Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinifl əri üçün “Orta əsrlər tarixi” dərsliyi
Yüklə 170,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinifl əri üçün “Orta əsrlər tarixi” dərsliyi Mü əlliflər: Yaqub Mahmudlu Rafiq X əlilov Sabir Ağayev Əkbər Qocayev S əxavət Qəmbərov Şərqiyyə Məmmədova H əcər Əlişova Bab ək Xubyarov Bakı: Aspoliqraf, 2011. D ərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan v ə açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış
2
Yekun r əy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. M əzmun baxımından; 2. Dil v ə üslub baxımından; 3. Dizayn v ə bədii tərtibat baxımından. 1. M əzmun baxımından
D ərslik 304 səhifə, 3 bölmə, 34 paraqrafdan ibarət olmaqla, qüvvədə olan tədris proqramına uyğun hazırlanıb. Dərsliyin strukturu, demək olar ki, sovet dövrünün d ərsliklərində olduğu kimidir. Dərslikdə mövzular üç bölməyə ayrılıb. Belə bölgü mü əyyən qədər mövzulardakı fikirlər arasında rabitənin qırılmasına və eyni zamanda, d ərsliyin həcminin artmasına səbəb olub. Girişdə dərsliyin hansı prinsip əsasında 3 bölməyə ayrılması izah olunmayıb. Feodalizmin dövrl ər üzrə bölgüsündə Şərq ölkələri nəzərə alınmayıb. Yazılı m ənbələri rəsmi və xüsusi sənədlərə bölməyə ehtiyac yoxdur. D ərslikdə göstərilir ki, Çində III-IV əsrlər, Hindistanda VII-XII əsrlər, Qərbi Avropada is ə IX-X əsrlər feodallıqlara parçalanma, siyasi dağınıqlıq dövrüdür. G irişdə feodallıqlara parçalanmanın ümumi səbəb və nəticələrinin, eləcə də feodallıqlara parçalanmış, siyasi dağınıqlığın hökm sürdüyü ölkələrdə hansı amillərin ölk
ənin siyasi cəhətdən birləşdirilməsini tələb etməsinin qeyd olunması da yaxşı olardı.
Eyni zamanda, g irişdə feodalizm cəmiyyəti haqqında qısa məlumatın verilməsi v ə onun quldarlıq cəmiyyətindən fərqli xüsusiyyətlərinin göstərilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. 1-ci v
ə 2-ci bölmələrdəki bəzi materiallar bölmənin adına, əhatə etdiyi dövrə uyğun deyil. Bəzi paraqrafların, xüsusilə 1-ci bölməyə aid mövzuların həcmi çox böyükdür. Mövzular 3 s əhifədən başlayaraq, 13 səhifəyə qədər artır. Məsələn, “Çin” 8, “Q ərbi Hun imperatorluğu” 12, “Göytürk imperatorluğu” 10, “Qərbi Avropa (V-IX əsrlər)” 13 səhifədən ibarətdir. Mövzuların bu həcmdə verilməsi şagirdlərin yaş s əviyyəsinə uyğun deyil. Bu yaşda şagirdlər üçün mövzu həcminin 3-4 səhifə olması daha m əqsədəuyğun olar. Bəzi paraqraflarda şəxs və yer adları həddindən artıqdır. D ərsliyin ilk 10 paraqrafında 70-dən çox şəxs adı göstərilib. Təbii ki, bunları yadda saxlamaq şagirdlər üçün çətinlik törədir. 3
B əzi mövzularda dövlətin paytaxtı (9 və 14-cü paraqraflar) və süqut tarixi (2 və 10-cu paraqraflar) göst ərilməyib.
olardı. Çünki bu, sonradan 8-ci sinif “Orta əsrlər tarixi” dərsliyində izah edilib. S əhifə 7-14. 8 səhifəni əhatə edən “Çin” mövzusu çox genişdir. Burada çoxlu yeni anlayışlar (“mükəlləfiyyət”, “güclü ailə”, “dövlət feodalizmi”, “töycü” və s.) verilib, lakin izah edilm əyib. İllüstrasiyalar yararsızdır. 17-ci paraqraf da Çinə aiddir v ə burada verilən məlumatların çoxu 1-ci paraqrafdakının təkrarı olduğuna görə t əkrar materialların sadələşdirilərək birləşdirilməsi və ya çıxarılması məqsədəuyğun hesab edilir.
hakimiyy
ətindən danışmaq düzgün deyil. S əhifə 9. Suy imperiyasının yenidən bərpa edilməsindən danışılır. Suy sülal
əsinə qədərki dövr mətndə dağınıqlıq dövrü kimi nəzərdən keçirilməlidir. S əhifə 10. 1-ci sətirdə adı çəkilən, ölkənin cənubunda hökmranlıq etmiş sülalə Çin deyil, Çen sülal əsidir.
sonrakı paraqraflarda bu və ya digər dərəcədə verilib. S əhifə 15-21. Mövzuda Sasanilər dövlətinin süqut tarixi göstərilməyib. S əhifə 16. Ağ hunların bəzi vilayətlərinin 558-568-ci illərdə işğal edildiyi göst
ərilib. 30-cu səhifədə isə həmin dövlətin 567-ci ildə dağıldığı yazılıb. H əmin səhifədə, 4-cü abzasda ilk 3 təbəqənin hansı vergiləri ödədiyi yazılmayıb. Öd əmirdisə, qeyd olunmalıdır. S əhifə 19. “Mani təlimi. Məzdək hərəkatı” yarımbaşlığındakı materialların ixtisar olunmasına ehtiyac var. S əhifə 21-25. Mətn mövzunun adını tam əks etdirmir. Mövzunun adı “Qafqaz xalqları” olsa da, yalnız Cənubi Qafqazdan bəhs olunub, Şimali Qafqaza yer verilm əyib. Bu paraqrafın, xüsusilə də “Xristianlığın qəbul edilməsi” yarımbaşlığının yenid ən işlənməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Mətndən belə çıxır ki, Cənubi Qafqazda xristianlığı əsasən ermənilər qəbul edib, yayırdı. Belə olan təqdirdə tarixi Albaniya ərazisindəki çoxsaylı xristian abidələrinin hansı xalqın adına yazılacağı sual doğurur. Hər bir dövlətin hakim, aparıcı dini olur. İslama qədər Albaniyada belə bir din xristianlıq olub. Tariximizin bir hissəsi kimi buna diqqət yetirilməsi yaxşı olardı.
