Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMOR OUYICVA 
İlə  birlikdə  istifadə  olunur.  Adı  çəkilən  sənədin  mahiyyəti  ondadır  ki, 
sərhəddən  keçən  hər  bir  mal  adına  uyğun  olaraq  kodlaşdırıhr  və  bu  koda 
uyğun yeri müəyyənləşir, bu koddan və malın yerləşdiyi yerdən asılı olaraq 
da  gömrük  rüsumunun  həcmi  və  dərəcəsi  müəyyənləşir.  Bu  sıralama 
özlüyündə  beynəlxalq  sənədlərdən  və  ölkənin  yürütdüyü  gömrük-tarif 
siyasətindən asılı olaraq formalaşır. İdxal və ixrac malları üçün ayrıca tarif 
dərəcələri  müəyyən  olunur.  Gömrük  tarifində  hər  əmtəə  üçün  aşağıdakı 
elementlər əks olunur; 
-
 
əmtəənin kodu; 
-
 
malın adı; 
-
 
əlavə ölçü vahidləri; 
-
 
gömrük liisum dərəcəsi. 
Ümumiyyətlə, gömrük tarifi özündə aşağıdakı tələbləri cəmləşdirir: 
-
 
gömrük rüsumlarının dərəcələri və növləri; 
-
 
mövsümi və xüsusi rüsumların tətbiqi qaydası; 
-
 
malın mənşə ölkəsinin müəyyən edilməsi prisipləri; 
-
 
malın  gömrük  dəyərinin  müəyyən  edilməsi  sistemi,  metodu  və 
onların tətbiqi qaydası; 
-
 
tarif güzəştləri və tarif prcfcrensiyaları. 
Müqayisə üçün qeyd edək ki, Avropa Birliyinin Vahid Gömrük 
Tarifində beş element aşağıdakı müvafiq sütunlarla verilmişdir: 
-
 
birinci sütunda malın kodu; 
-
 
ikinci sütunda mal haqqında məlumat; 
-
 
üçüncü  və  dördüncü  sütunda  muxtar  və  konvension  gömrük 
rüsumlarının dərəcələri; 
-
 
beşinci sütunda ölçü vahidləri əks olunur. 
Lakin dünya ölkələri içərisində fərqli tarif sənədləri olanlar da vardır. 
Belə  fərqli  tarif  sənədlərindən  biri  Yaponiyanın  Gömrük  Tarif  sənədidir. 
Burada tarif elementləri aşağıdakı kimi yerləşmişdir: 
53 

---

ƏSMƏR ƏLIYKVA 
-
 
birinci sütunda birtorofli qaydada doyişdirib bibn rüsumların ümumi 
(baza) dorocobri; 
-
 
ikinci  sütunda  ÜTT  tobbi  ilo  tntbiq  edibn  (konvension)  rüsum 
dorocobri; 
-
 
üçüncü sütunda prcferensial tarif dərəcələri; 
-
 
dördüncü sütunda «Tarif tədbirləri haqqında» qanun əsasında tətbiq 
olunan müvəqqəti rüsum dərəcələri.* 
Qeyd  edək  ki,  gömrük  tariflərində əmtəələrin  qruplaşdırılması  təkcə 
texniki  deyil,  həm  də  siyasi-iqtisadi  xarakter  daşıyır.  Gömrük  tarifinin 
iqtisadi səmərəliliyi məhz bu təsnifatdan asılıdır. Belə ki, hansısa növ malı 
ayınnaqla, dövlət bu malın idxalını ləngidə və yaxud əksinə artıra bilər. 
Artıq uzun müddətdir ki, müxtəlif dövlətlərdə gömrük məqsədləri üçün 
malların təsnifləşdirilməsi milli qanunverieilik əsasında həyata keçirilirdi. 
Hər  bir  dövlət  öz  mülahizəsinə  əsasən  istədiyi  kimi  tarif  dərəcələri  və 
malların siyahısını tərtib edirdi. Belə tarif siyahılarında malların adları bir 
qayda  olaraq  əlifba  sırası  ilə  sadalanırdı.  Sonralar  malların  mənşəyi 
prinsipinə görə (heyvan mənşəli mallar, minerallar) emal səviyyəsinə görə 
(xammal, yarımfabri- katlar, hazır məhsul) və ya hər iki prinsipi qarşılıqlı 
şəkildə  tətbiq  etməklə  təsnifləşdinrıəyə  başladılar.  Belə  fərqli  yanaşma 
malların ölkəyə gətirilməsi və ölkədən çıxarılması prosesində əmələ gələn 
real  xərclərin  hesablanması  və  müqayisə  olunması  məsələsini 
çətinləşdirirdi. Belə pərakəndəlik malların sənədləşdirilməsi zamanı xariei 
sənədlərdən  istifadə  olunmasına  yol  verilməsi  səbəbindən  gömrük 
rəsmiləşdirilməsi prosedurunun çətinbşməsinə gətirib çıxarırdı. Buna görə 
də, xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafı ilə malların gömrük-tarif siyahılarında 
təsnifləşdirilməsi prinsiplərinin unifıka- siyası zərurəti meydana çıxdı. 
Халипов С.Б. Таможенное право: Учебник. M.: Зерцало-М., 2005, e. 213-216 
54 

