Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR ƏLIYRVA 
CÜ 
maddosindo tosbit olunmuş bir-biri 
ib 
zidd iki müddoa xüsusib diqqoti 
colb edir. «Mallar üzro tarif güzoştbrı qanunla müoyyon olunur». «Gömrük 
güzoştbri Azorbaycan Respublikası Nazirbr Kabinetinin qərarı ib verilir». 
Lakin burada qanunvericiliyin tarif güzoştbri və gömıitk güzəştləri dedikdə 
məhz  nəyi  nəzərdə  tutması  və  hansı  güzəştlərin  Azərbaycan 
Respublikasının Nazirbr Kabineti tərəfindən tətbiq edilməsi məlum olmur. 
Qeyd  edək  ki,  «gömrük  güzəştləri»  termininin  qanunda  yalnız  göstərilən 
maddədə adı çəkilir və onun defmisiyası, növləri və digər güzəştlərdən fərqi 
heç bir müddəada əks olunmur. Fikrimizcə, gömrük sahəsində bütün tarif 
güzəştləri  qaydalarının  Azorbaycan  Respublikasının  Nazirbr  Kabineti 
tərəfindən müəyyən edilməsi moqsodomüvafıq olardı. 
İkincisi,  tarif  güzəştləri  fərdi  xarakter  daşıya  bilməz.  Lakin  burada 
«Gömrük  tarifi  haqqında»  AR  Qanununun  35  və  36-ci  maddələri  istisna 
təşkil edir. 
İkinci xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, tarif güzoştbri fərdi xarakter daşıya 
bilməz. Lakin burada «Gömrük tarifi haqqında» AR Qanununun 35, 36 və 
37-ci maddələri istisna təşkil edir. 
Üçüncüsü,  tarif  güzoştbri  onun  ölkənin  ticarət  siyasətinin  həyata 
keçirilməsinin ən mühüm aləti kimi çıxış edir.' 
Beləliklə, gömrük ödəmələri gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı gömrük 
orqanları  tərəfindən  yığılan  məcburi  pul  ödəmələridir.  Əsas  və  fakültativ 
olmaqla gömrük ödəmələrinin iki növünü fərqləndirmək olar. Əsas gömrük 
ödəmələrinə gömrük rüsumları, fakültativ gömrük ödəmələrinə isə vergilər, 
yığımlar,  dövlət  rüsumu,  haqlar  və  digər  gömrük  ödəmobri  daxildir. 
Gömrük  güzoştbri  qanunvericilikdə  daha  dəqiq  işlənməli,  «Gömrük  tarifi 
haqqında» AR qanunu gömrük rüsumlarından azadetmə, gömrük güzəştləri, 
tarif güzəştləri və 
'  Трошкина'Г.П.  'Гаможеншле  платежи:  Учебно-практическое  пособие.  М.: 
Городец, 2007, с. 76-80 
89 

---

OSMOR ƏLİYEVA 
tarif  prcferensiyalan»  tcrminlorino  doqiq  anlayış  verməli,  onları  bir- 
birindən  fərqləndirən  xüsusiyyətlərini  bu  anlayışlarda  aydın  şəkildə 
göstərməlidir.  Fikrimizcə,  beynəlxalq  təcrübəni  və  gömrük  hüquq 
nəzəriyyəçilərinin fikirlərini nəzərə alaraq, bu məsələyə belə bir yanaşma 
daha məqsədəmüvafiq olardı. 
2.2.
 
