Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

-

 

Multikulturalizm mövzusu dissipiinar problemdir: 

*

 

müasir  dünyada  sosial  bərabərsizlikdən  qurtulma 

cəhdlərinin mədəni bərabərsizliklə toqquşduğu, 

*

 

bunun  da  münaqişəli  şəraitlər  doğurduğu  sosiomədəni 

strategiya problemidir; 

*

 

bir ölkəyə uyğunlaşmış modellərin  digər ölkələrdə tətbiq 

edilməzliyinə gətirib çıxaran da elə məhz budur. 

-

 

Tənqid, siyasi tənqid bizi multikulturalizmə yeni nəzərlərlə 

baxmağa məcbur edir. 

-

 

Biz 

multikulturalizmə 

mövcud 

mühitin 

demokratikləşdirilməsi,  sərbəst  qarşılıqlı  təsirin,  mədəni 

plüralizmin  yaranması  ənənələri  ilə  səciyyələnən  yeganə 

mümkün  strategiya  və  ya  çoxsaylı  strategiyalardan  biri  kimi 

baxınq. 

-

 

Multikulturalizm - bu “mədəni müxtəliflik” bütün ölkələri 

düşündürən siyasətə çevrilmişdir. 

-

 

Dünyada insanlar arasındakı ən mühüm fərqlər nə siyasi, 

nə  iqtisadi,  nə  də  ideoloji  fərqlərdir  -bunlar  mədəni  fərqlər  və 

müxtəlifliklərdir. 

-

 

“Biz kimik?” sualını din, dil, tarix, dəyərlər, adət-ənənələr - 

yəni mədəniyyət anlayışı ilə cavablandırırlar. 

-

 

Yalnız  “kim”  olduğunu  biləndən,  müəyyənləşdirəndən 

sonra hər bir xalq yaşayış siyasətini müəyyənləşdirməyə başlayır. 

-

 

Müstəqil, demokratik prinsiplərə söykənən hüquqi  dövlət 

və  vətəndaş  cəmiyyətinin  təşəkkül  prosesində  mədəniyyətdə 

mədəni  -  milli  identiklik,  mədəni  özünəməxsusluq  və 

multikulturalizm arasında qarşılıqlı təsir dinamikası qüvvətlənir. 

-

 

“Dünya”  sözü  ontoloji  vahid  çərçivəsində  varlıq  məhfiı- 

munu ifadə edir. 

-

 

Mədəni  nəzəriyyə  göstərir  ki,  hər  hansı  ontologiya, 

istənilən quruluş həmişə müxtəlif monoloqlarla fərqli olur: 

*

 

yenidən bərpa metodu ontologiyanın sabit bir kələyidir; 

*

 

amma 

bu 

yaradıcı 

ontologistləri 

onları 

qiymətləndirməkdən, reallığı başa düşməkdən, özlərinin sosial və 

mədəni təcrü 

20 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

bələri  üçün  onlara  uyğun  səddlər  müəyyənləşdirməkdən 

çəkindirir; 

*

 

ancaq...  heç  bir  mədəniyyət  təbii  hüquqları  ilə  birtərəfli 

dəyişilməz deyildir. 

-

 

Bizim iki qütbümüz var: 

*

 

bir tərəfdə daimi dəyişikliyin, daimi mübadilənin axıcılığı 

anlayışı, 

*

 

digər  tərəfdə  qiymətli  mədəni  təcrübə  və  onun  ontoloji 

cəhətdən reallığa uyğunlaşmasıdır. 

-

 

Multikulturalizm  bu  iki  aspekt,  daha  çox  da  tərcümə 

arasında əlaqədir. 

-

 

Multi-prefıksi  ümumi  nəzəriyyələrdə  ən  azı  iki  göstərilən 

anlayışın birgə mövcudluğu anlayışıdır: 

*

 

terminologiya müəyyən yayılmam ifadə edir, amma o bir 

sıra öz anlayışlan ilə birgə irəliləyən korlanmış quruluşları nəzərə 

almır. 

