Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHdtamov 

-

 

Avropa  və  bəzi  Qərb  dövlətləri  multikulturalizmi  idarə 

etməyin  kifayət  qədər  mürəkkəb  kulturoloji  vəzifə  olması  ilə 

əlaqədar ondan imtina etmişlər. 

-

 

Bəzi  xalqlann  nümayəndələri  bu  və  ya  digər  dövlətlərin 

milli mədəniyyətinə nə assimilyasiya, nə inteqrasiya olmağı arzu 

etmirlər: 

*

 

bu  vəzifənin  həlli  üçün  bütün  dünyada  “Homo  sapiens” 

tipli  insandan  “Homo  culturalies”  tipli  insana  keçid  beynəlxalq 

proqramının  bütün  dünyada  işlənib  hazırlanması  və  tətbiq 

edilməsi zəruridir. 

-

 

Multikulturalizmdən imtina etmək yaxşı heç nə vəd etmir, 

çünki bu, təəssüf ki: 

*

 

bütün  dünyada  getdikcə  artan  anlaşılmazlığa,  fobiyaya, 

qarşıqoymaya və qarşıdurmaya, milli və dini münaqişələrə apanb 

çıxaran yoldur. 

-

 

Multikulturalizmin  nəzəri  əsasını  liberalİ

2

un,  xüsusən  də 

liberalizmin azadlıq, bərabərlik və qardaşlıq kimi dəyərləri təşkil 

edir, bu səbəbdən də multikultural cəmiyyətdə: 

*

 

nəinki  sosial  ədalətsizliyi  aradan  qaldırmağa  nail  olmaq 

mümkündür, 

*

 

həm  də  burda  irqçiliklə  bağlı  ədalətsizliyə  qətiyyən  yol 

verilmir. 

-

 

Multikulturalizmlə  liberalizm  arasında  bir  mühüm  fərq 

vardır: 

*

 

liberalistlər fərdlərin, 

*

 

multikulturalizm isə qruplann hüquqlarını ön plana çəkir. 

-

 

İngilis  dilindən  hərfi  tərcümədə  multikulturalizm  “çoxlu 

mədəniyyətlər” deməkdir. 

-

 

Əksər 

Avropa 

dövlətlərində 

cəmiyyətdə 

çoxlu 

mədəniyyətlərin olmasını qəbul etmirlər, deyirlər ki, belə olduqda 

o cəmiyyət ölümə məhkumdur, 

*

 

Fransada,  Almaniyada,  Hollandiyada,  Belçikada  və  Av- 

ropanm  başqa  dövlətlərində  baş  verdiyi  kimi  o  öz  eyniyyətini 

itirir. 

8 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Əgər bizə belə bir Qərb anlamında “multikulturluluq” və ya 

“çoxlu mədəniyyətlilik” lazımdırsa, onda o, bizim xalqların illərlə 

yığdığı nəhəng dəyərlər qatının itirilməsinə, fəlakət və tənəzzülə 

gətirib çıxaracaqdır. 

-

 

Multikulturalizm  cəmiyyətdə  təzahür  edən  çoxnövlü 

mədəni müxtəlifliyin növlərindən biridir. 

-

 

Multikulturalizmsiz humanizm, yüksək fərdi və beynəlxalq 

münasibətlər  mədəniyyəti,  insanlar  arasında  qarşılıqlı  anlaşma, 

qarşılıqlı zənginləşmə, dostluq və əməkdaşlıq mümkün deyildir. 

-

 

Etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklər dövlət tərəfindən 

tənzimlənmədikdə və yaxud düzgün tənzimlənmədikdə: 

*

 

cəmiyyətin  inkişafımn  müxtəlif  sahələrində  ciddi 

problemlərə, hətta münaqişələrə səbəb olur; 

*

 

buna görə də bu müxtəlifliklərin düzgün tənzimlənməsi hər 

bir çoxmədəniyyətli dövlət üçün böyük praktiki əhəmiyyət kəsb 

edir. 