4
əhifə 23. Hərbi əməliyyatlardan danışılmadığı halda, sülhdən bəhs olunub. S əhifə 24. Materiallar təqdim edilərkən xronoloji ardıcıllıq pozulub. VI əsrdə hökmranlıq etmiş Xosrovla bağlı abzasın mətndən çıxarılması və ya yerinin d əyişdirilməsi məsləhətdir. Çünki növbəti abzasda V əsr hadisələrindən danışılır. S əhifə 31-42. 12 səhifədən ibarət “Qərbi Hun imperatorluğu” mövzusu çoxlu yeni ad v ə terminlərlə yüklənib. 7-ci sinif şagirdi bu mövzunu mənimsəyə bilmir.
göst
ərilməlidir ki, bu pul birdəfəlik, yoxsa hər il verilməli idi. 447-ci il müqaviləsində t əzminatın həm birdəfəlik, həm də illik ödəniş həcmi göstərilib. S əhifə 39. Mənbə və tarixi ədəbiyyatın çoxunda yazılanlara görə, döyüş yerini Attila deyil, Aetsi seçib. S əhifə 40. Katalaun döyüşündə Aetsinin geri çəkilməsindən danışılıb. Həm “Q ədim dünya tarixi” dərsliyində, həm də bəzi tarixi ədəbiyyatda isə Attilanın geri ç əkildiyi yazılıb. Ümumiyyətlə, döyüşün nəticəsi çox mübahisəli olduğundan, bunu d ərslikdə əks etdirmək üçün maksimum diqqətli yanaşma lazımdır. S əhifə 41. Attilanın və Krum xanın (səh. 78) burunlarından qan açılması n əticəsində ölmələrinin verilməsinə lüzum yoxdur. S əhifə 43. Mətndə İkinci Balkan yürüşündən bəhs olunub, lakin bu, paraqrafın sonundakı xronologiyada öz əksini tapmayıb. Birinci Balkan yürüşünün ili isə heç yerd ə göstərilməyib. S əhifə 44-53. “Göytürk imperatorluğu” ilə bağlı mövzunun həcmi 10 səhifə olmaqla
yanaşı, həm də dili çox çətindir. Çoxlu sayda yer adları, sərhədləri və işğalları ifadə edən coğrafi ərazi adları var. Şagirdlər üçün bu paraqrafda verilən hadis ələri mənimsəmək çox çətinlik törədir. Mümkün qədər bu mövzunun yığcam yazılması, ən vacib hökmdar, ərazi və döyüş adlarının sadə və oxunaqlı şəkildə verilm
əsi yaxşı olardı. S əhifə 44. 1-ci abzasda Bumın xaqan kimi yox, xan kimi yazılmalıdır. Mövzunun sonunda (s əh. 54) “Bunları bilmək maraqlıdır!” bölməsində Bumın xan kimi göst ərilib. Nəzərə almaq lazımdır ki, 552-ci ilədək Bumın xan vassal, sonra isə dövl
ət yaradaraq xaqan olub. S əhifə 55-59. Bir cümlə ilə uyğurların hal-hazırda Çin Xalq Respublikasında yaşadıqlarının göstərilməsi məsləhətdir. 5
əhifə 56. Səkkiz oğuzlardan söhbət gedir. Əvvəlki səhifədə isə “doqquz oğuz”un adı çəkilir. Fikir çaşqınlığını aradan qaldırmaq lazımdır. S əhifə 57. “Uyğur xaqanlığı gücləndikcə, (“genişləndikcə” olmalıdır) qəbilə və tayfa başçılarının mərkəzi hakimiyyətə tabe olmamaq cəhdləri də artırdı.” cüml əsindəki fikir ziddiyyətlidir. S əhifə 65. 2-ci sətirdə verilmiş fikirdə tarixi həqiqət təhrif olunub. İlk slavyan birliyi 839-cu ild ə qurulmayıb. Həmin ildə “xaqan” titulu daşıyan Kiyev knyazları (baş vəzirləri yox!) barədə məlumat Qərb mənbələrində (Bretan annalları, IX əsr) əks olunub. Fredeqar salnam əsinə əsasən, ilk slavyan birliyinin əsası Samo adlı şəxsin r əhbərliyi ilə VII əsrdə qoyulub. S əhifə 68-74. “Avar xaqanlığı” paraqrafında avarların jujan olduğu məlum olur. Lakin Az
ərbaycan tarixi kursunda avarların türksoylu olmasından danışılıb. Dərslikdə 250 il
ə qədər Avropada hökmranlıq etmiş avarların sonrakı aqibəti barədə müəyyən t əsəvvür yaradılsa, yaxşı olar. S əhifə 69. 1-ci abzasın ilk cümləsində “sabirləri” sözünü “xəzərləri” sözü ilə əvəz etmək məqsədəuyğun olar. Xaqanlığın paytaxtı göstərilməyib. S əhifə 74-79. Bu paraqrafla 24-cü paraqrafın sadələşdirilərək birləşdirilməsi və tamamil
ə yenidən işlənməsi məsləhətdir. Bu paraqrafda şagirdlərə aydın olmayan m əqamlar çoxdur. Mövzu tədqiqat xarakteri daşıyır. 6 səhifəni əhatə edən paraqrafda 20-d ən artıq yeni adlar var ki, bu da şagirdlərin mövzunu mənimsəməsi üçün çətinlik tör ədir.
