Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Multikulturalizm  Amerika  kimi  ölkələrə  “qaynar  qazan” 

ideyasına, yəni bir ölkədə bir çox millətlərin və mədəniyyətlərin 

birgə mövcud olduğu və dəqiq millət anlayışı olmayan dövlətlər 

modelinə yaxındır. 

-

 

Eyni  şey  sovet  dövründə  -  fərqli  mədəniyyətlərə,  fərqli 

dünyagörüşlərinə, fərqli mentalhlıqlara aid insanların bir dövlətdə 

birləşdiyi beynəlmiləl sovet dövlətində də var idi. 

-

 

Qloballaşma  dövründə  heç  bir  ölkə  multikulturalizmin 

təsirindən yan keçə bilməz. 

-

 

İnkişaf  etmiş  cəmiyyət  öz  mədəni,  milli  və  mənəvi 

dəyərlərini  mümkün  olan  dərin  defunnabiyalardan  qoruyaraq 

böyük dəyişiklər dövrünün çağınşına adekvat cavab verməlidir. 

-“Qərb  ideyaları  bütün  bəşəriyyət  üçün  universaldır  və 

müasir  dünya  quruculuğu  üçün  zəruridir”  fikrinin  doğru  olub  - 

olmaması bu gün hamını narahat edir. 

-

 

Hərb 

dünyasının 

universalizm 

iddiasında 

olan 

standartlarında siyasi, iqtisadi və mədəni  uyğunsuzluğun olması 

mümkündür. 

-

 

Bu  gün intibah dövrünü  yaşayan Şərq-Qərb kimi maraqlı 

problemə diqqət yetirək: 

*

 

bu  faktor  münaqişələrə  baxmayaraq,  dünyanı  birləşdirən 

qloballaşmanın xüsusiyyətləri ilə bağlıdır; 

*

 

bizlərə  belə  bir  fikir  aşılanmışdır  ki,  orta  əsr  səlib 

müharibələri  Qərbin  üstünlüyü,  cəngavərliyi  və  dövrün 

xristianlığının spesifik xüsusiyyətlərindən xəbər verir; 

*

 

əslinə  baxanda,  “dini  müharibələrin”  dövrün  cəhəti  və 

ayrılmaz faktorunu daşıyan orta əsr Şərqlə Qərbin fəal əlaqələri 

dövrüdür; 

*

 

müasirliyin  düzgün  dərk  edilməsi  keçmişin  daha  dəqiq 

anlaşılmasına gətirib çıxanr. 

-

 

Dünyada baş verən siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni - mənəvi 

hadisələr  yeni  terminlərin  yaranmasına səbəb olduğu kimi,  bəzi 

bəlli temiİnlərin işlək hala gətirilməsinə də təsir 

14 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

göstərir  -  qloballaşma,  multikulturalizm  terminləri  bu 

qəbildəndir. 

-

 

Yeni  terminlərin  meydana  çıxması,  yaxud  işlənmə 

aktuallıqları  yalnız  üslubi-qrammatik  mahiyyətli  deyil,  həm  də 

baş  verən  mövcud  münasibətlərin,  tərzlərin,  baxışların, 

hadisələrin mahiyyətini ehtiva edir. 

-

 

Multikulturalizm  -  sosial  ədalət,  imkanların  bərabərliyi, 

demokratiya kimi anlayışların müzakirə olunan terminlər sırasına 

daxildir. 

-

 

Multikulturalizm 

cəmiyyətin 

inkişafının 

məhsulu, 

cəmiyyətdə  baş  verən  hadisələr  tərəfindən  meydana  gəldiyinə 

görə öz mahiyyətinə görə ilk növbədə sosial hadisədir. 

-

 

Sosial hadisə kimi formalaşan multikulturalizm digər sosial 

hadisələrə: 

*

 

siyasətə, iqtisadiyyata, mədəniyyətə, mənəviyyata, ictimai 

şüurun müxtəlif formalarına və s. təsir göstərir, onlarla qarşılıqlı 

münasibətdə olur. 

