Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR ƏLİYEVA 
1994-cü  il  Antidempınq  Məcollosi  dcmpinq  faktının  olaınotlərini  və 
antidempınq rüsumlarını tətbiq olunması üçün hüquqi əsasları dəqiqləşdirdi. 
Məcəllə  müəyyən  etdi  ki,  antidempinq  rüsumlarının  tətbiq  olunması  hər 
dəfə fərdi şəkildə və dempinq qiyməti ilə normal qiymət arasındakı fərqə 
uyğun  həyata  keçirilməlidir.  Antidempinq  rüsumlarının  tətbiqi  kortəbii 
şəkildə həyata keçirilə bilməz, bır qayda olaraq dempinq faktı fərdi şəkildə 
araşdırılaraq  müəyyən  olunmalıdır  və  əgər  bu  faktın  mövcudluğu,  onun 
həqiqətən də həmin ölkənin eyni adlı sənayesinə maddi ziyan vurduğu və ya 
ziyan vura biləcəyi riski sübut olunursa, yalnız bundan sonra antidempinq 
rüsumunun tətbiq olunması haqqında qərar çıxarıla bilər. 
Bütün bunlarla yanaşı, təcrübədə antidempinq rüsumlarının tətbiqində 
çətinliklərə də rast gəlmir. Məsələn, beynəlxalq təcrübədə çox tez-tez rast 
gəlinən  hallardan  biri  odur  ki,  dempinqə  dair  şübhələr  tədqiqatın  sonrakı 
mərhələlərində  çox  vaxt  inkar  olunur.  Lakin  tədqiqatın  özü  və  dempinq 
faktının  mövcud  olması  barədə  araşdırma  və  dempinq  iddiası  idxal-ixrac 
əməliyyatlarının  həyata  keçirilməsini  əhəmiyyətli  dərəcədə  ləngidir  və 
tərəflərin planlaşdırdıqları maliyyə nəticələrinin əldə edilməsini şübhə altına 
alır. 
Antidempinq  rüsumlarının  tətbiqi  1995-ci  ildən  proteksionizm 
(terminin  izahı  sonrakı  fəsillərdə  ətraflı  veriləcəkdir)  siyasətinin  gizli  və 
yaxud «maskalanmış» üsulu kimi istifadə olunmağa başlandı. Buna iqtisad 
elmində yeni və ya neoproteksionizm do deyilir. Göstərmək lazımdır ki, son 
illər antidempinq rüsumlarının tətbiqi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. 
Maliyyə  vasitələri  dedikdə  bir  qayda  olaraq  xarici  ticarət  mübadiləsi 
zamanı valyuta əməliyyatlarının qanunvericiliklə müəyyən olunmuş xüsusi 
qaydalarının tətbiqi başa düşülür. 
Kəmiyyət  üzərində  nəzarət  və  ya  kvotalaşdınna  dedikdə  dövlətlər 
tərəfindən konkret malların idxalına və ixracına münasibətdə kə 
38 

