Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu



Yüklə 1,59 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/59
tarix14.09.2018
ölçüsü1,59 Mb.
#68629
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   59

ƏSMƏR ƏLIYEV/V 
hüququ»  dorsliyindo  gömrük  rüsumlarını  dolayı  vergilərin  bir  növü  kimi 
adlandırır.'  N.P.  Kuçcryavcnko  ümumiyyətlə  ödəmələri  vergi  ödəmələri 
kimi  qruplaşdıraraq,  gömrük  rüsumlarını  sonuncunun  bir  növü  kimi 
göstərir,-  E.Y.Qraçeva  və  Q.P.Tolstopyatenkonun  redaktəsi  ilə  yazılmış 
«Maliyyə hüququ» dərsliyində isə rüsumlar vergilərdən fərqləndirilərək 3 
növə  bölünmüşdür:  dövlət  lüsumla-  rı,  regional  rüsumlar  və  gömrük 
rüsumları."  V.İ.Əliyev  gömrük  rüsumunu  ümumi  mənada  vergi  təbiətli 
qeyd etməklə, bir sıra ümumi xüsusiyyətlərini qeyd edir: 
1.
 
Gömrük rüsumları özündə könüllü ödəmə əlamətlərini əks etdirmir. 
Onun fikrincə, gömrük rüsumlarının ödənilməsi məcburi xarakter daşıyır və 
dövlətin (hakimiyyətin) məcburiyyəti ilə təmin edilir
2.
 
Gömrük  rüsumu  özündə  hər  hansı  bir  göstərilən  xidmətə  görə 
ödəməni əks etdirmir və qarşılıqlı ödəmə olmadan alınır; 
3.
 
Gömrük  rüsumlarından  daxilolmalar  hər  hansı  dövlət  orqanının 
maliyyələşdirilməsinə yönəlmir. Belə ki, gömrük qanunvericiliyinə əsasən 
onları  dövlət  büdcəsinə  köçürürlər.  Buna  görə  də  onu  ümumi  mənada 
vergilərə aid etmək olar; 
4.
 
Gömrük rüsumlarının ödənilməsi üzrə hüquqi tənzimetmə birtərəfli 
xarakter  daşıyır  və  bu,  gömrtik  hüquq  münasibətləri  subyektlərinin 
vergiqoymanın ölçüsü, əsasları, müddəti və digər aspektləri barədə razılığa 
gəlmək imkanlarını istisna edir.'* 
Горбуновой. M.: Юрист
1
>, 
' Финансовое право: Учебник / Под ред. О.М 
2002, с. 75 
‘ Дамирчисв М.И., Кучерявенко II.ГГ, Рагимова С.М. Налоговое пра- 
во Азербайджанской Республики: 
Учебное нособис/Отв. ред. нроф. 
Л.М.Каеумов. itaıcy: Ганун, 2009, с. 75 
" Финансовое право: Учебник / Огв, ред. Е.10.Грачева, ГП.Толстопятснко. 
М,: ТК Велби, 2007, с. 162 
Əliyev V.İ. Azorbaycan Respublikasının xarici iqtisadi İbaliyyotinin lonzim- 
lonmosindo gömrük larinorinin totbiqi problemlori. Bakı: Şirvannoşr, 2006, s. 88-89 
92 