-

 

Bəs  biz  mədəni  tarixçilər  kimi  ontologiyanm  daxilində 

qarşısı  alına  biləcək  zərərli  qüvvələri  müəyyən  etmək,  bu 

quruluşların  prinsipləri  arasında  mədəni  və  yerli  mübadilələrin 

tədqiqi üçün nə edirik? : 

*

 

biz axındakı mübadiləni dağıda və əlaqələrin açıq - aydın 

tədqiqinə başlayacağıq; 

*

 

biz  belə  birgə  olduğumuz  zaman  heç  bir  problemimiz 

olmur. 

-

 

Bizim  məqsədimiz  mədəniyyətlər  arasında  proseslərə 

nəzər  salaraq  daba  uğurlu  multikulturalizmə  nail  ola  bilməni 

araşdırmaqdır. 

-

 

Mədəni tarixçilərin nöqteyi-nəzərindən bu mədəniyyətlərin 

həm uğurlu, həm də uğursuz əlaqələri öyrənilməlidir. 

-

 

Çoxları hesab edir ki, Sovet İttifaqı dağılıbsa əvvəlki birlik 

yoxdur, ancaq xoşbəxtlikdən: 

*

 

zaman  keçir,  tədricən  cəmiyyətin  dramatik  və  psixoloji 

vəziyyəti dəyişilir; 

21 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

ədəbiyyat  əvvəlki  kimi  cəmiyyətdə  vacib  və  mühüm  yer 

tutur, ona görə ki, bu və digər xalqın daxili xarakterini dəqiq verir; 

*

 

şübhəsiz,  tərcümə  məktəbinin  yaradılması  incəsənətə 

böyük ideoloji və mədəni xəzinə idi; 

*

 

yeni  imkanlar  axtarmaq  lazım  deyil,  çünki  bu  tərcümə 

məktəbinin  yox  olması  bütün  intellektual  və  mədəni  əlaqələrin 

kəsilməsini bildirir -buna yol vermək olmaz. 

-

 

insan  orqanizminin  tənəzzülə  uğraması  və  parçalanması 

üçün  orqanizmdə  müəyyən  miqdarda  gümüşün  olması  zəruri 

olduğu kimi, ictimai şüurda, cəmiyyətdə də xeyli yüksək səviyyəli 

başlanğıc iştirak etməlidir. 

-

 

Sosiopsixoloqlar  qeyd  edirlər  ki,  cəmiyyətin  intellektual 

səviyyəsi son onilliklərdə, ümumiyyətlə çox aşağı düşmüşdür. 

-

 

Ədəbi  jumaliann  işini,  peşəkar  ədəbi  zəmində  ədəbiy- 

yatlann qarşılıqlı ünsiyyət işini dəstəkləmək lazımdır. 

-

 

Ədəbiyyat multikulturalizmə, qarşılıqlı anlaşmaya öz ciddi 

tövbəsini verməkdə davam edir. 

-

 

Qlobal  tarixi  hadisələr  və  sosial  hərəkatlar  sivilizasiyaları 

özündə  əks  etdirən  müəyyən  ideya  daşıyıcıları  olan  İnsanlar 

tərəfindən həyata keçirilir və gerçəkləşir. 

-

 

Klassiklər İnsanlardan bəhs edərkən əsasən onun təfəkkür 

və davranışına, düşüncə və ağlına, mədəniyyət və mənəviyyatına 

nəzərən fikir söyləmişlər. 

-

 

İnsanlığın fikir, düşüncə, idraki görüşləri ağıldan və bu da 

müəyyən mənəvi, mədəni stereotiplərdən ibarətdir. 

-

 

Multikulturalizm 

çoxmədəniyyətlilik 

məfhumunun 

sinonimi kimi götürülür və “çoxmədəniyyətlilik” mənasını verir: 

*

 

çoxmədəniyj'ətlilik  isə  ilk  növbədə  etnik,  irqi,  dini  və 

mədəni  müxtəlifliklər,  bu  müxtəlifliklərin  əsasını  təşkil  edən 

dəyərləri  nəzərdə  tutduğundan,  Azərbaycan  multikulluralizmi- 

nin siyasi və hüquqi qaynaqlarının işıqlandırılması istiqamətində 

aparılır. 

22 

---