Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
c)
 
alıcı  tərəfindən  birbaşa  və  ya  dolayı  yolla  pulsuz,  yaxud 
qiymətləndirilən  malların  istehsalı  və  ya  aparılma  üçün  satılması  ilə 
əlaqədar istifadə edilməsi üçün aşağı qiymətə təqdim olunmuş bəzi malların 
və xidmətlərinin dəyərinin müvafiq hissəsi. 
İndi isə həmin qrupların tərkibinə daxil edilən xərclərə nəzər yetirək. 
Malın hava və dəniz limanınadək, yaxud Azərbaycan Respublikasının 
gömrük  ərazisinə  daxil  olduğu  digər  hər  hansı  bir  yerədək  gətirilmə 
xərelərinə daxildir; 
-
 
nəqliyyat xəreləri; 
-
 
malın yüklənmə, boşaldılma və yenidən yüklənmə xərcləri; 
-
 
sığorta xərcləri. 
Alıcının çəkdiyi xərclərə aşağıdakılar daxildir: 
-
 
malın alınması üçün komissyon xərcləri istisna olmaqla, ko- missiyon 
və broker mükafatlandıraıaları üzrə xərclər; 
-
 
konteynerlərin  və  çoxişlənən  taranın  dəyəri  (əgər  Əmtəə  no- 
menklaturasma uyğun olaraq, onlar qiymətləndirilən mallarla birlikdə tam 
olaraq nəzərdən keçirilirsə); 
-
 
qablaşdınna  materiallarının  və  işlərinin  dəyəri  də  daxil  olmaqla 
qablaşdırma dəyəri. 
-
 
Alıcı  tərəfindən  birbaşa  və  ya  dolayı  yolla  pulsuz,  yaxud 
qiymətləndirilən  malların  istehsalı  və  ya  aparılma  üçün  satılması  ilə 
əlaqədar  istifadə  edilməsi  üçün  aşağı  qiymətə  təqdim  olunmuş  mallar  və 
xidmətlər aşağıdakılardır: 
-
 
xammalın, 
materialların, 
hissələrin, 
yarımfabrikatların 
və 
qiymətləndirilən  malların  tərkib  hissələri  olan  digər  komplektləşdirici 
məmulatlar; 
-
 
qiymətləndirilən  malların  istehsalı  zamanı  istifadə  olunan  alətlər, 
ştamplar, qəliblər və digər bu kimi əşyalar; 
77 

---

OSMOR OLIYEVA 
-
 
qiymətlondiribn  malların  istehsalı  zamanı  sorf  olunan  materiallar 
(sürtkü materialları, yanacaq vo s.) 
-
 
Azorbaycan  Respublikası  orazisindon  konarda  yerino  yetirilən  vo 
qiymotlondirilon  malların  istehsalı  üçün  bilavasitə  lazım  olan  mühəndis, 
təcrübə-konstruktor, dizayn, bədii tərtibat, eskiz və çertyoj işləri; 
-
 
intellektual mülkiyyət obyektlərinin istifadəsi üçün alıcının birbaşa və 
dolayı  yolla  sorf  etməli  olduğu  liscnziyalaşdımra  xərcləri  və  digər 
ödənişlər; 
-
 
