Rəşid bəy və Səadət xanım
Yüklə 226,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ Mənim qəlbim elə alovlu qəlblərdəndir ki, o nə öz sevincini, nə də öz kədərini gizlədə bilər. Buna görə də mən bugünkü sevincimi sizə
VİVO Rəşid bəy və Səadət xanım
Ön Söz
Bu uzun hekayə fransız dilində yazılmış ilk Azərbaycan bədii nəsridir. Qəbələ xanlarının nəslindən olan Səadət xanımla, Şəki xanlarının nəslindən olan Rəşid bəyin sevgisindən, həmin dövr Azərbaycan mühitinin gerçəklik- lərindən bəhs edilən, AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan kitabın sonunda Mirzə Fətəli Axundzadənin avtoqrafı var. Axundzadə rus dilində bu cümləni yazıb: “Mənim qəlbim elə alovlu qəlblərdəndir ki, o nə öz sevincini,
Əlyazmanı uzun zəhmətin bahasına ilk dəfə Salman Mümtaz əldə edib. Salman Mümtaz öz məqaləsində, kitabın izinə necə düşdüyünü, uzun illərdən sonra nəhayət Xasay xan Usmiyevin sayəsində 1922-ci ildə əldə etdiyini yazıb. Kitabı Xasay xandan 2-3 aylığa əmanət alan Salman Mümtaz onu tərcümə etmək istəyib, lakin səpmə yatalaq xəstəliyinə tutulduğuna görə əmanəti geri qaytarıb, yenidən istəyəcəyini bildirib. Lakin Salman Mümtazın xəstəliyi 6 ay çəkib, bu müddətdə isə Xasay xan Vladiqafqazda vəfat edib, əsərin izi itib. 1932-ci ildə Salman Mümtaz Azərbaycan Dövlət Muzeyinə elmi işçi təyin olunub, xoş təsadüfdən məlum olub ki, Xasay xan kitabı başqa kitablarla birlikdə muzeyə satıb.
Əsəri ilk dəfə Səlim bəy Behbudov tərcümə edib, lakin Azərnəşrdə çapı nəzərdə tutulsa da, alınmayıb. 1937-ci ildə Salman Mümtazın həbsindən sonra əsər yenidən unudulub, iki il sonra 1939-da “Ədəbiyyat qəzeti”ndə türkcəmizdə dərc olunub. 1956-da isə ilk dəfə olaraq kitab formasında çap olunub. VİVO Rəşid bəy və Səadət xanım
Rəşid bəy və Səadət xanım
May ayının gözəl bir günü idi. Bütün təbiətin canlandığı və bəzəndiyi bir zamanda Azərbaycan bəylərinin birinin Səadət adında yeganə bir qızı sübh vaxtı günəş şərq tərəfdən doğmağa başlarkən, kiçik, lakin gözəl bir evdən çıxıb xoş bir hava ilə oxşanmaq, çiçəklərin nəşə verən ətirlərini iyləmək və quşların nəvazişli nəğmələrini dinləmək üçün səfalı bir bağa girdi. Qız bağa girər-girməz bütün təbiət sanki başqalaşdı. Göyün üzü daha da gözəlləşdi. Şad və fərəhli quşlar ağaclardan onun ayağına töküldülər, hava lətif ətirlərlə doldu. Bütün təbiət sanki son dərəcə şən halda özünü ona bəyəndirmək istəyirdi. Belə bir gözəl vücuda özünü bəyəndirməyi kim istəməz! Gözəl Səadət bir qədər bağda gəzdikdən sonra böyük şabalıd ağacının dibində, çəmənlikdə əyləşdi. O, indi fikir dəryasına qərq olaraq, özü də səbəbini bilmədən tez-tez «ah» çəkirdi. Onun həyatında sanki heç bir çatışmayan cəhət yox idi. Gözəl Səadət bir sevgili arzusunda idi. Sevgisiz həyat-bədbəxtlik və qəm-qüssədir. Qızın pənah gətirdiyi bu romantik bucaq ona o qədər xoş gəlirdi ki, səhərlər həmin bağa gəlib ətirli qızılgüllərdən hörülmüş köşkün yanında, ortasında fəvvarə