-

 

Multikulturalizm  etnik-mədəni  müxtəlifliklərin  və onların 

əsasını  təşkil  edən  dəyərlərin  qorunması  və  inkişafını  nəzərdə 

tutur: 

*

 

bu  isə  insanların  hüququ  və  azadlıqlarının  müdafiə 

olunmasının tərkib hissəsidir. 

-

 

Multikulturalizmi  təbliğ  edən  ölkə  onu  dövlət 

ideologiyasının tərkib hissəsi, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırır. 

-

 

Sosial  hadisə  kimi  meydana  gələn  multikulturalizmin 

inkişafının sonrakı mərhələləri onun dövlət ideologiyasına, dövlət 

siyasətinə  çevrilməsinə  gətirib  çıxarır  -  bu  mərhələlərin 

reallaşmasında əsas rol dövlətə məxsusdur. 

-

 

Multikulturalizmin vətəndaşların həyat tərzinə çevrilməsi, 

onun inkişafının ən yüksək mərhələsidir. 

-

 

Vətəndaş  cəmiyyəti  multikulturalizmin  cəmiyyətdə 

yayılmasında olduqca fəal rol oynayır. 

-

 

Multikulturalizm  ideyaları  hər  an  ictimai  şüurda 

möhkəmlənir. 

15 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Qloballaşma  ölkələr,  dövlətlər  arasında  əlaqələrin 

genişlənməsini, inteqrasiyasını, birliklərini, vəhdətini əks etdirir - 

bu proses də elmi, texniki, texnoloji inkişafla bağlıdır: 

*

 

yarım əsr əvvəl ölkələrarası gediş - gəlişlərin, daşınmaların 

və s. sürəti və kütləviliyi zəif idisə, bu gün olduqca intensiv və 

sürətlidir; 

*

 

əv\'əllər  hər  ölkənin  məxsusi  sənaye  -  texniki  inkişafı 

lokallıq halında idisə, 

*

 

hazırda  bu  inkişaf  bir  ölkənin  digər  ölkə  ərazisində 

qurduğu sənaye, turizm və s. sərmayələri ilə də inkişaf etdirilir. 

-

 

Keçmişdə  insanlann  ölkələrarası  gediş  -  gəlişləri  çox 

məhdud idi, keçmiş SSRİ-də, hətta, mümkün deyildir: 

*

 

hazırda  dövlətlərin  sərhədləri  maneə  deyil,  körpü  rolunu 

oynayır. 

-

 

Miqrasiyalar o qədər çoxalıb ki, çoxluq təşkil edən millətin 

adını daşıyan ölkə, digər ölkələrdən gələn millətlərin çoxluğunda 

demoqrafik mahiyyətini itirir. 

-

 

İqtisadi,  sosial,  hətta  siyasi-dövlətçilik  birliyinin  - 

qloballaşmanın  yaranmasına,  elmin,  texnologiyanın,  təhsilin, 

peşə ixtisaslarının ümumbəşəriliyinə və getdikcə inkişaf etməsinə 

baxmayaraq,  dini  -  mənəvi  dəyərlər  hər  xalqa,  millətə  məxsus 

tarixi  -  mədəni  ənənələr,  xalqın  məişəti,  adətləri,  dili,  tarixi, 

mədəniyyəti,  vətənpərvərliyi,  ədəbiyyatı  və  s.  özünəməxsus 

keyfiyyətlərlə, dünyanın hansı ölkəsində olursa - olsun yaşayır. 

-

 

Bəzi super dövlət ideoloqlan: 

*

 

xalqiann  fərdi  -  mənəvi  keyfiyyətlərini,  tarixi  ənənələrini 

öldürməyə meyllənir, 

*

 

sadəcə  insanların  fəaliyyət  birliyini  formalaşdırmağa 

çalışırlar; 

*

 

əsas məqsəd siyasi, iqtisadi hegemonluqdur; 

*

 

buna  görə  də  bəzi  Avropa  ölkələrində  qloballaşma 

əleyhinə xalq hərəkatlan baş verir; 

*

 

amma  qloballaşma  cəmiyyətin  tarixi  inkişafının  zəruri 

mərhələsidir, odur ki, qaçılmazdır; 

16 

---