146
(arbëreshët), ndikuan pozitivisht në lëvizjen kryengritëse në vitin 1911. Për Terenc Toçin,
ky ishte momenti i
duhur për të hyrë në veprim. I bindur se e ardhmja ndërtohet duke vepruar, ai la jetën e qetë në metropolet
italiane dhe kaloi në malet e Shqipërisë për të organizuar kryengritjen e armatosur.
612
Pas takimit në Milano
me disa personalitete shkodrane, ai iu drejtua Riçioti Garibaldit, duke e njoftuar se do të nisej drejt
Shqipërisë për të shpallur lindjen e qeverisë së vërtetë të përkohshme. Ai i kërkonte Garibaldit mbështetjen e
tij në këtë nismë, jo vetëm nëpërmjet thirrjeve dhe veprimtarive mbështetëse që do të siguronin armatime
dhe municione, por edhe që vetë Garibaldi, pasi kryengritja të arrinte në nivele të larta të saj, të kalonte
Adriatikun për të marrë vetë në duar drejtimin e qeverisë së përkohshme.
613
Në një letër dërguar Toçit në
fillim të shkurtit, Garibaldi vinte në dukje se ndërhyrjen e vet në Shqipëri, do ta bënte pas një kërkese të
thjeshtë ndihme, që duhej të dërgonte një asambleje të përbërë nga krerët më të shquar të kryengritjes.
Ndërsa Garibaldi po bashkërendonte veprimet e ekspeditës shqiptare nga shtëpia e tij në Romë, Terenc Toçi
nga Milano krijoi lidhje me disa shqiptarë të Shkodrës në janar të 1911. Ai u takua me to në Milano dhe
propozoi që të luftojnë nën flamurin kombëtar dhe nën një udhëheqje të vetme, me disiplinë të
rregullt, që do
ta bëjë botën e qytetëruar të ndërhyjë në favorin tonë.
614
Me anë të dy letrave të dërguar në Milano e në
Breshia më 11 shkurt dhe 14 mars 1911, Garibaldi komunikoi me Toçin sipas linjës së programit të këshillit
shqiptar. Gjenerali i shkruante Toçit:
―
Duhet në një farë mënyre të binden shqiptarët të formojnë një qendër çfarëdo. Që kjo qendër të jetë
komitet, një qeveri të përkohshme ose diçka tjetër, pak rëndësi ka, mjafton që të jetë diçka e kuptueshme që
korrespondon me ato”.
615
Në datën 14 mars, Garibaldi i rikthehet kësaj ideje edhe në një letër tjetër në Breshia, ku ndodhej
avokati, shkruan: ―
Nëse shkoni në Shqipëri, kujtojua që të krijojnë një qeveri të përkohshme ose diçka tjetër
që do të thërriste më në fund miqtë italianë që të ndërhyjnë”.
616
Riçioti Garibaldi kërkonte që të ngrihej nga
shqiptarët një organizëm përfaqësues që të kishte të drejtën të ftonte miqtë italianë të ndërhynin në mënyrë
legjitime. Njëkohësisht, ky organizëm të kishte forca të konsiderueshme për të filluar kryengritjen. Për të
përmbushur këtë mision, Terenc Toçi arriti në fund të marsit në Mal të Zi, me synimin për të takuar
bajraktarët e krerët shqiptarë të Podgoricës dhe Cetinës. Ai u kërkoi atyre të bashkëpunojnë për të rifilluar
luftën kundër Perandorisë Osmane. Toçi zhvilloi takime me atdhetarë të shumtë, intelektualë shkodranë dhe
më 26 mars 1911 realizoi takime me krerë të Mirditës.
617
Në një dokument të veçantë, thuhet se ai takon në
Mal të Zi të rinj revolucionar si Zef Shantorja, Spiridon Kacarosi, Zef Joku, Filip Ujka, etj. Më 28 mars
1911, Terenc Toçi i dërgon fjalë Riçioti Garibaldit dhe i thotë:
”Krerët shqiptarë e thërrasin për të marrë
612
Loka.
Kuvendi i Fanit pamundësia e Piemontit shqiptar,120.
613
Caccamo,
Odiseja Arbëreshe,43.
614
Loka,
Kuvendi i Fanit dhe pamundëisia e Piemontit Shqiptar,128.
615
Terenc Toçi, Il Governo provizorio d‘Albania (Cozenca 1913),6
616
AQSH,F.77,D.247, 17-18
617
AQSH,F.77,D.29, 29-30