Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏwSMƏR ƏLIYEVA
- ƏSMƏR ƏLİYEVA
- ƏSMƏR ƏLİYKV/V
- Тимошско И.В. Таможенное нрапо Роесии: Учебник для вузов. Роетов и/Д.: Фенике, 2008, е. 24
ƏwSMƏR ƏLIYEVA primitiv formada da olsa, dövlolin gömrük fəaliyyətini təsdiq edən sənədlərə rast gəlmək mümkündür. Lakin kapitalist münasibətləri inkişaf etdikcə gömrük işinin həyala keçirilməsi artıq kortəbii deyil, konkret istiqamətdə və prinsiplərlə həyata keçirilməyə başlandı. Bu /aman konkret dövlətin maraqlarından asılı olaraq gömrük işində iki əsas konsepsiya-proteksioni/m (himayədarlıq) və a/ad ticarət (frit- rcdizm) konsepsiyaları formalaşdı. Gömrük proteksionizmi sırf kapitalist münasibətlərinin, xüsusilə də manufakturaların yaranması ilə bağlı idi. Dövlət büdcəsi milli istehsalın hesabına gəlir əldə etməyə başladı. Onu xarici rəqabətdən qorumaq və inkişaf etdirmək, dövlətin qarşısında duran əsas məsələlərdən birinə çevrildi. Proteksionizm bu mənada dövlətin həmin sahədə ən güclü silahına çevrildi. Proteksionizm - dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyini təmin etməyə yönələn iqtisadi siyasət istiqamətlərindən biridir. Ümumiyyətlə, iqtisadiyyatda proteksionizm sözü iki mənada başa düşülür: dar və geniş mənada. Dar mənada proteksionizm dedikdə, xarici mənşəli malların daxili bazara buraxılmasının qarşısının alınması və ya məhdudlaşdırılması məqsədilə həyata keçirilən gömrük siyasəti başa düşülür. Geniş mənada isə proteksionizm milli istehsalçıların maraqlarının qomnması, həmçinin milli istehsalın genişləndirilməsi və stimullaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər sistemi kimi xarakterizə olunur.’ Müasir dövrdə gömrük proteksionizmi çoxməqsədli xarakter daşıyır. Bir tərəfdən o, milli iqtisadiyyatı qərəzli və qərəzsiz mənfi təsirlərdən qoruyur. T.N.Troşkinanm fikrincə, proteksionizm gömrük fəaliyyətinin «yatan» funksiyası rolunu oynayır. O, istənilən vaxt oyanmağa və dövlətin iqtisadi müstəqilliyini və qüdrətini təhlükə altına alan faktorlarla mübarizə aparmağa hazırdır. Digər tərəfdən bu, öz əksini qüvvədə olan göm ‘ Трошкина T.Il. Таможенные платежи: Учебно-практическое поеобие. M.: Городец, 2007 126 ƏSMƏR ƏLİYEVA rük qanunvericiliyində tapır və ictimai münasibətlərin xüsusi bir növü kimi proteksionizm, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin iştirakçısı olmaq istiqamətində mühüm vasitəçiyə çevrilir.’ Artıq qeyd edildiyi kimi proteksionizm milli iqtisadiyyatın kənar mənfi amillərdən qorunmasına yönələn tədbirlər sistemidir. Bununla bağlı belə bir sual yaranır; bu faktorlar hansılardır, milli iqtisadiyyatın inkişafına mənfi təsir göstərən faktorlar dedikdə nə başa düşülür? Həmin amillər iki yerə bölünür: ekzogen (xarici) və endogen (daxili) faktorlar. Ekzogen amillər dünya əmtəə bazarlarında, beynəlxalq valyuta-maliyyə sistemində və ümumi olaraq beynəlxalq iqtisadı münasibətlərdə böhranlı vəziyyətlə bağlı yarana bilər. Göstərilən hallarda proteksionizm özünü əlavə