---

ƏSMOR OI.IVKVA 
miyyət  mohdudiyyotlorinin  qoyulması  başa  düşülür.  Bu  üsul  beynolxalq 
praktikada çox geniş yayılmış todbirlordon biridir vo demək olar ki, əksər 
dünya  dövlətləri  tərəfindən  tətbiq  olunur.  Mütəxəssislər  hesab  edir  ki, 
QA'n'-1994 (sonrakı paraqraflarda adı çəkilən sənəd barədə ətrafı məlumat 
veriləcəkdir) sənədinin mətni xarici ticarət əlaqələri zamanı kvotalaşdırma 
məsələləridə  bir  qədər  ziddiyyətli  mövqe  tutur  və  bu  günədək  kəmiyyət 
məhdudiyyətlərinin  tənzimlənməsinin  beynəlxalq  hüquqi  əsası  mövcud 
deyil.' QAll- 1994-ün sənədinə əsasən bir tərəfdən qeyd olunur ki, Ü4T-yə 
üzv  olan  dövlətlər  kəmiyyət  məhdudiyyətlərini  tətbiq  etməkdən  imtina 
etməlidirlər,  lakin  bəmin  sənədin  başqa  müddəalarına  əsasən  isə  ölkənin 
tədiyyə  balansını  qommaq  məqsədilə  dövlətlər  tərəfindən  kəmiyyət 
məhdudiyyətlərinin tətbiqi məqsədəuyğun hesab edilir, daha sonra müəyyən 
qrup  dövlətlərə  münasibətdə  «ayrı-seçkiliyin  qadağan  olunması» 
prinsipindən  istisnaya  yol  verilə  bilər,  yaxud  da  bu  və  ya  digər  malın 
idxalına  və  ya  ixracına  tamamilə  qadağa  qoyula  bilər.  Bütün  bunlar 
göstərilən  sənədin  müddəaları  arasında  ziddiyyətin  olmasını  deməyə  əsas 
verir. 
Beynəlxalq  ticarət  əlaqələrinin  tənzimlənməsində  kvotalaşdırma-  nm 
geniş  tətbiq  olunması  məhz  ötən  əsrin  70-ci  illərinə  təsadüf  edir.  Məmin 
illərdə  dünyanın  iqtisadi  cəhətdən  ən  inkişaf  etmiş  dövlətləri  müxtəlif 
çeşidli  malların  ölkə  ərazisinə  idxalına  kvota  tətbiq  etdi.  Bu  siyahıya  ən 
mühüm  ərzaq  malları,  yüngül  sənaye  malları,  qara  metallurgiya, 
avtomaşınlar, uzun müddətli istifadə üçün nəzərdə tutulan istehlak malları 
daxil  idi.  Son  illər  inkişaf  etmiş  dövlətlər  tərəfindən  xarici  ticarət 
əlaqələrində  həmin  bu  qeyri-tarif  tədbirindən  istifadə  kifayət  qədər 
azalmışdır. Artıq bu tədbir fövqəladə və ya müdafiə məqsədli tədbir hesab 
olunur. Müasir dövrdə kvota tətbiq edilən 
'  Дюмулеи  И.И.  Международная  тор
1
'онля.  Тарифное  и  нетарифное 
рс
1
'улировапие: Учебник. М.: ВЛВТ, 2009, с. 330-340 
39 

---

ƏSMƏR ƏLİYEVA 
mallara osasən geyim vo digor toxuculuq sənayesi malları, kənd təsərrüfatı 
malları aiddir. 
Beynəlxalq 
təcılibədə 
kvotalaşdırmanın 
aşağıdakı 
formaları 
mövcuddur: 
-
 
Qlobal kvotalaşdınna; 
-
 
Fərdi kvota; 
-
 
Mövsümi kvota; 
Qlobal kvotalaşdınna dedikdə idxal olunan bütün dövlətlərə və mallara 
eyni qaydada tətbiq olunan kəmiyyət məhdudlaşdınnası başa düşülür. Fərdi 
kvota  idxalın  həcminin  konta'et  dövlətlərə  və  ya  konkret  mallara 
münasibətdə  müəyyən  edilməsidir.  Mövsümi  kvota  isə  kənd  təsərrüfatı 
mallarına münasibətdə ilin müəyyən dövrlərində tətbiq olunur. 
Kəmiyyət 
üzərində 
nəzarət 
kvotalarını 
tarif 
kvotalarından 
fərqləndirmək  lazımdır,  'farif  kvotaları  müxtəlif  malların  ölkə  ərazisinə 
müəyyən  rüsumlardan  güzəştli,  ya  da  tam  azadolma  şərti  ilə  idxalını 
müəyyən edir. 
Beynəlxalq  ticarət  əlaqələrinin  tənzimlənməsi  zamanı  istifadə  olunan 
növbəti 
qeyri-tarif 
metodu 
lisenziyalaşdırma 
vasitələridir. 
Lisenziyalaşdırma tədbiri müxtəlif fonnalan olan və beynəlxalq ticarətdə sıx 
surətdə tətbiq olunan qeyri-tarif metodlarından biridir. Molumdur ki, bəzi 
malların  ölkə  ərazisinə  idxal  edilməsi  və  ölkədən  ixrac  edilməsinə  icazə 
verilməsi lisenziyalaşdımıa vasitəsilə həyata keçirilir. 
XX  əsrin  70-ci  illərində  ümumilikdə  tətbiq  edilən  qeyri-tarif 
metodlarının  təqribən  yarısı  təbii  olaraq  lisenziyalaşdımranm  payına 
düşürdü. Belə ki, lisenziyalaşdırma xarici ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsi 
zamanı  dövlətə  çox  böyük  səlahiyyətlər  verirdi.  Statistik  göstəricilərə 
əsasən, müasir dövrdə lisenziyalaşdımıa tədbiri daha çox sənaye mallarına 
münasibətdə 82% tətbiq edilir, kənd 
40 

---