vuran bir hovuzun kənarında oturardı. Bir gün dərin xəyallara dalan qızın qulağına həzin bir səs gəldi: «Ah! Mən sevgimi gizli saxlamaq üçün nələr etməzdim. Ocaq üstündə qaynayan bir qab su mənim könlüm qədər qaynar ola bilməz». Bu sözləri eşitdikdə nazənin Səadət əyləşdiyi yerdən çəkilib getmək istədi. Lakin bu təsirli sözləri oxuyan şəxsi görmək üçün utana-utana ətrafa baxdı; heç bir kəsi görə bilmədikdə, bu səsin sehrkar bir səs olduğunu zənn etdi. Lakin sevgi kəlməsi onun könlünü həyəcana gətirdi və bütün hissiyyatını alovlandırdı. Bu vaxt Səadətin mehriban dayəsi Şamah bağa girdi. Şamah Səadəti uzaqdan rəngi qaçmış və iztirab içində görüb cəld onun yanına gəldi və onu qucaqlayıb öpərək, həyəcanının səbəbini soruşdu. Səadət əli ilə güllərin sol-
VİVO Rəşid bəy və Səadət xanım
muş yarpaqlarına və ağacdan tökülüb yerdə çürümüş meyvələrə işarə edərək, dedi:
- Mənim də taleyim belədir! Bu sözlər təcrübəli qadına gənc qızın həyəcanının səbəbini bildirdi. Vəfalı Şamah qızı gecikmədən evə aparmaq istədi, lakin bağın qapısına yaxınlaşdıqda yenə həmin səs eşidildi: «Sən mənim nəzərimdən uzaqlaşmaq istəyirsən, lakin mənim qəlbimdən uzaqlaşa bilməzsən!» Hər ikisi heyran bir halda, yerlərində dayanıb ətrafa baxdılar, lakin kimsəni görmədilər. Bağdan çıxıb qapını bağladılar. Nəhayət, evə yetişdilər. Evdə Səadətin anası Tutuxanım onları gözləyirdi. Səadətin və Şamahın sükutu və qəmginliyi qohumlarını təşvişə saldı. Gənc qızdan heç bir cavab almayaraq, Şamaha müraciət etdilər. Şamah eşitdiklərini onlara müfəssəl danışdıqdan sonra, onu qız ilə yalqız buraxmaları üçün işarə etdi. Lakin Şamah bir az əvvəl qızda olan şadlığı təkrar oyandırmaq istədisə də, müvəffəq olmadı. Bağda eşidilən sehrkar səsin sahibini aydınlaşdırmaq üçün bütün ailə toplanmışdı. Xeyli fikirdən sonra belə qərara gəldilər ki, bağ sehrlənmişdir və o gündən sonra qıza bağa girmək qadağan edildi. Zavallı Səadətin xəyalları, qəmləri və pərişanlığı günbəgün, saatbasaat artırdı. Nə dayəsinin qayğısı, nə anasının mehribanlığı, nə oyun, nə musiqi onu sakit edə bilmirdi. O, cazibəli sözləri bir də eşitmək üçün əbəs yerə bağa getmək fikrinə düşdü, əbəs yerə üzüyünü bağda itirdiyini anasına söylədi. Anası onun bütün yalvarışlarını rədd edərək, cavab verdi: - Əziz qızım, bağın qapısı bağlıdır, tam bir möhtərəm və müqəddəs dərviş gəlib o bağı paka çıxarmayınca, kimsəyə ora daxil olmağa icazə yoxdur. Bəyin ailəsini dərvişin yolunu gözləməkdə qoyaq. Qafqaz ölkələrində hər evin yanında qadınların yeganə seyrəngahı olan bir parça olar. Belə bir seyrəngahdan məhrum olan Səadəti də öz otağında qüssə çəkməkdə qoyaq. Bir az da öz səsilə Səadətin qəlbini alovlandıran Rəşid bəydən danışaq. O zaman iyirmi iki yaşına girmiş Rəşid bəy İsmayıl adlı bir bəyin oğlu idi. Bu bəyin alicənablığı və nəzakəti sərvətindən çox idi. Bəy, oğluna da öz səliqəsilə Yüklə 226,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|