Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
rəhbərliyi  ilə  Əmtəələrin  izahı  və  kodlaşdırılması  sisteminin  Harmo- 
nizasiyası konvensiyasının iki dildə - ingilis və fransız dilində hazırlanmış 
nüsxələri qəbul edildi. 1987-ci ilin sonunadək bu konvensiyam 53 dövlət və 
AİB təşkilatı ratifikasiya etdi ki, bu da sənədin ondan sonrakı ildən rəsmi 
olaraq  qüvvəyə  minməsinə  əsas  verdi.  Beləliklə,  Əmtəələrin  izahı  və 
kodlaşdırılması  sisteminin  hannoni-  zasiyası  konvensiyası,  başqa  sözlə. 
Gömrük Dəyəri Məcəlləsi 1 yanvar 1988-ci ildə qüvvəyə mindi. Bununla da 
həmin sənəd bu sahədə beynəlxalq-hüquqi standartlar statusunu aldı. 
Konvensiyanın  müəllifləri  malların  qruplaşmasında  iki  prinsipi  əsas 
götürürlər: 
-
 
birincisi, mal müstəqil fərqləndirici əlamətə malik olmalıdır; 
-
 
ikincisi, siyahıya əlavə edilən mal minimum bir neçə ölkə üçün maraq 
kəsb etməlidir (bu məqsədlə ayrı-ayrı ölkələrin beynəlxalq və milli xarici 
ticarət fəaliyyətinin statistik rəqəmlərindən istifadə olunur).' 
15  aprel  1994-cü  ildə  Mərakeşdə  çoxtərəfli  danışıqların  Umqvay 
raundunun  yekunu  kimi  yeni  bir  akt  qəbul  olundu  ki,  bu  da  1979-cu  il 
razılaşmasından heç nə ilə fərqlənmirdi. 
3 noyabr 1991-ci ildə Moskvada keçirilən konfransda MDB üzvü olan 
dövlətlərinin hökümətləri arasında 15 aprel 1994-cü il «Azad ticarət zonası» 
sazişi  və  9  dekabr  1994-cü  il  «MDB  üzv  dövlətlərin  xarici  ticarət 
fəaliyyətinin göınınk statistikasının vahid metodologiyası haqqında» sazişə 
əsasən  qəbul  olunan  «MDB  üzv  dövlətlərinin  xarici  ticarət  fəaliyyətində 
vahid  Əmtəə  nomenklaturası  haqqında»  Müqavilə  imzalandı.  Bununla  da 
MDB  dövlətləri  həmin  dövrdən  başlayaraq  Əmtəə  nomcnklaturalarmı  bu 
sənədə uyğun olaraq tərtib etməyə başladılar. 
' Дюмулеи И.И. Международная торговля, 
регулирование: Учебник. М.: ВАВТ, 2009, с. 207 
56 
Тарифное и нетарифное 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
MDB dövlollorinin xarici iqtisadi foaliyyotdo Əmtoo nomcnkla- turası 
heç bir olavo vo dəyişiklik olmadan yuxarıda göslorilon konvensiyada oks 
olunan göstoricilor vasitəsilə həyata keçirilir. Bu zaman ilk 6 göstəricidən 
istifadə  olunur.  İlər  bir  malın  kodlaşdırılması  9  rəqəmli  olub,  malın 
beynəlxalq sənəddə əks olunan əlamətlərinin izahını özündə əks etdirir. 7 və 
8-ci rəqəmlər Avropa Şurasının kombinə olunmuş nomcnklatıırasına uyğun 
olaraq  verilir.  Sonuncu  9-cu  rəqəm  isə  MDB  dövlətlərinin  maraqlarının 
izahıdır. 
«Gömrük tarifi haqqında» Azərbaycan Respublikasının 20 iyun 1995-ci 
il  tarixli  Qanununun  2-ci  maddəsində  göstərilir  ki,  Azərbaycan 
Respublikasının  xarici  iqtisadi  fəaliyyətinin  Əmtəə  No-  menklaturası 
malların  beynəlxalq  təcrübədə  qəbul  olunmuş  təsnifat  sisteminə  uyğun 
olaraq Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən 
olunur.'  Həmin  maddədə  göstərildiyi  kimi,  yuxarıda  göstərilən 
konvensiyaları rəhbər tutaraq və onlara uyğun olaraq gömrük tarillərinin əks 
olunduğu  Əmtəə  Nomcnklaturası  Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər 
Kabineti  tərəfindən  hazırlanır.  Bu  siyahıda  malların  adı,  sıralanması, 
gömrük tarillərinin dərəcələri, gömrük güzəştləri beynəlxalq konvensiyaya 
uyğun olaraq tərtib olunur. Malların kodlaşdırılmasma gəldikdə isə burada 
hər  bir  mal  10  rəqəmli  olmaqla  kodlaşdırılır.  İlk  doqquz  rəqəm  yuxarıda 
göstərilən qaydaya uyğun müəyyən olunduğu halda, yalnız sonuncu rəqəm 
dövlətin özünün müəyyən etdiyi fərqlənmə nömrəsidir. 
Gömrük tariflərinin inkişafl iki istiqamətdə həyata keçirilməyə başladı. 
Bir tərəfdən, rüsum tətbiq edilən malların sayı artır, digər tərəfdən isə eyni 
adlı  mala  münasibətdə  gətirildiyi  ölkələrdən  asılı  olaraq  fərqli  msum 
dərəcələri tətbiq edilməyə başlandı. Bunun nəticəsində dövlətlərin gömrük 
tarifləri mürəkkəbləşdi və artıq bir- 
'  «Gömrük  larifı  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu/Az.orbaycan 
Respublikası qanunlar Külliyyatı (1993-1995) II kitab. Bakı: Qanun, 1997 
57 

