Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

*

 

çünki  faktiki  olaraq,  onlann  həyatda  məqsədlərinə 

müstəqil şəkildə nail olmaq üçün kifayət qədər inkişaf etmədiyini 

iddia edir; 

*

 

affımıasiyanın  nail  olduğu  bir  şey  varsa,  o  da  tam  əks 

effektdir; 

♦daimi  köməyə  vərdiş  edən  azlıq  nümayəndələri  bu  gün 

həqiqətən də öz güclərindən, ağlından istifadə etməyi yadır- 

gayıb; 

*

 

bu hal isə daima şiddətlənərək davam edir. 

-

 

Təkcə ABŞ-dan söhbət getmir - imiqrantların xüsusi, özəl 

şəraitdə  yaşayaraq,  getdikcə  daha  çox  urbanizasiyalaşdığı 

Avropaya baxmaq kifayətdir: 

*

 

işləmək,  ümumi  qəbul  edilmiş  davranış  və  əxlaq 

normalarına uymaq üçün stimul yoxdur; 

*

 

normal yaşamaq üçün tarixi vətənlərində aldıqlan biliklər 

onlara tamamilə kifayət edir. 

-

 

Almaniya, 

Fransa, 

ardınca  da  Böyük  Britaniya 

multikulturalizm siyasətinin iflasa uğramasını bəyan etmişdir: 

♦daha  sonra  sözdən  işə  keçərək  xaricdən  ölkəyə  giriş 

qaydalarını sərtləşdiraıələri də tamamilə məntiqli addımdır; 

*

 

bu  xüsusən  Şimali  Afrika  ölkələrindən  olan  mühacirlərə 

aiddir; 

*

 

əslən  Tunisdən  olan  minlərlə  qaçqın  İtaliyadan  Fransaya 

daxil  olmağa  çalışırdı,  ancaq  fransız  hökuməti  heç  bir  sənədə 

baxmadan  qatarlan  sərhəddə  saxlamağa  başladı,  bu  zaman 

sərnişinlərə  qarşı  irəli  sürülən  tələblər  sırf  iqtisadi  xarakter 

daşıyırdı.  Onlann  Beşinci  respublika  ərazisində  özlərini  təmin 

etməyə  kifayət  edəcək  qədər  vəsaitə  malik  olduqlarını  təsdiq- 

ləmələri lazım idi. Kifayət qədər resursları olmayan mühacirləri 

qatardan endirirdilər. 

-

 

İtaliya  XİN  “beynəlxalq  dəmiryolu  nəqliyyatının 

dayandırılması” ilə bağlı Fransaya rəsmi etiraz yönəltdi - amma 

italyan rəsmilərini heç Avropa İttifaqında belə dinləmədilər. 

26 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Avropa  Şurasının  daxili  işlər  üzrə  komissarı  xanım 

Malmstrom bəyan etdi ki: 

*

 

Paris öz əhalisinin təhlükəsizliyini təmin etmək naminə və 

tamamilə, qanun çərçivəsində hərəkət edir: 

*deməli,  problem  o  qədər  ciddidir  ki,  hətta  Avropa 

İttifaqında belə onu bu şəkildə anlayırlar. 

-

 

Hazırda  multikulturalizm  siyasətinə  bir  neçə  yanaşmanı 

fərqləndirmək olar: 

*

 

Birinci  ssenari  -  “assimilyasiya  getmədən  inteqrasiya”, 

yəni  mononasional  -  birmillətli  dövlət  qurmaq  cəhdlərinin 

perspektivsiz olması və ya separatçı əhval  - ruhiyyənin  daha da 

artması  ilə  müşahidə  olunan  bu  cür  səylərin  iflasa  uğraması 

səbəbindən  onlardan  imtina  etməkdən  ibarətdir;  burada 

multikulturalizm 

bu 

imtinanın 

konstitusion-hüquqi 

rəsmiləşdirilməsi bazası olaraq, eyni zamanda ən geniş “mədəni 

plüralizm”, vahid  vətəndaş identikliyi  və dövlət  bütövlüyü kimi 

anlamlann  birlikdə  mövcud  olmasına  inam  kimi  çıxış  edir.  Bu 

Kanada modelidir - bu modelin Kanadada necə reallaşdığını yaxşı 

bilirik. 