OSMOR ƏI,IVKVA 
Göstərilən ədəbiyyatların təhlilinin nəticəsində belə bir fikrə gəlirik ki, 
gömrük rüsumları rüsum ödəmələrinin bir növü olsa da, rüsum ödəmələrinə 
xas olan əlamətlərə malik olsa da vergi təbiətli ödəmədir. 
Filo'imizcə,  gömrük  rüsumlarının  üç  funksiyasını  -  fıskal,  müha- 
fızəcdici və balanslaşdırıcı funksiyalarını fərqləndirmək olar. 
Artıq  qeyd  edildiyi  kimi  fıskal  funksiya  gömrük  ödəmələrinin  əsas 
funksiyası  kimi  çıxış  edə  bilməz.  Çünki  onun  dövlət  büdeəsində  çəkisi 
olduqea  azlıq  təşkil  edir.  Hətta  bəzi  müəlliflər  qeyd  edirlər  ki,  gömrük 
rüsumları  iqtisadi  cəhətdən  inkişaf  etmiş  dövlətlərdə  çoxdan  öz  fıskal 
əhəmiyyətini itirmiş və «tarixi anaxronizmə» çevrilmişdir.' Lakin bununla 
heç də bütün müəlliflər razılaşmırlar. Belə ki, V.İ.Əliyevin filadncə, gömrük 
ödənişlərinin dövlət büdcəsinin gəlir hissəsindəki payının təhlili onun fıskal 
funksiyasının  mühüm-  lüyünü  bir  daha  sübut  edir.  Belə  ki,  2002-ci  il 
məlumatlarına  görə  büdcənin  mədaxil  hissəsinin  formalaşmasında  hər  5 
manatdan biri gömrüyün payına düşür. Bu isə gömrüyün fıskal funksiyası və 
milli iqtisadiyyatın mühafizə funksiyasına malik olması ilə izah edilir. Daha 
sonra  müəllif  bu  mənada  xarici  dövlətlərin  təcrübəsinə  də  nəzər  salaraq, 
orada da gömrük rüsumlarının və ümumiyyətlə, gömrük ödəmələrinin məhz 
fıskal  əhəmiyyətinin  az  olmamasından  danışır.  Belə  ki,  büdcənin  gəlir 
hissəsinin formalaşmasında Rusiya Federasiyasında gömrüyün payı hər bir 
rublda  38  qəpik,  ABŞ-da  ümumi  federal  büdcə  gəlirlərində  1%,  Avropa 
Birliyi  ölkələrində  isə  bu  göstərici  18-25%  faiz  arasındadır."  Lakin 
V.İ.Əliyevin  bu  fikri  ilə  razılaşmaq  olmaz.  Çünki  elə  müəllifin  gətirdiyi 
misalların təhlili bir daha bu nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, inkişaf etmiş 
ölkələrdə 
' Mirzəyeva A.Q. Maliyyo hüququ: Dorslik. Etakı: Adiloğlu, 2008, s. 209 - Əliyev V.İ. 
Azərbaycan Respublikasının xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsində gömrük 
tariflərinin tətbiqi problemləri. Bakı; Şirvannəşr, 2006, s. 86 
93 


OSMOR OI,IYKVA 
gömrük  rüsumlarının  vo  ümumiyyotlo,  gömrük  ödomolorinin  fıskal 
ohomiyyoti  olduqca  azdır.  Əksər  inkişaf  etmiş  dövlətlər  gömmk 
rüsumlarını  balanslaşdıncı  və  ya  proteksionist  məqsədlər  üçün  tətbiq 
edirlər. İnkişaf etməkdə olan dövlətlərdə isə əksinədir. Bu dövlətlərin vergi 
sisteminin  şərtlərinə  uyğun  olaraq  dolayı  vergilər,  həmçinin  onların  bir 
növü olan gömrük ödəmələrinin də dövlət büdcəsində payı kifayət qədərdir 
və dolayısı ilə bu dövlətlərdə onun fıskal funksiyası digər funksiyaları ilə 
paralel əhəmiyyət daşıyır.' 
Göstərmək  lazımdır  ki,  «2011-ci  il  dövlət  büdcəsi  haqqında»  AR 
Qanununa  əsasən,  büdcədə  gömilik  rüsumlarının  payı  ümumi  büdcə 
gəlirlərinin 1,7% təşkil cdir." 
Gömrük  ödəmələri  üçün  spesifik  olan  ən  əsas  funksiyaları  onun 
mühafı/.əedici və balanslaşdıncı funksiyalarıdır. Mühafizəcdici funksiyanın 
mahiyyəti ondan ibarətdir ki, dövlət gömrük ödəmələri tətbiq etməklə daxili 
bazarı bəzi mənfi hallardan qoruyur. Belə ödəmələrə xüsusi növ rüsumları 
misal  göstərmək  olar.  Balanslaşdıncı  funksiya  daşımaqla  gömrük 
ödəmələri,  daxili  bazarla  xarici  bazar  arasında  balans  yaratmış  olur. 
Məsələn, xaricdən gətirilən mallar eyni adh yerli mallarla müqayisədə çox 
ucuz  olduqda  əlavə  gömmk  ödənişləri  vasitəsilə  bu  fərq  azaldılır  və  s. 
Məlumdur  ki,  gömmk  ödəmələri  dolayı  vergilər  olduğu  üçün  gömrükdə 
ödənilən  vergilər  sonradan  malın  qiymətinin  üzərinə  qoyularaq  alıcı 
vasitəsilə əvəzləşdirilir. 
Azərbaycan  Respublikasında  gömrük  rüsumları  «Gömrük  tarifi 
haqqında» AR 20 iyun 1995-ci il tarixli qanununa uyğun olaraq ödənilir. 
Gömrük  rüsumlarının  növlərinə  gəldikdə  isə  onu  «Gömmk  tarifi 
haqqında» AR qanunun maddələrinə uyğun olaraq müxtəlif meyar- 
‘ Mirzoyeva A. Q. Azorbaycan Respublikasının vergi hüquqa: Dərslik. Bakı: Di- gesla, 
2007, s. 278-280 
- http//eustoms.gov.az 
94 


Yüklə 1,59 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə