Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturallzm - fəlsəfi lüğət 

2.

 

Multikulturaiizmin modelləri. 

-

 

“Multikulturalizm”  termini  İsə  siyasi  leksİkona  ilk  dəfə 

1970-ci ildə Avstraliyada immiqrasiya naziri vəzifəsində çalışmış 

Al  Kresbi  tərəfindən  daxil  edilmişdir.  Amma  Avstraliyadan  da 

əvvəl  Kanadada  multikultural  cəmiyyətin  formalaşması  prosesi 

1960-cı illərə təsadüf edir. 

-

 

Multikulturalizm  1960-cı  illərin  sonunda  Kanadada 

meydana gəlmişdir - termin kimi o, 1970-ci illərdə ədəbiyyatda 

əks olunmuşdur. 

-

 

Multikulturalizm  sosial-mədəni  davranışın  və  müvafiq 

siyasi strategiyanın modeli kimi də nəzərdən keçirilir. 

-

 

Multikulturalizm modeli dedikdə: 

*

 

bir  dövlətin  sərhədləri  daxilində  müxtəlif  etnomədəni 

tərəflərin dinc yanaşı yaşaması; 

*

 

öz mədəni xüsusiyyətlərini; 

*

 

həyat  tərzini  rəsmən  ifadə  etmək  və  qoruyub  saxlamaq 

hüququna malik olması nəzərdə tutulur. 

-

 

Multikulturaiizmin  müxtəlif  modellərinin  müqayisəli 

təhlili nəticəsində bir neçə ümumiləşdirmə aparmaq olar: 

*

 

multikulturalizm - pozitiv sosial təzahürdür- o, cəmiyyətin 

inkişafı üçün münbit şərait yaradır; 

*

 

multikulturalizm  -  etnik  münaqişələrin  qarşısını  alır  və 

müxtəlif xalqlar arasında etimadı möhkəmlədir; 

*

 

multikulturalizm - cəmiyyətin mədəni müxtəliflik əleyhinə 

etirazını  səngitmək  üçün  alternativ  siyasət  kimi  meydana 

gəlmişdir; 

*

 

multikultural cəmiyyətin formalaşmasında demokratiya ən 

mühüm amillərdən biridir; 

*

 

multikulturaiizmin  fərqli  modelininin  yaranmasını 

bölgələrin tarixi inkişafının xüsusiyyətləri müəyyən etmişdir; 

*multikulturalizmin  müxtəlif  modelləri  arasında  bəzi 

fərqlərin olmasına baxmayaraq, heç şübhəsiz ki, multikultural 

23 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

cəmiyyətinin  formalaşmasında  və  multikultural  ətraf  mühitin 

dəstəklənməsində aparıcı rol dövlətə məxsusdur. 

-

 

Yeni əsrə aid bir termin kimi multikulturalizm də özü ilə 

bərabər yeni baxış bucağı gətirmiş oldu. 

-

 

Multikulturalizm  olduqca  mürəkkəb  və  dinamik 

anlayışdır: 

*bu  gün  dünyada  fərqli  modellər  şəklində  özünü  döstərən 

multikulturalizmin araşdınlması olduqca vacibdir. 

-

 

Multikulturalist  modellərin  -  bir  ölkəyə  uyğunlaşması 

mümkündür: 

*

 

ancaq onlar digər şəraitdə heç cür tətbiq edilə bilməz, 

*çünki istənilən model əsrlərlə formalaşmış müəyyən 

dəyər - məna bazasına oturuşur və ona aid olur. 

-

 

Bu və ya digər modelin tətbiqi üçün əsasların axtarılması 

çox çətin vəzifədir: 

*

 

belə ki,  yanaşı  yaşamanın  dünya konsepsiyasmın ümumi 

strategiyasının  konkret  etnomədəni  və  milli  -  mədəni  inkişaf 

konsepsiyası ilə uzlaşması prinsipindən ibarətdir; 

*yanaşı  yaşama  -dünyada  mədəni  siyasət  strategiyasının 

axtaniması problemidir. 