S əhifə 75. 4-cü abzasın sonuncu cümləsi mübahisəlidir. Müasir bolqarlar özl
ərini oğuz türkü saymırlar. S əhifə 79. Boqorisin (Borisin) xristianlığı Şərqi Frank kralı Lüdovikin təsiri altında qəbul etməsi fikri mübahisəlidir. Çünki elmi ədəbiyyatda serb, bolqar və rusların xristianlığı Bizansdan qəbul etdiyi birmənalı göstərilib. “Sual v
ə tapşırıqlar”da avar və bulqarların assimilyasiya səbəbləri haqqında da sual qoyulması yaxşı olardı. S əhifə 80-84. Mövzuda xüsusi adlar xeyli çoxdur. Feodal dağınıqlığının başlanması və onun səbəbləri ilə bağlı məsələlərə aydınlıq gətirilməyib. Hindistanda feodal dağınıqlığı Xarşa dövlətinin parçalanmasından sonra deyil, Qupta imperiyasının dağılmasından sonra başlayır. Məlumdur ki, VI əsrin ortalarında Qupta 6
imperiyasının dağılması ilə onun ərazisində 70-dən çox knyazlıq – xırda dövlət yaranıb. D ərslikdə Hindistanla bağlı mövzu da iki paraqrafda (11,17) verilib. 11 və 17-ci paraqrafların sadələşdirilərək birləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. S əhifə 81. Orta əsrlərdəki kastaların qədim dövrdəki kastalardan fərqi göst
ərilməyib. Hindistanda heç bir kastaya daxil olmayan “toxunulmazlar” təbəqəsi d ə mövcud olub. Ağsaqqallar şurası kastalara deyil, hər bir kastaya ayrılıqda r əhbərlik edib. S əhifə 82. 5-ci abzasda yer adlarının sadələşdirilməsi məsləhətdir. 500-cü ildə ağ hunların şimal-qərbi Hindistanı tutmasını 81-ci səhifədəki xəritədə ştrixlərlə göst ərmək yaxşı olardı. S əhifə 83. 5-ci abzasda Hindistanda feodal dağınıqlığının dövrü göstərilməyib. B əzi paraqraflarda təkrarçılığa rast gəlinir. Xüsusilə “Azərbaycan tarixi” d ərsliyində verilən məlumatların yenidən bu dərslikdə verilməsinə bir o qədər də ehtiyac yoxdur. M əsələn, 26-cı paraqrafda Xürrəmilər hərəkatı, 31-ci paraqrafda “Kitabi-D ədə Qorqud” dastanı haqqında verilən məlumatları bir cümlə ilə xatırlatmaq v ə yaxud sual və tapşırıq şəklində vermək olardı. Ərəblərlə bağlı mövzu 4 paraqrafa (§ 12, 13, 25 və 26) bölünüb. Həmçinin, ərəb dövl
əti, onun işğalları, islam dini və onun yayılması, Xilafətə qarşı üsyanlar, xalq-
azadlıq hərəkatları, vergi, torpaq mülkiyyət formaları, idarəetmə sistemi və s. m əsələlər 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində də verilib. Ona görə də bu d ərslikdə ərəblərlə bağlı məlumatları dörd paraqrafa səpələmək məqsədəuyğun deyil. H əmin məlumatları yığcam şəkildə bir və ya iki paraqrafda vermək olar. Bu zaman h əm də 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində əksini tapmayan məsələlərin verilm əsinə diqqət yetirilməlidir. Ərəb dövlətinin yaranma tarixinə və ərəb dövlətinin Xilafətə çevrilməsi tarixinə, onun mahiyy ətinə aydınlıq gətirmək yaxşı olardı. Burada verilən bir sıra terminlərin m ənasını açmaq lazımdır. S əhifə 95-107. “Qərbi Avropa (V-IX əsrlər)” adlı 14-cü paraqrafın həcmi çox genişdir. Mövzunun məzmunu sovet dövründə istifadə olunan dərslikdəki müvafiq mövzu il ə eynilik təşkil edir. S əhifə 101. Frank imperiyasının paytaxtı Axen şəhəri xəritədə göstərilib, lakin m ətndə adı çəkilməyib. 7
əhifə 103-104. Paraqrafda mükəlləfiyyət, biyar və töycünün izahı ziddiyyətli şərh olunub. Burada əvvəlcə mükəlləfiyyətin məcburi iş olduğu göstərilib. Biyar və töycü d ə mükəlləfiyyət hesab edilib. Sonra kəndlilərin feodal təsərrüfatında gördüyü bütün işlər biyar, feodala məhsulla verdikləri ödənişlər isə töycü adlandırılıb. S əhifə 108-109. İmperator hakimiyyətinin mahiyyətini və güclü olmasının s əbəblərini göstərmək yaxşı olardı. S əhifə 110. Yustinianın işğal etdiyi ərazilər arasında Vestqot krallığının c ənubunu da qeyd etmək lazımdır. S əhifə 119-125. Feodal dağınıqlığı və onun xüsusiyyətləri haqqında məlumat verilm
əyib. III-VI əsrlərdə Çində bir-biri ilə vuruşan çoxlu feodal dövlətlər var idi. Çinin bu dövrünün deyil, vahid imperator hakimiyy ətinin (Tan və Sun sülalələri) mövcud olduğu dövrün feodal dağınıqlığı dövrü kimi göstərilməsi yanlışdır. D ərsliyin 1 və 17-ci paraqraflarında Çin mövzusu iki yerə ayrılmışdır. 1-ci paraqrafda Tan dövründ ə Çinin sosial-iqtisadi həyatı ətraflı verilib. 17-ci paraqrafda isə Tan sülal əsinə qarşı yönələn Xuan Çao üsyanından danışılıb. Bəzi təkrarlara yol verilib, lakin Xuan Çao üsyanının Tan sülaləsinə qarşı yönəldiyi vurğulanmayıb. Hindistan mövzusu burada yaxşı işlənsə də, müəyyən redaktəyə ehtiyac var. Bölm
ə IX-XI əsrlərə aid olsa da, burada əsasən VIII əsr hadisələrindən (ərəb yürüşlərindən) bəhs olunub. Burada Şimali Hindistanın Qəznəvi dövlətinə qatılması yarımbaşlığı “Qəznəvi dövləti” mövzusu ilə (23-cü paraqraf) üst-üstə düşür və t əkrarlanır. S əhifə 119. İlk iki abzas 1-ci paraqrafda verilmiş məlumatların mahiyyətcə t əkrarıdır. S əhifə 121. 1-ci yarımbaşlıqda dağınıqlığın dövrünü göstərmək, sonra isə səbəb v ə nəticələrini açmaq lazımdır. Çjurçjen tayfaları haqqında qısa izahata ehtiyac var. 8-ci sinif üçün “Orta əsrlər tarixi” dərsliyində (səh. 136) onların mancur adlandıqları qeyd olunub.
m əsləhətdir. Şimali Qafqaza çox az yer verilib. Paraqrafın sonunda verilən əlavə materialda xüsusi qeyd olunur: “Oğuzların V-VII əsrlərdə Qafqazda məskunlaşmaları artıq tarixi bir həqiqətdir”. Azərbaycan türkləri də oğuz türkləri sırasına daxildir. V-VI əsrlərədək Azərbaycanda hansı türk etnoslarının yaşaması haqqında məlumat verilm əyib.