---

ƏSMƏR ƏLİYEVA 
sütunlu sado tarif sonodbri öz yerini çoxsütunlu mürokkəb tariflərə verməyə 
başladı. Belə ki, malın mənşə ölkəsinə fərq qoymayan sadə gömrük tarifləri 
xarici  ticarət  əlaqələrini  ləngitməklə  yanaşı,  dövlətə  bu  münasibətlərə  öz 
iqtisadi  maraqlarım  təmin  etmək  məqsədilə  təsir  etmək  imkanlarını 
məhdudlaşdırırdı. 
Beləliklə də, gömrük tariflərinin iki forması - sadə və mürəkkəb gömrük 
tarifi formaları meydana çıxdı. Qeyd edək ki, bəzən ədəbiyyatlarda sadə və 
mürəkkəb  gömrük  tariflərini  müvafiq  olaraq  birsütunlu  və  ya  çoxsütunlu 
gömrük tarifi kimi göstərirlər.' Sadə və ya birsütunlu gömrük tariflərində 
malın mənşə ölkəsindən asılı olmayaraq vahid tarif dərəcələri tətbiq edilir. 
Bu  yanaşma  dövlətlərə  müxtəlif  ölkələrdən  gələn  əmtəə  axınını 
tənzimləməyə imkan vermir. Birsütunlu gömmk tarifi iqtisadi cəhətdən az 
inkişaf etmiş dövlətlərdə daha çox istifadə olunur. Mürəkkəb gömrük tarifi 
hər mala münasibətdə malın mənşə ölkəsindən və s. amillərdən asılı olaraq 
iki və ya daha çox gömrük rüsumu nəzərdə tutur. Adətən maksimal və ya 
əsas adlanan daha yüksək dərəcə muxtar gömmk dərəcəsi hesab olunaraq, 
aralarında ticarət müqaviləsi və ya başqa beynəlxalq saziş olmayan ölkələrə 
münasibətdə tətbiq edilir. Nisbətən daha aşağı faiz dərəcəsi minimal dərəcə 
adlanır və bir qayda olaraq konven- sion gömrük dərəcəsi olur və ticarət 
müqavilələrinə  əsasən  və  daha  əlverişli  rejim  hüququna  malik  olan 
dövlətlərə münasibətdə tətbiq edilir. Adətən minimal gömrük dərəcələri ilə 
yüksək dərəcələr arasındakı fərq kifayət qədər nəzərə çarpan olur. Məsələn, 
Avropa  Birliyi  ölkələrində  minimal  dərəcə  yuxarı  dərəcədən  1,2-2  dəfə 
çoxdur. 
Qeyd  edək  ki,  bəzi  dövlətlərin  gömrük  tarifləri  üçüncü  tarif 
dərəcələrini-xüsusilə aşağı və ya güzəştli faiz dərəcələrini də nəzərdə tutur. 
Bu rüsum dərəcələri adətən müəyyən qrup dövlətlərə 
'  Руднева  Л.О.  Международная  торговля  и  мировые  товарные  рынки. 
Аналитическое пособие. М.: Восток-Запад, 2009, с. 209-211 
58 

---