Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

elə  etmək  lazımdır  ki,  bu  prosesdə  və  qloballaşan 

cəmiyyətdə - iqtisadi, sosial, hətta siyasi birliklərdə hər bir xalqın, 

millətin mədəniyyəti, mənəviyyatı qorunub saxlanılsın; 

*

 

əgər  bir  xalqın  mədəniyyəti,  mənəviyyatı  qorunmazsa, 

gendə,  düşüncədə,  əməldə  saflıq,  düzlük,  doğruluq,  əxlaqi 

gözəlliklər itər, 

*

 

hazırda  insanlıq  genini  itirmiş  bəzi  ölkədə  olduğu  kimi, 

terror, dağıntı, zor, haqsızlıq bütün dünyanı bürüyər; 

*

 

qloballaşan  dünyada  haqqı,  ədaləti,  gözəllikləri  necə 

qorumalı- bu suala multikulturalizm cavab verir. 

-

 

Multikulturalizm  siyasi  nəzəriyyə  olaraq  yaxın  tarixlərdə 

ortaya  çıxsa  da  qısa  zaman  ərzində  çox  populyar  termin  halına 

gəlmişdir. 

-

 

“Çox  mədəniyyətçilik”  kimi  dilimizə  tərcümə  edilən 

multikulturalizm: 

*

 

mütərəqqi demokratik quruluşlann milli və etnik azlıqlara 

qarşı yürütdükləri yeni bir siyasi konsepsiyanı ifadə edir. 

-

 

Milli,  etnik  və  dini  cəhətdən  rəngarəng,  kosmopolit 

cəmiyyətlər həmişə mövcud olmuşdur, yəni: 

*

 

multikulturalizmi  sadəcə  demoqrafik  (milli,  etkik,  dini) 

müxtəliflik olaraq anlamaq doğru deyil; 

*

 

əksinə  multikulturalizm  siyasi  quruluşun  bu  müxtəlifliyə 

verdiyi müəyyən cavabdan ibarətdir. 

-

 

Multikulturalizm toplumxm bir xüsusiyyəti deyil, siyasi bir 

proqramdır. 

-

 

Tarixi  prosesdə  milli  dövlətlər  tərəfindən  mədəni 

müxtəlifliyə bir sıra mövqe və ya siyasi proqram tətbiq edilmişdir: 

*

 

birincisi  assimilyasiya  siyasətidir  -  Fransa  kimi,  bir  çox 

milli dövlətlər quruluş dönəmində milli və etnik kimlikləri diqqətə 

almadan  tək  millət  adı  altında  cəmiyyətin  inteqrasiyasını 

dəstəkləmişdir - binada milli azlıqlann haqlarına göz yumulur; 

*

 

ikinci yanaşma plüralizmdir - 

klas^k1}t^‘'**WWVflTÇ7ak^ etməsi ilə mədəni müxtəlifliyin 

ifao© eailməsı önünaəKi 

17 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

məhdudiyyətlər  aradan  qalxır-  amma  müxtəlifliyin  inkişaf 

etdirilməsi və ya ifadəsi vətəndaş cəmiyyətinin öhdəsinə verilir - 

dövlət  sadəcə  olaraq  özəl  kimliklərin  ictimai  təşkilatlanmasına 

şərait yaradır, aktiv şəkildə müxtəlifliyi təşviq etmir. 

-

 

Multikulturalist  siyasətdə  mədəni  müxtəlifliyin  varlığı  və 

dəyəri  qəbul  edilməklə  yanaşı  bunların  siyasi  taşkilatlanması 

təmin edilir və dövlət proqramı çərçivəsində təşviq edilir; 

*

 

Kanada, 

Avstraliya 

və 

İsveçrə 

bu 

baxımdan 

multikulturalist dövlətlər hesab edilir. 

-

 

Multikulturalİzm  siyasəti  liberal  və  mühafizəkar  siyasi 

nəzəriyyələrin tənqidlərinə məruz qalmışdır. 