8
əhifə 131-137. “Oğuz dövləti” paraqrafının da yenidən işlənməsi məsləhətdir. Paraqrafda 30-dan çox yeni anlayış, termin var (“yabqu”, “gülərgin”, “subaşı”, “yınal”, “təhsildar” və s.). Mətndə 70-dən çox, əlavə oxu materialında isə 30-a yaxın – c əmi 100-dən çox şəxs, tayfa və xalq, ölkə, dağ və çay adları var ki, 7-ci sinif şagirdinin bunları yadda saxlaması real deyil. Oğuzlara (tayfalara), onların ilkin yaşayış məskənlərinə, məhz bu adda dövlət yaratm alarına aydınlıq gətirilməli, digər oğuz dövlətlərindən fərqi izah edilməlidir. Bu paraqrafda olduğu kimi, digər türk xalqlarının hansı müasir xalqların və dövl
ətlərin yaranmasında iştirak etməsi göstərilməyib. S əhifə 136. Türklərin yerdəyişməsi, köçü məsələsinin 2 variantı da (şərqdən q ərbə, yoxsa qərbdən şərqə) göstərilsə, yaxşı olar. Oğuzların Azərbaycana gəlməsini türkün öz v ətəninə dönüşü kimi vermək lazımdır. S əhifə 139-143. “Samanilər dövləti” paraqrafında dehqanlar iri feodal adlandırılıb. “İran” mövzusunda isə dehqan varlı kəndlilərə deyilir. “Dehqan” sözünün işlənməsi haqqında dəqiqlik olmalı, ziddiyyətə aydınlıq gətirilməlidir. Saman Xu
datın islamı nə vaxt qəbul etdiyi göstərilməyib. Bu isə “Qaraxanlı dövləti” paraqrafında verilən məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir. S əhifə 143. 999-cu ildə Qaraxanlıların Samanilər dövlətinin varlığına son qoyması yazılıb. Səhifə 150-də yazılanlardan isə bu dövlətin Qəznəvilər tərəfindən süquta uğradıldığı təsəvvürü yaranır.
m ənbələrdə verilənlərə uyğun deyil. Mənbələrdə 20 milyon (min yox!) dirhəm d əyərində pul və daş-qaş, 57 min əsir, 350 fil (döyüş fili yox!) ələ keçirdiyi göstərilib. S əhifə 154. 1187-ci ildə Xosrov Məlikin hansı qüvvələr tərəfindən əsir alındığı göst
ərilməyib. S əhifə 155-158. Xarəzmşahlar dövlətinin ikinci qolu haqqında məlumat verilm
əyib, lakin Qaraxanlı dövlətinin varlığına son qoyması və sonrakı dərslərdə monqollar t ərəfindən süquta uğradılması barədə danışılıb. Dövlətin yaranma tarixi göst
ərilməyib. Sonuncu abzasdakı cümlələr dəqiq işlənməlidir. Xarəzm müstəqilliyini itirdiyi vaxt h ələ Səlcuq sultanlığı yaranmamışdı. Paraqrafın məzmunu bölməyə uyğun deyil. S əhifə 163-170. Bu paraqrafda islama qədərki dövrün hadisələrini qabartmağa lüzum yoxdur. Ərəblər işğalçı deyil, xilaskar kimi təqdim olunub. Bu səbəbdən
9
Xilaf ətə daxil olan xalqların ərəblərə qarşı çoxsaylı üsyanlarının səbəbini anlamaqda şagirdlər çətinlik çəkirlər. Paraqrafın məzmunu bölməyə uyğun deyil. S əhifə 166. 3-cü abzasda verilənlər 167-ci səhifənin 1-ci abzasında da t əkrarlanır. S əhifə 167. Əsas torpaq mülkiyyəti forması kimi təqdim olunan xəlifə mülkl
ərinə 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində rast gəlinmir. Burada əsas torpaq mülkiyy əti formasının divan torpaqları olduğu göstərilib. Mətndə “bağışlanan iqta”nın sadalanan torpaq mülkiyyəti formaları sırasında adı çəkilməyib. S əhifə 168. Dövlətdən təqaüd alanlardan bəhs edilib, lakin o təqaüdün kimlərə v ə nə üçün verildiyi açıqlanmayıb. S əhifə 173. Afşin ad deyil, tituldur. Həmin sərkərdənin adı mənbələrdə Heydər ibn Kavusdur. S əhifə 177-183. “Frank imperiyasının parçalanması” mövzusunda göstərilib ki, Q ərbi Avropada IX-XI əsrlər feodal dağınıqlığı dövrüdür. Amma “Qərbi Avropada yeni dövl ətlərin yaranması” (səh. 185-189) mövzusunda yazılıb ki, “Bir sıra Qərbi Avropa ölk ələrindən fərqli olaraq, Almaniya bu dövrdə vahid dövlət idi”. S əhifə 178. Verden müqaviləsinin nəticəsində Lotara düşən ərazinin Lotaringiya adlanması xəritədə var, ancaq mətndə yoxdur. S əhifə 179. 1-ci cümlə tarixi həqiqətə uyğun deyil. IX-XI əsrlərdə Qərbi Avropada feodal qaydaları bərqərar olub. Feodal dağınıqlığı dövrü isə əsasən IX-XIII əsrləri əhatə edib. XIV əsrdən etibarən Qərbi Avropada mərkəzləşmiş dövlətlərin yaranması başlanıb. S əhifə 185. 2-ci abzasda Kapetinqlər sülaləsinin idarə etdiyi mülkün adını yazmaq lazımdır. S əhifə 189. Qalın şriftlə verilmiş fikir aydın deyil. Məlumdur ki, feodal p ərakəndəliyi öz pulu, ordusu, bayrağı, sərhədləri, xəzinəsi olan və mərkəzi hakimiyy ətə tabe olmayan feodalların idarə etdiyi dövlətlərin yaranmasıdır. Feodal dağınıqlığı elə ölkənin siyasi parçalanması deməkdir. Bu səbəbdən “İtaliyadakı dağınıqlıq, sadəcə feodal dağınıqlığı deyil, həm də siyasi dağınıqlıq idi: o, həm də müst əqil dövlətlərə parçalanmışdı” fikri anlaşılmazdır. S əhifə 190-250. Ayrı-ayrı ölkələrin mədəniyyəti ilə bağlı xüsusi paraqraflara ehtiyac yoxdur. H əmin paraqraflarda verilən məlumatlar çox yığcam şəkildə, ən əhəmiyyətli hissələr hər bir ölkə, dövlət haqqında bəhs edilən müvafiq paraqrafda 10