-

 

Multikulturalizmə münasibət heç də birmənalı deyildir: 

*bir tərəfdən o, tolerantlığın bir nümunəsi kimi qəbul 

edilir; 

*digər  tərəfdən,  bir  sıra  tədqiqatçılar  isə  öz  araşdırmaları 

nəticəsində  belə  qərara  gəliblər  ki,  o,  yüksək  inkişaf  etmiş 

ölkələrdə mümkündür. 

-

 

Multikulturalizm siyasəti yürüdülərkən: 

*

 

bir tərəfdən mədəniyyətlərin azadlığı təmin edilsə də, 

*əslində 

dövlətin 

əsas 

məqsədi 

mədəniyyətlərin 

inteqrasiyasına nail olmaq, 

*

 

vahid çətir altında monolit cəmiyyət qurmaqdır; 

*

 

dövlət tam mənası ilə cəmiyyətə təsir nçaqlanndan özünü 

məhrum etmir; 

24 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*qeyri - hökumət təşkilatlan kimi dövlətin cəmiyyətə dolayı 

təsir mexanizmlərinin fəaliyyəti belə olan halda genişlənir. 

-

 

Dövlət  öz  maraqlarına  uyğun  dəyərlərin  ictimai  şüura 

yeridilməsi  üçün  elə  ictimayyətin  nümayəndələrindən  istifadə 

edir: 

*

 

Qərb  dövlətləri  öz  maraqlanna  uyğun  dəyərlərinin  zəif 

ölkələrdə təbliğatı üçün bu üsuldan istifadə edirlər. 

-

 

Multikulturalizm  konsepsiyası  ənənəvi  olaraq  bütün 

millətlərin bir millət kimi birləşdiyi “əritmə putası” konsepsiyası 

ilə qarşı laşdınlır. 

-

 

Ən böyük “əritmə putası” hesab edilən ABŞ barədə əlavə 

bir şey də qeyd etmək istərdik: 

*

 

Avropanın  beynəlxalq  siyasəti  üçün  daha  çox  səciyyəvi 

olan  sosial  təsir  alətləri  vardır  -  məsələn,  bunlardan  biri  60-cı 

illərdə tətbiq edilmiş və yalnız bir nəsil üçün planlaşdmlmış, təhsil 

müəssisələrinə və işə qəbul zamanı azlıqlara müəyyən imtiyazlar 

verən affırmasiyadır {affirmation)\ 

*

 

bu proqramın tətbiq edilməsi səbəbi cəmiyyətdəki qeyri  - 

bərabərliyin afroamerikahların inkişaf tempinin ağdərili əhalidən 

geri  qalması  və  kiçik  bir  “sürətləndirmə”nin  onlan  ağlarla  eyni 

səviyyəyə  çıxara  bilməsi,  bundan  sonra  layihənin  dayandırıla 

biləcəyi iddiasından irəli gəlirdi; 

*hər  şey  gözlənilən  qədər  sadə  olmadı,  proqramın  işində 

sapmalar oldu; 

*

 

bu  gün  -  60  ildən  artıq  bir  vaxt  keçdikdən  sonra  affırma- 

siyanı  nəinki  ləğv  etdilər,  hətta  fəaliyyət  proqramı  kimi  daimi 

konstant müəyyən edildi; 

*bununla bərabər vəd edilən bərabərliyə nail olmaq heç cür 

mümkün olmadı, 

*

 

əksinə, nə qədər paradoksal olsa da, bu gün ağdərili əhali 

daha əlverişsiz vəziyyətdədir; 

*

 

bu  proqram  guya  kömək  etməyə  yönəldiyi  insanlar  üçün 

daha da təhqiredicidir, alçaldıcıdır; 

25 

---