---

əs,мои OI.IYKVA 
1927-ci  ilin  mayında  Millolbr  Comiyyolinin  rohborliyi  ilo  hoyala 
kcçirilon  Ümumdünya  İqtisadi  Konfransında  ilk  dolb  olaraq  gömrük 
tariflori üçün ümumi qaydalar ideyası iroli sürüldü. Bunun ardınca ekspert 
komitosi  gömrük  nomcnklaturasınm  layihəsini  hazırladı.  Layihənin  ilkin 
variantı  1931-ci  ildə  hazırlanmağa  başlansa  da  yalnız  1937-ci  ildə  başa 
çatmışdır. Cenevrə nomcnklaturası kimi tanınan bu sənəd bir neçə dövlətlər 
tərəfindən  vahid  gömrük  sənədi  kimi  təsdiq  olunsa  da,  gömrük 
nomenklaturalarınm  standartlaşdırıl-  masında  əhəmiyyətli  rol  oynaya 
bilmədi.  Lakin  bununla  belə,  həmin  sənəd  1948-50-ci  illərdə  BMT-nin 
Statistika  Komitəsinin  hazırladığı  «Beynəlxalq  standart  ticarət  təsnifatı» 
üçün baza rolunu oynadı.' 
XX  əsrin  40-cı  illərində  gömrük  tariflərinin  standartlaşması 
istiqamətində  məsələ  yenidən  gündəmə  gəldi.  15  dekabr  1950-ci  ildə 
Gömrük  sahəsində  Əməkdaşlıq  Şurası  çərçivəsində  (indiki  Ümumdünya 
Gömrük  Təşkilatı)  Brüssel  Əmtəə  Nomcnklaturası  («Gömrük  dəyəri 
haqqında»  Brüssel Konvensiyası)  işlənib hazırlandı  və  həmin  konvensiya 
1959-cu  ilin  sentyabr  ayında  qüvvəyə  mindi.  Ötən  əsrin  70-ci  illərin 
əvvəllərindən  başlayaraq  Gömrük  sahəsində  Əməkdaşlıq  Şurası  malların 
yeni  nomcnklaturasını  hazırlamağa  başladı.  Bu  konvensiyaya  70-dən  çox 
dövlət  qoşulsa  da  ABŞ  və  Kanada  Konvensiyanı  imzalamadığına  görə 
gömrük  dəyərinin  hesablanması  qaydalarının  unifikasiyası  problemi  həll 
olunmamış qaldı. Bu fəaliyyət 1973-cü ildə yaradılmış gömrük tariflərinin 
llarmoni- zasiyası sistemi Komitəsinin tədqiqat qrupuna tapşırıldı. QATf-ın 
rəhbərliyi altında çoxtərəfli danışıqların Tokio raundu 1979-eu ildə qəbul 
olunmuş sənədlə nəticələndi.^ 1983-cü ildə həmin təşkilatın 
'  Дюмулен  И.И.  Международная  торговля.  Тарифное  и  нетарифное 
регулирование: Учебник. М.: ВЛИТ, 2009, е. 207 
^  Трошкина  'Г.М.  'Гаможенные  платежи:  Учебно-практическое  пособие.  М.: 
Тородси, 2007, с. 35-37 
55 

---