verils ə, daha yaxşı olar. Yəni mədəniyyət məsələlərini ayrıca bir bölmədə vermək m əqsədəuyğun deyil, o həm də dərsliyin həcmini artırır. Ümumiyyətlə, bu bölmə çox mür əkkəbdir və yenidən işlənməsinə ehtiyac var. S əhifə 227. Çində kağız istehsalının tarixi 6-cı sinif “Qədim dünya tarixi” d ərsliyindəki faktla ziddiyyət təşkil edir. S əhifə 231. 1-ci abzasın redaktəyə ehtiyacı var. Ellinizm elə bütün yunanların ümumi m
ədəniyyəti olduğundan, cümlədə “... ellinizm və Roma ənənələri imperiyada yaşayan bir çox başqa xalqların ...” şəklində düzəliş etmək məqsədəuyğundur. M ədəniyyət bölməsində verilən bütün mövzular həcm baxımından çox böyükdür. H ər mövzu 9-12 səhifədən ibarətdir. Mövzular, xüsusilə ədəbiyyatla bağlı hiss ələr ixtisar edilsə və hər bir dövlətin sonunda ona aid mədəniyyətlə bağlı material verils ə, mövzunun mənimsənilməsi asanlaşar. D ərsliyin sonundakı əlavələrin, onların aid olduqları mövzuların sonuna g ətirilməsi mövzunun daha asan mənimsənilməsinə kömək edər. Proqramda n əzərdə tutulduğuna baxmayaraq, “Avropa xalqlarının mədəniyyəti” paraqrafında “Roland haqqında nəğmə” barədə heç bir məlumat verilməyib. D ərsliyin Azərbaycan və rus dillərində olan variantları arasında xeyli uyğunsuzluqlar var. Rusca olan variant da («История средних веков» - 7, Баку: Хезер, 2012) 3 bölmədən ibarət olduğu halda, mündəricatda 2 bölmə göstərilib. Aşağıda qalın şriftlərlə verilmiş səhifə nömrələnmələri dərsliyin rus dilində olan variantına aiddir. S əhifə 3. Azərbaycan dilində olan variantdan fərqli olaraq, tərcümədə 476-cı ild
ə Qərbi Roma imperiyasının deyil, Roma imperiyasının dağılması yazılıb. Bu qeyri-d
əqiqlik 31-32, 97, 175, 180 və 229-cu səhifələrdə də təkrar olunub. S əhifə 12. Azərbaycan dilində olan variantda Çindən gətirilən ipəyin miqdarı 100 min top (s əh. 13) göstərildiyi halda, tərcümədə 10 min top yazılıb.
vilay
ətinin hakimi Ərdəşirin yalnız Parfiyanın şimalına doğru hərəkətindən bəhs edildiyi halda (s əh. 15), tərcümədə əlavə olaraq, onun İsfahan, Kirman və Xuzistanı tabe etm
əsi də göstərilib. S əhifə 15. Azərbaycan dilində olan variantda, 3-cü abzasın 4-cü cümləsində Bizansın xəzərlərin köməyilə Sasanilərə zərbə endirməsi yazılsa da (səh. 16), t ərcümədə bundan bəhs edilməyib. 11
əhifə 17. 4-сü abzası əks etdirən hissə Azərbaycan dilində olan variantda ümumiyy
ətlə mövcud deyil. Bu qüsur bir neçə yerdə təkrar edilib (səh. 20-də 3-cü abzas, s
əh. 21-də 5-ci abzas və s.). S əhifə 20. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Məzdəkilər h ərəkatının 481-529-cu illəri əhatə etdiyi (səh. 20) göstərildiyi halda, tərcümədə 491-529-cu ill ər kimi verilib. Mətndə Sasani-Bizans müharibəsinin 603-628-ci illəri əhatə etdiyi göstərilib, xronologiyada isə 609-628-ci illər verilib.
4-cü abzasda Sasanil ərlə Bizans arasında bağlanmış sülhün tarixi 591-ci il göst
ərilib, lakin sərbəst sütunda göy rənglə yazılmış 2-ci sualda 592-ci il kimi verilib. Sülhün tarixi Az ərbaycan dilində olan variantda da (səh. 24) 591-ci il kimi verilib. Tarixl
ərin dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir. S əhifə 25. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantına əsasən (səh. 26), Ağ Hun imperatorluğunun ərazisi şimal-qərbi Hindistanı da əhatə etdiyi halda, rusca olan variantda şimal-şərqi Hindistan ərazisi verilib.
ifad
əsi yazılsa da, tərcümədə “fars hökmdarı” kimi verilib. S əhifə 27. Azərbaycan dilində olan variantda xəritənin adı “Ağ Hun imperatorluğu VI əsrin əvvəlində” (səh. 29) olduğu halda, tərcümədə “Ağ Hunlar döyüşdə” kimi verilib.
m ətnə uyğun olaraq (səh. 41), “Bulqar” olmalıdır. S əhifə 42. Azərbaycan dilində olan variantda (səh. 35, 43) Ruanın ölüm tarixi 434-cü il göst ərildiyi halda, paraqrafdan sonra verilmiş əlavə oxu materialında 433-cü il yazılıb. S əhifə 43. Paraqrafın adı “Göytürk imperiyası” kimi verilib. Azərbaycan dilində olan variantda is ə “Göytürk imperatorluğu” (səh. 44) yazılıb.
s ərhədləri İdil və Yenisey çaylarının aşağı axarları kimi verilsə də (səh. 47), t ərcümədə şimal sərhədlərinin Şimal dənizinə çatdığı göstərilib. S əhifə 48. Azərbaycan dilində olan variantda İltəris xaqanın silahlı atlı d əstələrin sayını artırması yazılsa da (səh. 48), tərcümədə “atlı” sözü (“конных”) verilm əyib.
