatësi 75 km. Kjo afërsi gjeografike ka diktuar një marrëdhënie të ngushtë mes dy brigjeve të Adriatikut. Adriatiku qe deti që bashkoi dhe nuk i ndau dy vendet. Të dy popujt kishin një kulturë të pasur, pavarësisht nga veçoritë kombëtare të secilit. Nëse do të flisnim se kur i ka fillesat afërsia mes dy popujve, patjetër që do të rikthehemi pas, në lashtësi. Për raportet mes dy palëve dhe, kryesisht, emigrimet e shqiptarëve drejt Italisë në periudha të ndryshme kohore, janë munduar të hedhin dritë shumë studime, ndonëse ende sot ka mjaft pikëpyetje për këtë çështje. Shtegtimi i arbëreshëve dhe qëndresa shekullore për të ruajtur identitetin e tyre është një dukuri që ka tërhequr interesin e studiuesve, por dhe lexuesit e thjeshtë. Kur mendojmë për arbëreshët e Italisë, na dalin përpara një sërë pyetjesh. Kur dhe pse u nisën arbëreshët drejt rrugës së mërgimit? Çfarë përjetuan ditëve dhe viteve të para të vendosjes në rajonet italiane dhe si qenë marrëdhëniet mes popullit italian dhe arbëresh? Si mundën arbëreshët të ruanin identitetin e tyre ende dhe sot, ndonëse me shekuj i patën të mohuara të drejtat kombëtare? Dhe pikërisht këto çështje dhe shumë të tjera do të trajtohen në këtë studim. As historianët e mbretërisë së Napolit dhe as shkrimtarët e vjetër dhe të rinj që janë marrë me kërkime dokumentesh nëpër arkivat shtetërore apo në botime kronikash dhe monografish të krahinave të vendeve të ndryshme të Puljes, Kalabrisë e të Sicilisë, nuk dhanë informacione të hollësishme rreth themelimit dhe zhvillimit historik të kolonive shqiptare. Ata ndeshën në vështirësi sepse shqiptarët që emigruan nuk ndenjën në një vend të caktuar, por shpesh kaluan nga një katund në tjetrin, nga një krahinë në tjetrën, për të gjetur kushte të mira jetese dhe njëkohësisht për t`iu ruajtur asimilimit. 3 Megjithatë, ndonëse informacionet janë të pakta, sot dihet se në Italinë e Jugut, nga trevat e Abruzos e deri në skaj të Kalabrisë e në Sicili, gjenden një numër i madh shqiptarësh, të cilët emigruan atëherë kur Arbëria ra nën zgjedhën e turkut. Për t`i shpëtuar zgjedhës së egër osmane, ata u detyruan të lënë trojet e tyre e të emigrojnë në drejtim të brigjeve italiane. Drejtimet kryesore të mërgimit janë vendet bregdetare, si Republika e Venecias, krahina e Marketit, e Puljes dhe e Napolit. 4 Shqiptarët u vendosën në Itali për shkak të varfërisë, pasigurisë të jetës, për të siguruar mjetet për të jetuar në paqe e në qetësi. Në asnjë rast ata nuk shkuan atje si pushtues e, si rrjedhojë, të bënin ligjin. Përkundrazi, u inkuadruan në ngujimet e reja në punë mjaft modeste… 5 Të pajisur me një karakter të fortë, ditën të ruajnë traditat, kulturën, doket dhe zakonet e tyre. Studimi i këtyre kolonive, ndonëse pak të trajtuara, ka rëndësi sepse do të na sjellë një pjesë të historisë të të parëve tanë. Prej kësaj kohe të hershme të shtatë valëve të ikjeve, ka ardhur si legjendë një zakon që ka të bëjë me kambanat. Të mërguarit, veç të tjerash, kishin sjellë me vete dhe kambanat e kishave, 3 Kol Kamsi, Shqiptarët e Italisë, (Tiranë: Phohemix, 2006),29 4 Mark Tirta, Vazhdimësi mërgimi dhe mbijetesë etnik., Kultura Popullore, nr.1 2004, 6. 5 Kol Kamsi, Arbëreshët e Italisë, Leka, viti VII, nr.1 1935, 28-29. xvi që i përdornin jo vetëm si mjete për ritet fetare, por dhe si mjete lufte. Edhe në dhé të huaj, ata i ngritën kambanat dhe u binin fort, shumë fort, në mënyrë që kumbimin e tyre gjëmimtar ta dëgjonin jo aq vendasit e gadishullit, por jehona e tyre të ndihej deri larg, përtej detit! Ta dëgjonin osmanët e ta dinin se arbëreshët ishin gjallë dhe, një ditë, do të shiheshin rishtas në luftë. 