Azorbaycan  Respublikası  ərazisində  qiymətləndirilən  malların 
istifadə olunmasından, verilməsindən və ya təkrar satışından birbaşa, yaxud 
dolayı yolla əldə etdiyi gəlirin bir hissəsi.' 
Qanunvericiliyin  təhlili  malların  müqavilə  qiymətini  gömrük 
məqsədləri üçün malın gömrük dəyərinin hesablanmasının əsas üsulu hesab 
etməyə imkan verir. Lakin bəzi hallarda qanun bu üsuldan istifadə etməyi 
qadağan  edir.  Bu  hallar  əsasən  aşağıdakılardan  ibarətdir:  1)  alıcının 
qiymətləndirilən  mal  üzrə  hüquqları  sahəsindən  məhdudiyyətlər  nəzərdə 
tutulduqda;  2)  malın  satış  və  müqavilə  qiyməti  təsiri  nəzərə  alına 
bilinməyən  şərtlərin  yerinə  yetirilməsindən  asıhdırsa;  3)  dcklarant 
tərəfindən  gömrük  dəyərinin  müəyyən  edilməsi  zamanı  istifadə  olunan 
məlumatlar  sənədlərlə  təsdiq  olunmamışsa  vo  ya  kəmiyyətcə  təyin  edilə 
bilən,  dəqiq  və  obyektiv  məlumatlara  əsaslanmırsa;  4)  qarşılıqlı  asılılığın 
müqavilə  qiymətinə  təsir  etmədiyi  və  bunun  deklarant  tərəfindən  sübut 
edildiyi  hallardan  başqa,  sövdələşmə  iştirakçıları  qarşılıqlı  olaraq  bir- 
birindən asılı şəxslər olarsa. 
Qarşılıqlı  şəxslər  anlayışına  hüquq  ədəbiyyatında,  xüsusən  do  vergi 
hüquq nəzəriyyəsində daha çox rast gəlinir. Qarşılıqlı şəxslər, ara- 
«Gömrük larifi haqqında» Azorbaycan Respublikasının Qanunıı/Azorbaycan 
Respublikası qanunlar Rülliyyatı (1993-1995) 11 kilab. Bakı: Qanun, 1997, s. 491 
78 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
lanndakı  münasibotlər  foaliyyotlorinin  iqtisadi  noticolorino  və  ya  onların 
təmsil  etdiyi  şəxslərin  fəaliyyətinə  bilavasitə  təsir  göstərə  bilən  fiziki  və 
hüquqi şəxslərdir, flesab edirik ki, qanunverici bu şəxslərin dəqiq siyahısını 
mütləq  şəkildə  müəyyən  etməlidir.  «Gömıaik  tarifi  haqqında»  AR 
qanununun  18-ci  maddəsi  onları  sadalasa  da  həmin  siyahı  tam  deyildir. 
Həmin  maddəyə  əsasən,  bir-birindən  qarşılıqlı  asılı  olan  şəxslər  dedikdə 
aşağıdakı əlamətlərdən heç olmasa birinə malik olan şəxslər başa düşülür; 
-
 
sövdələşmə  iştirakçılarından  biri  (fiziki  şəxs)  və  ya  sövdələşmə 
iştirakçılarından  birinin  vəzifəli  şəxsi  eyni  zamanda  digər  sövdələşmə 
iştirakçısının da vəzifəli şəxsidirsə; 
-
 
sövdələşmə iştirakçıları müəssisənin birgə sahibləridirsə; 
-
 
sövdələşmə iştirakçıları əmək əlaqələri ilə bağlıdırsa; 
-
 
sövdələşmə  iştirakçılarından  biri  digər  iştirakçının  payının  və 
nizamnamə  kapitalının  beş  faizindən  azını  təşkil  etməyən  və  səs  hüququ 
verən səhmlərin sahibidirsə; 
-
 
sövdələşmənin  hər  iki  iştirakçısı  üçüncü  hüquqi  və  ya  fiziki  şəxsin 
bilavasitə və ya dolayı nəzarəti altmdadırsa; 
-
 
sövdələşmə iştirakçıları birlikdə üçüncü şəxsə bilavasitə və ya dolayı 
nəzarət edirlərsə; 
-
 
sövdələşmə  iştirakçılarından  biri  o  biri  iştirakçının  bilavasitə  və  ya 
dolayı nəzarəti altmdadırsa; 
-
 
sövdələşmə  iştirakçıları  və  ya  onların  vəzifəli  şəxsləri  yaxın  qo- 
humdurlarsa.' 
Malın  müqavilə  (sövdələşmə)  qiyməti  üsulu  ilə  gömrük  dəyərini 
müəyyən  etmək  mümkün  olmadıqda  gömrük  orqanları  eyni  malların 
sövdələşmə  qiyməti  üsulu  ilə  gömrük  dəyərini  hesablamağa  çalışırlar. 
Qanuna əsasən, eyni mallar dedikdə, aşağıdakılar başa düşülür; 
' «Gömrük tarifi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanıınu/Azorbaycan 
Respublikası qanunlar Külliyyatı (1993-1995) 11 kitab. Bakı: Qani-in, 1997, s. 491 
79 

---