idxal rüsumları, gömrük tarifinin maksimal dərəcəsi, antidempinq və kompensasiya rüsumlarını tətbiq etməkdə göstərir. Endogen amillər dövlətdaxili amillər kimi çıxış edirlər. Belə hallarla mübarizədə dövlət əsasən ixrac rüsumlarından istifadə edir. Təsadüfi deyil ki, ixrae rüsumlarını sosial rüsumlar adlandırırlar, bu rüsumlar inkişaf etməkdə olan dövlətlərdə daxili bazarlarda daha çox ehtiyae olan və qıtlıq təhlükəsi olan malların üzərinə qoyulmaqla, bu malların ixracının azalmasına xidmət edir. İxrac rüsumlarının çox olması dövlətə başqa tərəfdən də gəlir gətirir. Xammalın üzərinə qoyulan ixrac msumları ucuz materialın ölkədən çıxarılmasının qarşısını alır və eyni zamanda onların qiymətini artırır. Bu isə nəticə etibarilə milli iqtisadiyyatın inkişafını stimullaşdırır və xarici sahibkarların ucuz xammal deyil, yarımfabrikat və hazır məhsul almağa üstünlük verməsini təmin edir. ' Трошкина T.H. Таможенные платежи: Учебно-практическое пособие. M.: Городец, 2007, с. 22-26 127 ƏSMƏR ƏLİYKV/V Proteksionizmin bir ideya, nozoriyyo kimi meydana golmosi XVI-XVII osrloro tosadüf edir. Onun nozori əsaslan merkanti- list alimlor-U. Slafford, Q.Skaffuri, T.Men, C.B.Kolber tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. İlk dəfə iqtisadiyyatda metod kimi proteksionizm XVI əsrdə İngiltərədə sənaye çevrilişi dövründə tətbiq edilməyə başlandı. Yerli sənaye şirkətlərini xaricdən gələn mallarla (ilk növbədə holland və fransız malları) rəqabətdə müdafiə etmək məqsədilə həmin mallar üçün daha yüksək gömrük dərəcələri müəyyən olundu. Bundan başqa, İngiltərəyə gətirilən mallara kəmiyyət məhdudiyyətləri tətbiq olundu. Müəyyən olunmuş qaydaya əsasən, xarici malları yalnız ingilis gəmilərində və ya malın mənşə ölkəsinə məxsus gəmilərdə gətirilməsinə icazə verilirdi, lakin ikinci halda buna görə əlavə haqq alınırdı. Koloniyalardan gətirilən mallar isə müstəsna olaraq ingilis gəmilərində daşınmalı və öz yolunda heç bir limanda dayandırılaraq rüsum tələb edilməməli idi. Bütün bu tədbirlərin məqsədi Hollandiyanın xarici ticarət sferasm- dakı gücünə qalib gəlmək və daxili istehsalı stimullaşdırmaq idi. Tez bir zamanda bu metodlar digər Avropa dövlətlərində-İspaniya, İsveç, Fransada da tətbiq edilməyə başlandı.' İngilis proteksionizminin 400 ilə yaxın yaşı vardır. XIX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniya özünün inkişaf səviyyəsinə görə dünyada birinci yerə çıxır, ölkədə sənaye prosesləri dünyada ən yüksək, istehsal olunan malın maya dəyəri isə ən aşağı səviyyəyə düşür. Belə bir vəziyyətdə İngiltərə proteksionist siyasətdən fritredizmə, yəni azad ticarət siyasətinə meyllənir. Mütəxəssislərin fikrincə, müasir dövrdəki proteksionizm klassik himayədarlıq konsepsiyasından fərqlənir. Neoproteksionizm adlanan bu konsepsiya artıq idxalın qarşısının alınmasına deyil, onun ar- ' Тимошско И.В. Таможенное нрапо Роесии: Учебник для вузов. Роетов и/Д.: Фенике, 2008, е. 24 128 Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|