Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

OSıMOU 
ƏLIYEVA
 
nın  gömrük  orazisino  daxil  olan  zaman  gömrük  orqanları  tuturlar  vo  bir 
bank günü orzindo dövlot büdcosino köçürürbr.' 
Gömrük  orqanları  torofindon  alman  digor  ödonişlər  gömrük 
yığımlarıdır.  Qeyd  etmok  lazımdır  ki,  bu  anlayışdakı  yığım  sözü  vergi 
hüquq nozoriyyəsindoki yığım termini ilə üst-üsto düşmür. Məlumdur ki, 
yığımın əsasında hər hansı bir fəaliyyətlə məşğul olmağa ieazə verən hüquq 
dayanır.  Dövlət  orqanları  tərəfindən  göstərilən  xidmət  müqabilində 
ödənilən ödəmə isə rüsumdur. Lakin AR GM-də yığım sözü bəzi hallarda 
xidmət müqabilində, bəzi hallarda isə hüquq müqabilində ödənilən ödəniş 
üçün  istifadə  olunmuşdur.  Ümumiyyətlə,  faktiki  olaraq,  heç  bir  nomıativ 
aktda  gömrük  yığımları  termininə  leqal  anlayış  verilməmişdir.  Bunun 
nəticəsində  də  «gömrük  yığımları«  dedikdə  qanunvcricinin  nəyi  nəzərdə 
tutduğu  və  ümumiyyətlə  gömıük  yığımlarının  gömrük  rüsumlarından  və 
digər gömrük ödənişlərindən fərqi qeyri-müəyyən olaraq qalır. 
İlər  bir  halda  qanunverici  gömrük  yığımlarının  aşağıdakı  növlərini 
müəyyən edir: 
-
 
gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı gömrük yığımları; 
-
 
gömrük müşayiətinə görə gömıük yığımları; 
-
 
malların saxlancına görə gömrük yığımları; 
-
 
gömrük  rəsmiləşdirilməsi  üzrə  mütəxəssislərə  ixtisas  attestatının 
verilməsi və attestatın fəaliyyətinin bəıpa edilməsinə görə yığımlar 
-
 
müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanında  bankların  və  bank  olmayan 
kredit təşkilatlarının reyestrə alınmasına görə yığımlar. 
Maraqlıdır ki, yeni gömrük məcəlləsi əvvəlkindən fərqli yeni gömrük 
yığımlar nəzərdə tutsa da onların izahını nəzərdə tutan nor- 
' Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. Bakı: 1 lüquq ədəbiyyatı, 2009, s. 99 
116 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
malar müəyyən etməmişdir. Məcəllədə yalnız bir növ - gömrük nəzarətinin 
həyata  keçirilməsi  ilə  bağlı  normalar  mövcuddur.  AR  GM-nin  əsasən 
gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı gömrük yığımları dedikdə 
aşağıdakılar başa düşülür: 
•
 
malların gömrük rəsmiləşdirilməsi; 
•
 
gömrük  laboratoriyaları  tərəfindən  prob  və  nümunələrin  tədqiqi  və 
gömrük ekspertizasının aparılması; 
•
 