12
əhifə 52. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada verilmiş 588-ci il hadis
ələri (səh. 53) tərcümədə öz əksini tapmayıb. S əhifə 54. Azərbaycan dilində olan variantda uyğur hökmdarı Moyon Çurun hakimiyy
ət illəri verilsə də (səh. 55), tərcümədə öz əksini tapmayıb. S əhifə 70. Azərbaycan dilində olan variantdakı “Sasani” sözü (səh. 71) “fars” kimi t
ərcümə olunub. H əmin səhifədə, son abzasın 3-cü cümləsi Azərbaycan dilində olan variantda verilm əyib.
S əhifə 73. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Frank-Avar müharib
ələrinin tarixi 788-803-cü illər göstərilsə də (səh. 74), tərcümədə 783-803-cü ill
ər göstərilib. Az ərbaycan dilində olan variantda, 10-cu paraqrafın birinci cümləsində “şərqə” sözü (s əh. 74) “qərbə” kimi tərcümə olunub. S əhifə 81. Azərbaycan dilində olan variantda, 5-ci abzasda “Şimal-Qərbi” sözl
əri (səh. 82) “Şimal-Şərqi” kimi tərcümə olunub. S əhifə 82. Azərbaycan dilində olan variantda, “Xarşa dövləti” yarımbaşlığının ilk cüml
əsində göstərilən tarix (səh. 82) IV əsrin sonlarına aid olduğu halda, “V əsrin əvvəllərində” kimi tərcümə edilib. H əmin səhifədə Xarşanın yaratdığı feodal dövlətin yaranma tarixi (606-cı il) Az ərbaycan dilində olan variantdan fərqli olaraq (səh. 83), verilməyib. S əhifə 111. Azərbaycan dilində olan variantda , xronologiyada verilmiş VII əsr hadis
əsi (səh. 113) tərcümədə öz əksini tapmayıb. S əhifə 120. Azərbaycan dilində olan variantda ərəblərin Hindistana qərbdən hücum etdikl əri yazıldığı halda (səh. 122), tərcümədə şərqdən hücum etdikləri göst
ərilib. Az ərbaycan dilində olan variantda Hindistandakı feodal dağınıqlığının VII-XII əsrləri əhatə etdiyi (səh. 122) göstərilsə də, tərcümədə VI-XII əsrlər verilib. S əhifə 122. Sonuncu yarımbaşlıq Azərbaycan dilində olan variantda verilməyib. S əhifə 123. Azərbaycan dilində olan variantda Mahmud Qəznəvinin Kəşmir, P əncab və Qucarat vilayətlərini işğal etdiyi qeyd olunsa da (səh. 125), tərcümədə P əncab və Sind vilayətlərinin adları göstərilib. S əhifə 127. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Gürcüstanda müst
əqil dövlətlərin yaranması tarixi VIII əsrin sonu - IX əsrlər göstərilsə də 13
(s əh. 130), tərcümədə VII əsrin sonu – IX əsrlər verilib. Xronologiyadakı 2-ci faktın t ərcüməsində Tiflis əmirliyinin müsəlman əmirliyi olması qeyd olunmayıb. S əhifə 129. 3-cü abzasın 2 və 3-cü cümlələri Azərbaycan dilində olan variantda verilm
əyib. S əhifə 132. Sonuncu abzasın 4 və 5-ci cümlələri Azərbaycan dilində olan variantda verilm əyib.
t ərcümə edilməsi dəqiq deyil. Çünki cənubdan baxdıqda “Zaqafqaziya” coğrafi ərazi kimi Şimali Qafqaza da aid edilə bilər. S əhifə 147. Sərbəst sütunda göy rənglə verilmiş “qulam” sözünün izahı Az ərbaycan dilində olan variantda verilməyib. S əhifə 148. Azərbaycan dilində olan variantda Qəznəvi dövlətinin tərkibinə qatılan keçmiş Samani torpaqlarının Amudərya çayının cənub və qərb torpaqlarını əhatə etdiyi göstərilsə də (səh. 151), tərcümədə Amudərya çayının cənub və şərq torpaqları verilib. S əhifə 150. Azərbaycan dilində olan variantda verilmiş “qazi” sözünün izahı (s əh. 153) tərcümədə öz əksini tapmayıb. S əhifə 156. Sual və tapşırıqlardan axırıncısında Qaraxanlı və Qəznəvi dövl
ətlərinin adları “Караханидов” və “Казневидов” şəklində verilməlidir. S əhifə 165. “İqta” və “xərac” sözlərinin Azərbaycan dilində olan varianta uyğun olaraq, qalın şriftlərlə fərqləndirilməsi məsləhətdir. S əhifə 166. Azərbaycan dilində olan variantda “Şəhərə yalnız 4 qala darvazasından girmək olardı.” cümləsi (səh. 168) tərcümə edilməyib. S əhifə 172. Azərbaycan dilində olan variantda səlcuqların ərəb mülklərinin xeyli hiss
əsini XI əsrdə tutduqları (səh. 175) yazılsa da, tərcümədə IX əsr verilib. S əhifə 173. Ərəblərin hərbi uğurlarının 1-ci səbəbi kimi verilən cümlənin t ərcüməsində “их” sözü artıqdır. S əhifə 174. Azərbaycan dilində olan variantda, paraqrafın ilk cümləsində “və buna gör
ə də çox yaşamadı” (və ya buna bənzər ifadə) ifadəsi (səh. 174) olmadığı halda, t
ərcümədə “и поэтому просуществовало недолго” ifadəsi işlənib. S əhifə 175. Azərbaycan dilində olan variantda Verden müqaviləsinə görə, Daz Karla düşən torpaqlar arasında Şelda çayından qərbdəki torpaqlar göstərilib (s əh. 178), lakin tərcümədə şərqdəki torpaqların verildiyi yazılıb. 14
əhifə 187. Azərbaycan dilində olan variantda paraqrafın adı “Türk xalqlarının m ədəniyyəti” (səh. 190) kimi verildiyi halda, “mədəniyyəti” sözü dəqiq çevrilm əyərək, “просвещение и наука” sözləri işlənib. S əhifə 194. Başbalıq şəhərinin adı “Başbanıq” kimi verilib. S əhifə 196. Azərbaycan dilində olan variantda, sərbəst sütunda göy rənglə verilmiş sualda “uyğur rəssamları” (səh. 198) ifadəsi, tərcümədə “türk rəssamları” kimi verilib.
verilm
əyib. S əhifə 302. 26-cı paraqraf 168-ci səhifədən başladığı halda, mündəricatda 182-ci s
əhifəyə aid edilib.
