Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR ƏUYKVA 
təsorrüfatı  mallarına  münasiboldo  bu  nisbol  bütün  lisenziyalaşdırma 
faktlarının 18%-ni təşkil edir.' Yenə həmin statistik göstərieilərə istinadən 
göstərmək  lazımdır  ki,  son  illər  kimyəvi  məhsullara  və  nəqliyyat 
vasitələrinə  münasibətdə  lisenziyalaşdırma  tədbirlərinin  payı  artmışdır, 
lakin ümumilikdə sənaye mallarına münasibətdə bu rəqəm azalmışdır. 
Lisenziya latın sözü («lisentia») olub, «hüquq», «ieazə» mənasını verir. 
Hüquq  ensiklopedik  lüğətində  lisenziyalaşdırma  lisenziyanın  verilməsi, 
lisenziyaların  olduğunu  təsdiq  edən  sənədlərin  yenidən  rəsmiləşdirilməsi, 
lisenziyaların və fəaliyyətin dayandırılması və ya onların ləğv edilməsi ilə 
əlaqədar həyata keçirilən tədbirlər kimi göstərilir.- 
Lakin bu tədqiqatın predmeti baxımından lisenziyalaşdırmaya aşağıdakı 
kimi  anlayış  vennək  olar:  «Lisenziyalaşdınna  dedikdə  malların  ölkəyə 
gətirilməsi  və  ölkədən  çıxarılmasının  dövlət  orqanları  tərəfindən  xüsusi 
qaydada verilən lisenziya (xüsusi ieazə sənədi) vasitəsilə həyata keçirilməsi 
başa düşülür». 
Lisenziyalaşdınna  beynəlxalq  praktikada  müvəqqəti  tədbir  kimi 
nəzərdən  keçirilir.  Bu  metod  idxalın  həcminin  arzuolunmaz  səviyyəsinin 
qarşısının 
alınması 
hallarında 
tətbiq 
olunur. 
Bütövlükdə 
lisenziyalaşdınnanm üç formasını fərqləndirmək olar: 
-
 
Fərdi lisenziya; 
-
 
Baş lisenziya; 
-
 
Avtomatik lisenziya. 
Fərdi lisenziya konkret növ malla əlaqədar ticarət əməliyyatının həyata 
keçirilməsinə icazə verən birdəfəlik razılıq sənədidir. Bəzən bir icazə xarici 
ticarət fəaliyyətində malların Əmtəə Nomcnkla- 
' Дюмулеи И.И. Международная торговля. 'Гарифнос и нетарифное 
регулирование: Учебник. М.: ВЛВТ, 2009, с. 335-337 - Quliyev Л.1. Hüquq 
ensiklopediyası. Bakı: Qanun, 2007, s. 107 
41 

---

vlSMƏR ƏLIYKVA 
turasında  (bu  barodo  sonrakı  paraqraflarda  daha  otrallı  məlumat 
veriləcəkdir)  eyni  mal  qrupunda  olan  bir  neçə  malın  gətirilməsi  üçün  də 
verilə bilər), bu sənəddə malın adı, onun miqdarı, dəyəri, malın mənşə ölkəsi 
və s. göstərilməlidir. Fərdi lisenziya adlı sənəd olmaqla müəyyən müddətə 
verilir.'  Ümumiyyətlə,  fərdi  lisenziyalaşdırma  rejimi  əksər  inkişaf  etmiş 
dövlətlərdə  geniş  tətbiq  olunan  və  ixraca  qoyulan  ən  ağır  proteksionist 
tədbirlərdən  biri  hesab  olunur.  Bu  tədbir  müəyyən  malların  ayrı-ayrı 
dövlətlərdən  ixracına  ciddi  formada  məhdudiyyət  qoyulmasına,  bəzi 
dövlətlərə  və  mallara  münasibətdə  ayrı-seçkiliyin  yaranmasına  gətirib 
çıxarır. 
Bəzi dövlətlərdə fərdi lisenziyaların xüsusi fomıası hesab olunan açıq 
fərdi  lisenziyalar  mövcuddur.  Onun  əsas  fərqləndirici  xüsusiyyəti  ondan 
ibarətdir  ki,  açıq  fərdi  lisenziyalar  lisenziya  sahibinə  sənəddə  göstərilmiş 
malın gətirilməsində məhdudiyyət qoymur. Açıq fərdi lisenziyalar çox nadir 
hallarda tətbiq edilir. 
Xarici  ticarət  əlaqələrinin  genişlənməsi,  dövlətlər  tərəfindən  bu 
münasibətlərə  əngəl  ola  biləcək  daxili  qaydaların  yumşaldılması  meylləri 
fərdi  lisenziyalaşdırmanm  qeyri-aktual  olmasına  gətirib  çıxardı. 
Lisenziyalaşdırmanın dövlətlərarası təsəırüfat fəaliyyətinin qarşısında duran 
ən  başlıca  əngəllərdən  biri  olması  dövlətlərin  bu  qeyri-tarif  tədbirinə 
yenidən  baxmasını  şərtləndirdi.  Nəticədə  son  illərdə  lisenziyalaşdırma 
zamanı  fərdi  lisenziyanın  öz  yerini  baş  və  avtomatik  lisenziyaya  verməsi 
müşahidə  olunur.  Baş  lisenziya  fərdi  lisenziyaya  nisbətən  daha  yumşaq 
qeyri-tarif  metodu  olmaqla  yanaşı,  həm  də  avtomatik  lisenziyaya  keçid 
metodu kimi qiymətləndirilir. 
Baş  lisenziya-hüquqi  şəxsə  müəyyən  malların  həcm  və  dəyər 
məhdudiyyəti olmadan idxal olunmasına razılıq verən daimi sənəddir, h’ərdi 
lisenziyadan fərqli olaraq baş lisenziya daimi verilir 
'  Халсвииская  Е.Д.  Мировая  экономика  и  международные  экономические 
отношения: Учебник. М.: Mai'ncxp, 2009, с. 155-157 
42 