6 Arbëreshët dhe historia e tyre përbën një pjesë të çmueshme të historisë së popullit tonë dhe, për këtë arsye, nuk duhet lënë pa u trajtuar më gjerësisht. Ndonëse në vend të huaj, ata jo vetëm që nuk u asimiluan, por ndihmuan në të gjitha format në mbrojtje të çështjes kombëtare shqiptare. Maks Lamberci, një nga njohësit më të shquar të dialekteve arbëreshe që fliten në Itali, në vitin 1915 gjeti 49 lokalitete arbëreshe, të cilat janë të përderdhura në treva të ndryshme të Italisë Jugore e të Sicilisë. 7 Ato përbëjnë një diasporë të hershme historike, të shtrirë në rreth 50 vendbanime në krahinat e Kalabrisë, Puljes, Bazilikatës, Molizes dhe në Sicili, po edhe një ―diasporë të diasporës‖, që është ―shprishur‖ e mërguar me kohë gati në të gjitha qendrat urbane të Italisë Jugore (Kozencë, Napoli, Palermo, Bari etj.) dhe në shumë nga metropolet e Italisë së Veriut (Romë, Milano, Torino, Firence, etj). Arbëreshët u vendosën dhe në vise të tjera të Evropës Perëndimore, sidomos në qytetet e mëdha industriale të Gjermanisë, Francës, Zvicrës, etj. si dhe në Amerikë e deri në Australi. 8 Sidoqoftë, dyndja e arbëreshëve nga Shqipëria në Itali dhe përfshirja e tyre në jetën e bëmat e Jugut, gati gjithmonë të varfër e problematik, ku ata edhe u bënë qytetarë të përhershëm, ka qenë faktor pozitiv dhe urë miqësie midis Shqipërisë dhe Italisë. Emigracioni i shqiptarëve drejt Italisë është regjistruar në një hark kohor të ndryshëm dhe në faza të caktuara, çdonjëra e lidhur ngushtë me momente rëndësishme historike, politike, ekonomike dhe shoqërore që ndoqën Gadishullin Ballkanik gjatë dhe pas pushtimit osman të shekullit XV. Shqiptarët, pas emigrimit në masë që i degdisi në Itali gjatë shekujve XV-XVI, veçanërisht pas vdekjes së heroit kombëtar Gjegj Kastrioti (1468), i cili organizoi dhe udhëhoqi qëndresën shqiptare kundër osmanëve, duke iu kundërvënë me sukses për më shumë se një çerek shekulli synimeve ekspansioniste të fuqive ushtarake turke, krijuan në Itali, mes gjysmës së shekullit XV e atij XVIII, një sërë komunitetesh që, përveç gjuhës, mbajtën gjallë dhe trashëguan gjatë shekujve në vijim, kujtesën për prejardhjen e tyre, duke rritur e zhvilluar, edhe nëpërmjet institucioneve fetare dhe kulturore, një ndjenjë të fortë identiteti. 9 Ndonëse nuk kanë munguar kërkimet dhe të dhënat arkivore, ende nuk është e qartë dhe pak e vështirë të njihemi me çdo zhvendosje të arbëreshëve. Në bazë të materialeve arkivore, jepen të dhëna mbi praninë e disa grupeve sporadike shqiptare që u vendosën në Italinë Qendrore dhe Jugore në fund të shekullit XVIII dhe fillim të shekullit XV. Shqiptarët u vendosën në zonat rurale, ku punuan në favor të feudalëve vendas. Në bazë të të dhënave arkivore, prania e tyre u vu re në rreth mijëra shtëpi të Italisë Qendrore. Kolonia më e qëndrueshme u 6 Nasho Jorgaqi , Larg dhe afër, ( 1987).,104. 7 Dialektet shqiptare në Itali, ―Indogerm. Jahrbuch‖ II (1915), 23. 8 Gjovalin Shkurtaj, Ligjërimet arbëreshe: ―Gjuha e bukës” dhe “Gjuha e zemrës”: (Shqyrtime dialektologjike dhe sociologjike në ngulmimet arbëreshe të Italisë), (Tiranë: Redona, 2006), 14-15. 9 Francesco Altimari, Gli Arbëresh d‘Italia per la rinascita dell Albania tra XVIII-XIX secolo: paralelizmo con altre diaspore di area italo-balcanica‖ në Studia Albanica, Tiranë, 2012, 129-143 Yüklə 5,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|