Gömrük rüsumları gömrük ödomolorinin bir növü kimi 
Bütün  dünyada  dövlət  gömrük  məntəqələrində  yığılan  gömrük 
ödənişlərinin ən böyük hissəsi gömrük rüsumlarının payına düşür. Gömrük 
rüsumları gömrük orqanları tərəfindən malların idxalı və ya ixracı zamanı 
tutulan məcburi ödənişlər kimi xarakterizə edilir. «Gömrük tarifi haqqında» 
AR  qanununa  görə  isə,  gömrük  rüsumu-  mallar  Azərbaycan 
Respublikasının  gömrük  ərazisinə  gətirilərkən  və  ya  bu  ərazidən 
çıxarılarkən  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  orqanları  tərəfindən 
tutulan  haqq  olmaqla  yanaşı,  həm  do  bu  cür  idxal  və  ixracın  mühüm 
şərtidir.'  Gömrük  rüsumlarının  əlamətlərinə  əsasən  məcburi  olması, 
qaytarılmamaq şərtilə yığılması, fərdi xarakter daşıması və abstrakthğı aid 
etmək olar. N.V. Milyakovun fikrincə, bu əlamətlər onu deməyə əsas verir 
ki,  bu  ödəmələrin  gömrük  rüsumları  adlandırılmasından  asılı  olmayaraq, 
onlar rüsum deyil, vergi təbiətlidirlər." 
Digər  qrup  müəlliflər  isə  qeyd  edirlər  ki,  gömrük  rüsumları  mahiyyət 
etibarilə  ayrıca  bir  vergi  növü  deyil,  yalnız  istehlaka  qoyulan  verginin 
xüsusi bir forması kimi çıxış edir.^ 
' «Gömrük tarifi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu/Azorbaycan 
Respublikası qanunlar Külliyyatı (1993-1995) II kitab. Bakı: Qanım, 1997, s. 485 
Миляков H.B. Таможенная пошлина. M.: Финансы и статистика, 2004, с. 8-9 ^ 
'Гаможеннос право: Учебник / Под ред. М.М.Рассолова, 1 ЕД.Эриашвили. 
М.:ЮНИТИ-ДАИА, 2007, с. 233-234 
90 

---

OSİMƏR OI.IYKVA 
İqtisadi  odobiyyatiarda  gömrük  rüsumları  dövlolin  gömrük  sorhodini 
keçmosi  faktı  ilo  qüvvoyo  minon  vo  xarici  ticarot  dövriyyosi  mallarına 
totbiq edilən dolayı verginin növ müxtəlilliklərindon biridir.' 
Hüquq ədəbiyyatlarında da bu fikri dəstəkləyənlər mövcuddur. Belə ki, 
V.İ.Əliyev 
öz 
monoqrafiyasında 
gömrük 
rüsumlarının 
əsas 
xüsusiyyətlərindən biri kimi onun ilk növbədə vergi təbiətinə malik olması 
ilə  əlaqədar  olduğunu  göstərir.-  Gömmk  rüsumlarının  bütün  əsas  vergi 
xüsusiyyətlərini özündə birləşdirməsi bir sıra amillərlə izah edilir: 
-
 
gömrük rüsumlarının ödənişi də digər vergilər kimi məcburi xarakter 
daşıyır və dövlət (hakimiyyət) məcburiyyəti ilə təmin edilir; 
-
 
gömrük  rüsumları  göstərilən  xidmətin  əvəzi  deyil  və  qarşılıqsız 
(əvəzində heç nə edilmədən) tutulur; 
-
 
gömrük ödənişlərindən daxilolmalar konkret dövlət xərclərini ödəmək 
üçün nəzərdə tutulmamışdır.^ 
Gömrük  rüsumları  faktiki  olaraq  verginin  bütün  əsas  əlamətlərini  və 
xüsusiyyətlərini  özündə  birləşdirir.  Hüquq  ədəbiyyatında  gömrük 
rüsumlarının  maliyyə  və  gömrüklə  bağlılığı  barədə  müxtəlif  fikirlər 
mövcuddur.  Bir  sıra  alimlər  göstərirlər  ki,  gömrük  rüsumu  dövlətin 
ərazisində yığılan rüsumların bir növü olmaqla vergi təbiətinə malik deyil.'' 
A.N.  Kozırin,  İ.V.  'fimoşcnko  və  s.  gömrük  rüsumunu  xarici  ticarət 
dövriyyəsi ilə əlaqədar ödənilən dolayı vergilərin bir növü kimi qeyd edirlər. 
O.N. Qorbunova «Maliyyə 
'  Əliyev  V.İ.  Л/.orbaycan  RcspLiblikasının  xarici  iqtisadi  İbaliyyolinin  lon/.im- 
lənmosindo  gömrük  tariflərinin  tətbiqi  problemləri.  Bakı:  Şirvannəşr,  2006,  s.  86  - 
Əliyev V.İ. Azərbaycan Respublikasının xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsində 
gömrük  tariflərinin  tətbiqi  problemləri.  Bakı:  Şirvannəşr,  2006,  s.  86  ^  Şəkərəliyev 
A.S., Nuriyev C.Q., Əliyev Л.Э. Gömrük işinin təşkili və idarə edilməsi: Dərslik. Bakı: 
Qanun, 2003, s. 179-180 
■' Химичена 11.И. Hajıoroiioc право: Учебпнкдля вузов. .M.: БЕК, 1997, с. 189 
91 

---