malların məhv edilməsi. 
Gömrük  hüququnda  belə  bir  fikir  vardır  ki,  gömrük  rəsmiləş- 
dirilməsinə  görə  alınan  gömrük  yığımları  gömrük  orqanlarının  xidmət 
xərclərinin  ödənilməsinə  görə  büdcəyə  köçürülən  dövlət  ödənişləridir. 
Gömrük nəzəriyyəsində ona aşağıdakı kimi anlayış verilir: «Mal qismində 
ölkənin  gömrük  sərhədindən  keçirilən  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin, 
həmçinin seçilmiş gömrük rejiminin dəyişdirilməsi və ya onun qurtannası 
zamanı  gömrük  orqanları  tərəfindən  həyata  keçirilən  gömrük 
rəsmıləşdirilməsinə 
görə 
alınan 
məcburi 
ödənişlərə 
gömrük 
rəsmiləşdirilməsinə  görə  gömrük  yığımları  deyilir».'  Verilmiş  bu  anlayış 
baxımından  bu  ödəmələrin  aşağıdakı  özünəməxsus  xüsusiyyətlərini 
fərqləndinnək olar: a) bu yığımlar üçün möhlət nəzərdə tutnlmamışdır; b) bu 
yığımlar  gömrük  bəyannaməsi  təqdim  edilənə  kimi  və  ya  onunla  eyni 
vaxtda ödənilməlidir; c) bu yığımlar heç bir halda geriyə qaytarıla bilməz. 
Hal-hazırda  gömrük  rəsmiləşdirilməsinə  görə  gömrük  yığım-  lamm 
yığılması  Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər  Kabinetinin  2001-ci  il  12 
aprel tarixli 80 nömrəli «Azərbaycan Respublikasından ixrac zamanı ixrac 
gömrük  lüsumuna  cəlb  olunan  malların  siyahısı  və  ixrac  rüsumlarının 
dərəcələri»  Qərarına  əlavə  edilmiş  Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər 
Kabinetinin 2007-ci il 27 noyabr tarixli 
' Heydərov K.F., Əliyev A.O., Nuriyev C.Q., Mehdiyev S.M. Gömrük rəsmiləşdirilməsi. 
Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Qanun, 2006, s. 45 
117 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
189  nömroli  qoran  ilo  losdiq  edilmiş  «Gömılik  rosmiloşdirilmosinə  göro 
alınan  gömrük  yığımlarının  miqdarı»  adlı  normativ-hüquqi  aktla 
tonzimlonir.  Həmin  qorara  osason,  gömrük  rosmiloşdirilməsino  göro 
gömrük yığımları malın gömrük dəyərindən asılı olaraq konket məbləğlərlə 
alınır.  Məsələn,  gömılik  dəyəri  1000  manatadək  olduqda  10  manat,  1001 
manatdan  10000  manata  qədər  olduqda  50  manat  və  s.  bəzi  əməliyyatlar 
üçün  gömrük  yığımlarının  xüsusi  məbləği  mövcuddur.  Qeyd  edək  ki, 
göstərilən  qərarın  əvvəlki  redaksiyasında  eyni  fəaliyyətə  görə  gömrük 
yığımları malın gömrük dəyərindən asılı olaraq faiz dərəcələri ilə alınırdı və 
göstərilir ki, aşağıdakı hallarda gömrük yığımları alınmır; 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  gömrük  sərhədindən  qrant  kimi  alınan 
maddi yardım; 
-
 
humanitar yardımlar; 
-
 
texniki yardım malların keçirilməsi; 
-
 
Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  yerləşən  diplomatik 
nümayəndəliklərin  rəsmi  istifadəsi  və  onların  heyət  üzvlərinin  şəxsi 
istifadəsi üçün malların keçirilməsi; 
-
 
elektrik enerjisinin qarşılıqlı ötürülməsi; 
-
 
fiziki  şəxslər  tərəfindən  istehsal  və  kommersiya  məqsədləri  üçün 
nəzərdə  tutulmayan,  ümumi  dəyəri  1000  ABŞ  dollarına  ekvivalent  və  ya 
çəkisi 50 kq-dan artıq olmayan mallar; 
-
 
İstehsal  və  kommersiya  məqsədləri  üçün  nəzərdə  tutulmayan, 
beynəlxalq poçt göndərişlərində ümumi dəyəri 200 ABŞ dolarma ekvivalent 
və ya çəkisi 20 kq-dan artıq olmayan mallar; 
-
 
Qeyri-rezident  fiziki  şəxslər  (şəxsiyyəti  təsdiq  edən  sənəddə  iki 
təqvim  ilindən  yuxarı  xarici  ölkədə  yaşadığı  barədə  müvafiq  qeydlər 
olduqda)  daimi  yaşayış  məqsədi  ilə  Azərbaycan  Respublikasına  köçüb 
gələrkən (və ya rezident fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikasından köçüb 
gedərkən) 20.000 ABŞ dollarına ekvivalent dəyər 
118 

---