*

 

İkinci  ssenari  -  “əks  diskriminasiyadır”  (“diskrimİnator- 

lann  diskriminasiyası”):  özünü  xüsusən  cəmiyyətin  demoqrafik 

quruluşu və onun sosial  strategiyası  arasındakı fərqlərdə büruzə 

verən  tarixi  və  ya  sosial  ədalətsizlik,  yaxud  diskriminasiyanın 

aradan  qaldırılması  yolu  ilə  müxtəlif  irq,  etnos  və  dinlərin 

nümayəndələrinin hüquq bərabərliyinin qazanılmasında göstərir; 

bu  ssenaridə  bir  qayda  olaraq,  “affirmative  action”a 

(diskriminasiyanı  kompensasiya  edən  imtiyaz,  preferensiya, 

güzəştlərin təqdim edilməsi) üstünlük verilir - ABŞ modelidir. 

*

 

Funksional tolerantlıq” ssenarisi hansısa dövlətin iqtisadi 

konyunkturadan  asılılığı  zamanı  müvəqqəti  şəkildə  xarici  işçi 

qüvvəsini dəvət və ya qəbul etməsi hallarında baş tutur; bu zaman 

qastarbayterlər tamdəyərli vətəndaşlıq hüquqları almasalar da, öz 

“identikliklərini”  saxlayaraq  işləmək  və  yaşamaq  hüquqlarına 

malik olurlar - bu Almaniya modelidir. 

27 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

Multikultural  bazanın  əsasında  qurulması  mümkün  olan 

sonuncu ssenari "xırdalanma ” ssenarisidir  -b\x  ssenari ölkənin 

xarici  imicinin  yaxşılaşdınimasma  və  əmək  resurslan 

çatışmazlığının  aradan  qaldıniması  üçün  mühacirlərin  cəlb 

edilməsinə yönəlmişdir; 

*beləliklə  dövlət  mühacirləri  onlann  etnokulturoloji 

fərqlərini saxlayaraq ölkədə yaşamağa təşviq edir, ancaq bir şərtlə 

ki, onlar loyal olsun və demokratik cəmiyyətin baza dəyərlərini, 

prinsiplərini qəbul etsinlər - Avstraliya modelidir. 

-

 

Bu  modellərin  hamısı  60-70-ci  illərdə  işlənib  hazırlan- 

mışdu’: 

*

 

bu 

0

  zamanlar  idi  ki,  Avropa  liberal  düşüncəsinin 

müsəlman aləminə. Avropadakı  müsəlman ekspansiyasına qarşı 

qoyacaq bir şey tapması zəruri idi; 

*

 

o vaxt “ümumi tolerantlıq və assimilyasiya” ideyası ideal 

görünürdü; 

*

 

o,  böyük  sayda  xarici  muzdlu  qüvvə  cəlb  edir,  eyni 

zamanda başqa əhalini müəyyən olunmuş hüquq və azadlıqlardan 

məhrum etmir; 

*

 

ancaq  zaman  keçdikdən  sonra  məlum  oldu  ki,  hər  şey  o 

qədər sadə deyildir. 

-

 

Bizim fıkrimizcə dörd ssenaridən sonuncusu daha effektiv 

təsirə malikdir: 

*

 

Avstraliya qanuni və qeyri  - qanuni mühacirlərə qarşı öz 

mövqeyini kifayət qədər sərt və ardıcıl şəkildə həyata keçirir: 

*

 

“İşləmək  istəyirsiniz?  -  Kollektivdə  işləməyi  bacanrsı- 

nızsa,  xoş  gəlmisiniz!  Yox  -  Qayıdın  vətəninizə.  İşçiyə 

ehtiyacımız yoxdur”. 

-

 

Avropa və Amerika üçün belə yanaşma bir sıra səbəblərdən 

yolverilməzdir: 

*

 

Avropa  seçim  qarşısında  durur  -  ya  yeni  işçi  qüvvəsinin 

cəlb edilməsi sürətini saxlamaq (tələbat ildə yüz min insandır), ya 

da onları itirmək. 

28 

---