-

 

Etnik,  irqi,  dini  və  mədəni  müxtəlifliklərlə  bağlı  dövlətin 

üzləşdiyi  problemlərin  həll  edilməsinin  mümkün  siyasət 

modellərindən biri multikulturalizmdir. 

-

 

Multikulturalizm  siyasətinin  meydana  gəlməsindən  əvvəl 

etnik,  irqi,  dini  və  mədəni  müxtəlifliklərlə  üzləşən  dövlətlər  bu 

müxtəliflikləri əsasən iki siyasət modeli vasitəsilə tənzimləməyə 

çalışırdı: 

*

 

assimilyasiya və ya izolyasiya (təcridolma). 

-

 

Multikulturalizmlə  əlaqədar  olan  izolyasionizm  (təcrid 

etmə),  assimilyasiya  və  aparteidi  kimi  təzahürləri  qeyd  edə 

bilərik. 

-

 

İzolyasionizm elə bir siyasətdir ki: 

*

 

o, milli azlıqların ölkəyə daxil olub orada məskunlaşmaqla 

mədəni  müxtəlifliyin  formalaşmasının  qarşısını  alır  -  nümunə 

kimi,  1901-ci  ildə  Avstraliyada  qəbul  olunmuş  “İm-  miqrasiya 

haqqında Qanunu” göstərmək olar; 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

bir sözlə: izolyasiya siyasəti milli azlıqların mədəni - etnik 

dəyərlərinin titular etnosun (əhalinin çoxluğunu təşkil edən etnos) 

etnik  -  mədəni  dəyərləri  ilə  hər  hansı  bir  əlaqəsinin  qarşısını 

almaqla milli azlıqlann cəmiyyətə inteqrasiya olmalarına imkan 

vermir. 

*

 

İzolyasiya siyasəti iki formada özünü büruzə verir: 

*

 

0

, 

milli 

azlıqların 

ölkəyə 

daxil 

olub 

orada 

məskunlaşmasına mane olur; 

*

 

cəmiyyətdə  artıq  məskunlaşmış  müəyyən  qrup  adamların 

assimilyasına  mane  olmaq  məqsədilə  onları  təcrid  edir  -  ikinci 

halda bu siyasət aparteid adlanır. 

-

 

Assimilyasiya izolyasionizmə alternativ olan siyasətdir; 

*

 

bu siyasət hakim mədəniyyət tərəfindən öz içərisində milli 

azlıqlann  və  ölkəyə  yeni  daxil  olanların  mədəniyyətlərinin 

əridilməsini nəzərdə tutur; 

*

 

bir  sözlə: assimilyasiya  siyasəti milli  azlıqların  mədəni  - 

etnik  dəyərlərini  titular  etnosun  mədəniyyətinə  qatmaqla 

cəmiyyətdəki  etnik,  irqi,  dini  və  mədəni  müxtəlifliklərin  ləğv 

edilməsini nəzərdə tutur. 

-

 

Tarixi  hadisələrin  gedişi  bu  siyasət  modellərinin 

səmərəsizliyini göstərdi - belə ki: 

*

 

müasir ictimai inkişafda mədəniyyətin aparıcı rol oynadığı 

bir dövrdə assimilyasiya siyasətinin düzgün olmadığı, 

*

 

qloballaşma,  mədəniyyətlərin  qovuşduğu  bir  şəraitdə 

izolyasiya siyasətinin də yanlış olduğu müəyyən olundu. 

-

 

Etnik, 

irqi, 

dini 

və 

mədəni 

müxtəlifliklərin 

tənzimlənməsinə  yönəlmiş  assimilyasiya  və  izolyasiya 

siyasətlərinin iflasa uğraması XX əsrin 60-70-ci illərində əvvəlcə 

Kanadada,  sonra  isə  Avropanın  bir  sıra  çoxmədəniyyətli 

ölkələrində  multikultu-  ralizm  siyasətinin  meydana  gəlməsinin 

başlıca səbəblərindən biri olmuşdur. 

-

 

Multikulturalizm 

etnik, 

irqi, 

dini 

və 

mədəni 

müxtəlifliklərin tənzimlənməsinə yönələn bir siyasət kimi: 

10 

---