ə üslub baxımından D ərsliyin dili olduqca ağırdır. Bu və ya digər fikri təkrar edən çoxlu sayda cüml ələr var ki, onlar 20-30 sözdən ibarətdir. Belə cümlələri 7-ci sinif şagirdi çətin qavrayır. Cümlələrin sadələşdirilməsi məsləhətdir. Türk dövlətləri ilə bağlı mövzuların bir qədər sadələşdirilməsi məsləhətdir. Çünki şagirdlər bu mövzuları çox ç ətin başa düşürlər. B əzi istilah və anlayışların izah edilməsi yaxşı olardı. Məsələn, bir neçə yerdə jujanların adı çəkilir. Lakin jujanların kim olması, hansı millətin əcdadları olması və yaxud indiki v əziyyətləri barədə məlumat verilməyib. B
əzi məlumatlar şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğun deyil. Məsələn, “Ağ Hun imperatorluğu” mövzusunda Ağ Hun hökmdarı Ağsuvar xanın Sasani şahı Firuzu əsgərlərin gözü önündə təhqir etməsi 7-ci sinif şagirdlərinin yaş səviyyəsinə uyğun deyil. Firuz şahın öhdəsinə götürdüyü şərti yerinə yetirməməsinin Ağsuvar xan t ərəfindən bu dərəcədə cəzalandırılmasının açıq şəkildə verilməsi psixoloji baxımdan düzgün hesab edilmir. Bu tipli m əlumatların bir qədər yumşaq formada verilməsi yaxşı olardı.
üslub baxımından daha məqbuldur. S əhifə 28. “Çənbəri” sözünü “mühasirəni” sözü ilə əvəz etmək yaxşı olardı. 15
əhifə 39. “Aetsi” (mənbələrdə: Aetius) adının dilimizdəki qarşılığının “Eti” şəklində verilməsi daha doğrudur. Çünki latın dilində “ae” birləşməsi “e” kimi oxunur v ə əksər dillərə çevrilərkən o cür də yazılır (Caesar – Sezar, archaelogia – arxeologiya, encyclopaedia – ensiklopediya v ə s.). Latın dilindəki xüsusi adlarda isə bir qayda olaraq, “- us” sonluğu düşür (Brutus - Brut, Augustus - Avqust, Aetius - Eti).
ya zılmalıdır. S əhifə 43. Xronologiyada “Balkan” sözü “Balcan” kimi verilib. S əhifə 51. “Doğuz oğuz” əvəzinə “doqquz oğuz” yazılması məqsədəuyğundur. S əhifə 55. 2-ci abzasdakı cümlədən belə nəticəyə gəlmək olar ki, dövləti 19 adam yaratmışdır. “Tayfa” sözünü işlətmək lazımdır. S əhifə 62. “Tarxan” sözünün izahının verilməsi yaxşı olardı. S əhifə 67. İlk abzasda 4-cü cümlənin “Şimali Qafqaza çəkilən xəzərlər indiki qaraçay türkl ərinin əcdadlarıdır.” kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur.
ifad
ələrindən istifadə edilməsi daha məqsədəuyğundur. S əhifə 132. İlk sətirdəki cümlənin sonluğu “... ittifaqı da var idi.” şəklində olsa, m əqsədəuyğun olar. H əmin səhifədə Oğuz ordusunun quruluşunu əks etdirən sxemdə bəzi sözlərin (“buxtarma”, “ökc ə”, “yeravul”) izahını vermək məsləhətdir. S əhifə 149. Qəznəvi dövlətinin yarandığı tarixi dəqiq - 962-ci il göstərmək qeyri-mü
əyyənliyi aradan qaldırar. S əhifə 163. “Xəlifə” sözünün izahını dəqiqləşdirmək lazımdır. “Xəlifə” sözü ərəbcədən həm də “davamçı, ardıcıl” mənalarını verir.
2, 3, 11 v ə 15-ci paraqraflarda hər hansı şəkil verilməyib. Halbuki bu mövzularla əlaqəli kifayət qədər zəngin illüstrasiya seçimi mümkündür. B əzi xəritələrin adlarında müvafiq dövlətlərin hansı dövrdə mövcud olduqları göst ərilməyib. 16
əhifə 7-14. 1-ci paraqrafda çox iri ölçüdə cəmi 3 illüstrativ material verilib. 1 v ə 2-ci şəkil anlaşılmır. Böyük İpək yolunun bir hissəsini əks etdirən xəritədə isə ya xşı olardı ki, bu yolun Qafqazdan, o cümlədən Azərbaycandan keçməsi də göst ərilsin. S əhifə 11. İllüstrasiya mətnə uyğun deyil. İpəkqurdunun bəslənməsi ilə bağlı şəkildə söyüd ağacı təsvir edilib. S əhifə 15. Xəritədə Sasani imperiyasının adı yazılmayıb. Sasanilərdən asılı olan ərazilər də imperiyanın tərkib hissəsi kimi verilib. Xəritənin hansı dövrü əks etdirdiyi qeyd edilm əyib.