---

OSMOR ƏLİYEVA 
vo lisenziya alana lisenziyada göstoıion malların gotirilmosi zamanı miqdar 
vo doyor mohdudiyyoti tətbiq edilmir. 
Baş  lisenziya  iki  formada  möveııd  ola  bilər.  Birineisi,  lisenziya  alan 
şəxsə gətirilən ölkələrə münasibətdə heç bir məhdudiyyət qoyulmaya bilər, 
bu zaman bu lisenziya qlobal və ya açıq lisenziya adlanır. İkineisi, lisenziya 
verərkən müəyyən dövlətlərdən malın gətirilməsinə və ya həmin ölkəyə mal 
aparılmasına qadağa qoyula bilər. 
Dünya praktikasında belə bir hal möveuddur ki, baş lisenziyada ieazə 
verilən  deyil,  yalnız  qadağa  qoyulan  malların  adı  çəkilir,  bununla  da 
müəyyən olunur ki, siyahıda adı göstərilən mallardan başqa bütün malların 
gətirilməsinə və aparılmasına icazə verilir. Baş lisenziyalar malların siyahısı 
ilə birlikdə vaxtaşırı olaraq rəsmi nəşrlərdə dərc olunurlar. 
Lisenziyaların  daha  müasir  forması  avtomatik  lisenziyalardır. 
Avtomatik  lisenziyalaşdırma  ixrac  lisenziyalarının  verilməsi  zamanı 
şəxsləri  əlavə  süründürməçilikdən  azad  edir  vo  ticarət  əlaqələrinin 
inkişafına kömək edir. Idscnziya almaq üçün müraciət edən şəxs avtomatik 
olaraq həmin icazəni əldə etmiş olur. Ü'fT-nm ixracın lisenziyalaşdırılması 
barədə sazişinə əsasən avtomatik lısenziya- laşdınna zamanı lisenziya bütün 
müraciət  edənlərə  istisnasız  olaraq  verilməlidir  və  heç  bir  halda  ixracı 
məhdudlaşdıran vasitə kimi istifadə olunmamalıdır. 
Avtomatik  lisenziyalaşdırmanın  geniş  vüsət  alması  ötən  əsrin  50-ci 
illərinə  təsadüf  edir.  Əlbəttə,  liscnziyalaşdıiTnanın  bu  fonna  ilə  həyata 
keçirilməsinin  xarici  ticarət  əlaqələrinin  genişlənməsinə  müsbət  təsiri 
birmənalı  olaraq  hamı  tərəfindən  qəbul  edilir,  lakin  bəzi  mütəxəssislərin 
fikrincə, heç də demək deyildir ki, ümumilikdə lisenziyalaşdımıa sistemi bir 
proteksionist metod kimi xarici ticarət 
43 

---