-

 

Mühafizəkarlara görə, çoxmədəniyyətlilik: 

*

 

toplumun  interqasiyasmı  deyil,  yəni  brliyi  yox,  fərqliliyi 

təşviq edir; 

*

 

xüsusilik universallığın yerini alır; 

*

 

azlıqların 

hüquqları 

cəmiyyətin 

əksəriyyətinin 

mənfəətlərindən daha ön plana keçir; 

*

 

etnik  mənşənin  vurğulanması,  milli  və  vətəndaş  birliyini 

zədələyir; 

*

 

bu proses heç şübhəsiz cəmiyyətin iteqrasiyasmı zəiflədir, 

onu kövrək hala gətirir. 

-

 

Mühafizəkarlar  sağlam  vətəndaş  cəmiyyətinin  inkişaf 

etdirilməsi üçün daha çox: 

*

 

hər kəs tərəfindən paylaşılan dəyərlər sistemi, 

*

 

müştərək mədəniyyətin dəstəklənməsinin zəruri olduğunu 

düşünürlər. 

-

 

Liberal siyasi nəzəriyyələr: 

*

 

müitikulturalizmə bir mənalı yanaşmırlar, 

*milli  xalqların  öz  müqəddəratını  təyin  etmə  və  təmsil 

haqlanna müsbət baxırlar; 

*mədəni haqları önə çıxarmaq məqsədi ilə qanunlarda xüsusi 

güzəştlərin  edilməsini  nəzərdə  tutan  cox  etniklik  hü-  quqlırmı 

məqbul hesab etmirlər; 

18 

---

Multikulturalizm - felsəfi lüğət 

*

 

liberallar  insan  hüquqları  və  vətəndaş  azadhqlanm  etnik 

kimliklər və azlıqların ənənəvi dəyərlərindən üstün tuturlar. 

-

 

Bəzi siyasi nəzəriyyəçilər multukulturalizmi: 

*

 

fərdləri  tamamilə  mədəniyyətin  bir  məhsulu  hesab 

etdiyinə, 

*

 

fərdi azadlıqları məhdudlaşdırmasma görə tənqid.edirlər: 

-

 

Liberallara  görə,  fərdi  azadlıqlar  qrup  kimliyindən  daha 

əhəmiyyətlidir; 

-

 

Multikulturalistlər isə: 

*

 

fərdin  dünyagörüşü  və  əxlaqi  seçimlərinin  qrup  içində 

formalaşdığını, 

*

 

bütövlükdə qrupun qorunmasının vacibliyini irəli sürürək 

bu tənqidə cavab verirlər. 

-

 

Multikulturalizm  sosial  -  mədəni  davranışın  və  müvafiq 

siyasi strategiyanın modeli kimi də nəzərdən keçirilir. 

-

 

Multikulturalizm  ayrıca  götürülmüş  ölkədə,  bütövlükdə 

dünyada: 

*

 

müxtəlif  millətlərə  və  dinlərə  məxsus  insanlann  mədəni 

müxtəlifliklərinin qorumnası, inkişafı və harmonizasiyasma, 

*

 

azsaylı  xalqların  dövlətlərin  milli  mədəniyyətinə 

inteqrasiyasına yönəldilmişdir. 

-

 

Multikulturalizm  mürəkkəb  sosial  -  mədəni  dəyişikliklər 

şəraitində yanaşı yaşama problemləri ilə bağlıdır. 

-

 

Zaman və məkan anlamına, həyatın mənası anlayışına təsir 

edən bu dəyişikliklər bizi öz doğm-a mədəniyyətimizlə yaxınlığa 

yenidən baxmağa və digər mədəniyyətlərlə təmas axtarışına sövq 

edir. 

-

 

Bu  ünsiyyət,  bu  mədəniyyətlərarası  dialoq  ideyası 

yaşadığımız qeyri - sabit və kifayət qədər dəyişkən olan müasir 

dünya üçün mühüm rola çevrilir. 

-

 

Mədəni  siyasət  anlayışı  bu  gün  daha  genişdir,  çünki  öz 

mədəni özəlliklərinin, mədəni sərvətlərinin bu və ya digər şəkildə 

təzahürü ilə əlaqədar baxdığımız bütün problemlər çox vaxt sosial 

münaqişələr sırasından olan problemlərlə bağlıdır. 

19 

---