S əhifə 23. Xəritədə İberiya-Kartli ərazisinin cənub sərhədləri Dəclə çayına çatır. X əritədə şərti işarələrdə yaşıl rəngin izahı verilməyib. S əhifə 29. Xəritədə Kabil şəhərinin paytaxt kimi verilməsi yanlış faktdır. Ağ Hun imperatorluğunda Badian (Qunduz, Əfqanıstan), Baktra (Bəlx, Əfqanıstan) və Sakala (Sialkot, Pakistan) şəhərləri paytaxt olub. M ərv şəhərinin koordinatları da səhifə 46-dakı xəritədə təsvir olunmuş eyni şəhərin koordinatları ilə uyğunluq təşkil etmir. Bu cür hallara xəritələrin bir çoxunda rast g
əlinir. S əhifə 31-32. “Xalqların böyük köçü” ilə bağlı Böyük Hun imperatorluğu x əritədə əks olunmayıb. Köçün istiqamətləri xəritələrdə öz əksini tapmayıb. S əhifə 33. Xəritədə Dnepr çayının adı göstərilməyib. Azərbaycan da asılı ölkə kimi verilib. S əhifə 39. İllüstrasiyada təsvir uğurlu alınmayıb. Attila sanki göydə uçur. S əhifə 40. Roma Papası sanki ikonaların əhatəsindədir. S əhifə 45. Göytürklərin bayrağının rəngləri 49-cu səhifədəki təsvirlə uyğunluq t əşkil etmir. S əhifə 46. Xəritəni böyütməklə şəhərlərin adlarını oraya əlavə etmək olar. Mövzuda Amud ərya çayının adı çəkilir, amma xəritədə bu çay Ceyhun kimi göst
ərilib. S əhifə 75. Böyük Bulqar xaqanlığının xəritəsinin verilməsi və paytaxtının göst
ərilməsi təklif olunur. S əhifə 77. İllüstrasiyalarda tərəflərin bir-biri ilə fərqi aydın seçilmir. S əhifə 78. İllüstrasiyadakı təsvir qələbə təsvirinə bənzəmir. 17
əhifə 88. İllüstrasiyalarda təsvir olunmuş dəvələr daha çox lamaya bənzəyir. Sağdakı illüstrasiyada isə karvan bələdçisi qadına bənzər şəkildə təsvir edilib. S əhifə 90. İllüstrasiya o dövrə uyğun deyil. S əhifə 116. Sənətkarlıq məhsullarının əvəzinə slavyan dövlətlərinin kiçik x əritəsini vermək daha məqsədəuyğun olardı. Həmin xəritədə Böyük Moraviya dövl ətini, macar yürüşlərini isə oxlarla göstərmək 117-ci səhifədəki fikirləri açmağa yardımçı olardı.
xronologiyada is ə 648-ci il verilib. Eyni xəritədə Eftalitlər dövlətinin də süqut tarixi (565) m
ətndəki ilə (567) uyğunsuzluq təşkil edir. S əhifə 135. Sığnaq şəhərindən başqa oğuzların digər iri şəhərlərinin adları x əritədə əks olunmayıb. Oğuz yürüşləri və oğuz dövləti ilə bağlı tematik xəritənin verilm əsi məsləhətdir. 132-ci s əhifədə, 2-ci abzasda Oğuz dövlətinin qərbdə Xəzər dənizi ilə h əmsərhəd olduğu, 3-cü abzasda isə İstəxriyə görə, İdil çayına qədər uzandığı qeyd olunub. Lakin h əmin xəritədə ərazi başqa cür göstərilib. S əhifə 140. Samanilər dövlətinin xəritəsi əhatəli işlənib. Lakin “sənət və ticarət m ərkəzləri”, həmçinin “vassal asılılığında olan ərazilər”in şərti işarələrində yanlışlıq var. Şərti işarələrdə ticarət yolları və oğuz dövlətinin sərhədləri həddindən artıq oxşar nöqt ələrlə verildiyi üçün onları fərqləndirmək çətinlik törədir. Xəritəni dəyişmək, müxt əlif rəng və şriftlərdən istifadə etmək məsləhətdir. S əhifə 142. İsmayıl Samaninin Buxaradakı məqbərəsinin dövrünü vermək m əqsədəuyğun hesab edilir. S əhifə 145. Xəritədə Buxara, Səmərqənd Qaraxanlının ərazisində göstərilib. 140-
cı səhifədə isə bu ərazilər Samanilər dövlətinin hüdudları kimi verilib. Samanil
ərin süqutu 999-cu ilə təsadüf edir. Qaraxanlı dövlətinin yarandığı ərazini x əritədə göstərmək lazımdır. İşğal etdiyi əraziləri isə oxlarla dairədə xüsusi xətlərlə göst ərmək mümkündür. H əmin xəritədə dövlətin paytaxt şəhərləri xüsusi olaraq göstərilməyib. Yaxşı olar ki, d ərslikdə göstərilməyən şəhərlərin əvəzinə xəritədə Ürgənc, Termez kimi şəhərlərin adı qeyd olunsun.
tutulan
ərazilər xəritədə göstərilməyib. 18
əhifə 156. 2-ci abzasda Buxara, Səmərqənd, Bəlx şəhərləri Xarəzm şəhərləri kimi t
əsvir edilib. Əvvəlki “Qəznəvilər dövləti” və “Qaraxanlı dövləti” (hər ikisi, dem
ək olar ki, eyni vaxtda mövcud olub) adlı paraqraflarda verilmiş xəritələrdə isə bu şəhərlər həmin dövlətlərin hüdudlarında göstərilir. S əhifə 157. Ərəblərin Xarəzmi işğal etməsi xəritədə öz əksini tapmayıb. S əhifə 160. Xəritə çox bəsitdir. Bulqar şəhərinin paytaxt olması göstərilməyib. S əhifə 163-170. “Ərəb Xilafəti və işğallar” mövzusu VII-VIII əsrlərdən bəhs etdiyin
ə görə I bölməyə salınmalıdır. S əhifə 233-235. 3 səhifədə Müqəddəs Sofiya məbədinə aid 3 müxtəlif şəkil verilmişdir. Məbədin ölçüləri və zahiri görünüşünün təsvirinə ehtiyac yoxdur. Sad əcə, illüstrasiyalardan birini vermək və ona müvafiq ölçüləri əlavə etmək kifay ətdir.
əticə D ərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni haqqında” 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Himnin adı (“Azərbaycan marşı”) ixtisar olunub. Həmçinin forzas s əhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri “Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamə”nin t əsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli Qanununun t ələblərinə uyğun çap olunmayıb. Bundan əlavə, dərslikdə Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinin təsvirlərinin Azərbaycan Respublikasının dövlət r əmzləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 23-cü maddəsində veril ən ardıcıllıqla (Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni) çap olunması daha məqsədəuyğun olardı. Yüklə 170,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|